wip: podkastoù
This commit is contained in:
parent
0500c63d06
commit
ecfc897c91
|
|
@ -2,7 +2,6 @@
|
|||
title: "#1 Ar plankton"
|
||||
date: 2021-09-01T12:00:00+02:00
|
||||
description: "Petra eo ar plankton? Deuit war va lec’h evit dizoleiñ ar bed-mañ."
|
||||
tags: ["podkast", "plankton"]
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./plankton.jpg"
|
||||
slug: "1-ar-plankton"
|
||||
|
|
@ -16,61 +15,57 @@ Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar plankton**](https://podkast.fedi.bzh/@bra
|
|||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo splujet 'barzh ar mor ha klask a rimp gouzout petra eo ar plankton.
|
||||
|
||||
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija. « Ar plankton… »
|
||||
Ar ger-se a teu eus "planktós" e gresioneg kozh, pe e grec ancien.
|
||||
An dra-se sinifi kantreer, distabil.
|
||||
Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev, ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
|
||||
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija.
|
||||
An dra-se sinifi kantreer, distabil. Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev,
|
||||
ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
|
||||
Peogwir int re vihan evel ar viruzoù hag ar bakteri, pe c'hoazh int re vlot evel ar morgaoul, ar méduses ma karit.
|
||||
Ya, gwir eo, ar morgaoul a vez renket e-touez ar plankton.
|
||||
Alies e vezont ankouaet peogwir peurvuiañ vez ket sellet ouzh ar plankton nemet evel traoù bihan tout.
|
||||
Brav hag interesant eo ar morgaoul, met bravoc'h c'hoazh eo ar re vihan !
|
||||
|
||||
|
||||
Plankton a zo bep seurt ment e organegoù.
|
||||
Setu, penaos e c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
|
||||
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt ment, bras ha bihan.
|
||||
Setu, penaos c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
|
||||
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt men, bras ha bihan.
|
||||
Spontus eo an diforc'h a zo etre ar viruzoù hag ar bakteri.
|
||||
Spontus eo ivez an diforc'h etre ar bakteri e-kichenn an organegoù all a zo lieskelligek, pe multicellulaire.
|
||||
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ, c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
|
||||
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ… c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
|
||||
E-barzh ar plankton e vez kavet organegoù hag a zo anvet "dinoflagellés" e galleg.
|
||||
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur, un ti 25 estaj dezhañ.
|
||||
Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ, ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed.
|
||||
Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
|
||||
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest.
|
||||
Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
|
||||
Setu lieseurt kenañ eo bed ar plankton e-keñver ar mentoù.
|
||||
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur,
|
||||
un ti 25 estaj dezhañ. Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ,
|
||||
ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed. Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
|
||||
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest. Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
|
||||
Setu traoù a-bep seurt a gaver e bed ar plankton, evit pezh a sell ouzh ment al loened-se.
|
||||
|
||||
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle" 'giz vez lavaret gant an ekologourien.
|
||||
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle"
|
||||
'giz vez lavaret gant an ekologourien.
|
||||
Da lavaret eo, kavet 'vez organegoù a zo gouest d'ober kalzig a draoù.
|
||||
Kemeromp ar sianobacteri.
|
||||
Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
|
||||
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar gouloù hag ar CO₂ (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant) evit produiñ danvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen.
|
||||
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel-just.
|
||||
Kemeromp ar sianobacteri. Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
|
||||
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar goulou hag ar CO2 (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant)
|
||||
evit produiñ dañvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen.
|
||||
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel just.
|
||||
An hanter eus an oksigen a vez analet ganeoc'h a vez produet 'barzh ar mor gant ar plankton.
|
||||
Ur galloud all hag a zo un tammig hud, un tammig majik evidon eo ar violuc'hañs, ar bioluminescence ma karit.
|
||||
Meur a organeg a c'hell produiñ gouloù, evel un dinoflagellé all anvet *Noctiluca scintillans*.
|
||||
Meur a organeg a c'hell produiñ goulou, evel un dinoflagellé all anvet Noctiluca scintillans.
|
||||
Hemañ zo bihan a-walc'h : neubeutoc'h evit ur milimetr eo.
|
||||
Met a-benn vez mat ar jeu evito e teu al loenigoù-se da vezañ stankoc'h stankañ.
|
||||
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer, o lugerniñ gant luskad ar mor.
|
||||
Pegen brav eo an dra-se !
|
||||
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer,
|
||||
o lugerniñ gant luskad ar mor. Pegen brav eo an dra-se !
|
||||
|
||||
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù.
|
||||
Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
|
||||
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO₂.
|
||||
Ezhomm o deus deus ar CO₂ evit sevel o c'hrogenn da skouer.
|
||||
Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor leun o c'hrogenn gant karbon.
|
||||
Pegen jentil !
|
||||
Ouzhpenn-se e vez kavet kalz molekul er mor gant bioliesseurter ar plankton, la biodiversité du plancton.
|
||||
Koulskoude eo brek ar bed-se.
|
||||
Bresk an organegoù, ha bresk eo ar c'hempouez ekologel.
|
||||
|
||||
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù. Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen
|
||||
ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
|
||||
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO2.
|
||||
Ezhomm o deus deus ar CO2 evit sevel o c'hrogenn da skouer. Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor
|
||||
leun o c'hrogenn gant karbon. Pegen jentil !
|
||||
Koulskoude eo youst ar bed-se. Youst eo an organegoù, ha youst eo ar c'hempouez ekologel.
|
||||
Ar plankton a zo kizidik ouzh ar cheñchamantoù degaset gant mab-den.
|
||||
Cheñch a ra temperadur ar mor, hag ivez an drenkegezh pe an acidité.
|
||||
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
|
||||
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
|
||||
Setu ar bed a bezh a gemm. Ret eo d'ar boudoù bev en em brebariñ.
|
||||
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.
|
||||
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.
|
||||
Chañs vat dezho memestra ! :-)
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -1,75 +1,70 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#1 Ar plankton"
|
||||
date: 2021-09-01T12:00:00+02:00
|
||||
tags: ["podkast", "plankton"]
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./plankton.jpg"
|
||||
slug: "1-ar-plankton"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Voilà la transcription de l'épisode [**Ar plankton**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/).
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar plankton**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo splujet 'barzh ar mor ha klask a rimp gouzout petra eo ar plankton.
|
||||
|
||||
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija. « Ar plankton… »
|
||||
Ar ger-se a teu eus "planktós" e gresioneg kozh, pe e grec ancien.
|
||||
An dra-se sinifi kantreer, distabil.
|
||||
Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev, ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
|
||||
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija.
|
||||
An dra-se sinifi kantreer, distabil. Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev,
|
||||
ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
|
||||
Peogwir int re vihan evel ar viruzoù hag ar bakteri, pe c'hoazh int re vlot evel ar morgaoul, ar méduses ma karit.
|
||||
Ya, gwir eo, ar morgaoul a vez renket e-touez ar plankton.
|
||||
Alies e vezont ankouaet peogwir peurvuiañ vez ket sellet ouzh ar plankton nemet evel traoù bihan tout.
|
||||
Brav hag interesant eo ar morgaoul, met bravoc'h c'hoazh eo ar re vihan !
|
||||
|
||||
|
||||
Plankton a zo bep seurt ment e organegoù.
|
||||
Setu, penaos e c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
|
||||
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt ment, bras ha bihan.
|
||||
Setu, penaos c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
|
||||
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt men, bras ha bihan.
|
||||
Spontus eo an diforc'h a zo etre ar viruzoù hag ar bakteri.
|
||||
Spontus eo ivez an diforc'h etre ar bakteri e-kichenn an organegoù all a zo lieskelligek, pe multicellulaire.
|
||||
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ, c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
|
||||
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ… c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
|
||||
E-barzh ar plankton e vez kavet organegoù hag a zo anvet "dinoflagellés" e galleg.
|
||||
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur, un ti 25 estaj dezhañ.
|
||||
Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ, ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed.
|
||||
Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
|
||||
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest.
|
||||
Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
|
||||
Setu lieseurt kenañ eo bed ar plankton e-keñver ar mentoù.
|
||||
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur,
|
||||
un ti 25 estaj dezhañ. Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ,
|
||||
ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed. Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
|
||||
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest. Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
|
||||
Setu traoù a-bep seurt a gaver e bed ar plankton, evit pezh a sell ouzh ment al loened-se.
|
||||
|
||||
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle" 'giz vez lavaret gant an ekologourien.
|
||||
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle"
|
||||
'giz vez lavaret gant an ekologourien.
|
||||
Da lavaret eo, kavet 'vez organegoù a zo gouest d'ober kalzig a draoù.
|
||||
Kemeromp ar sianobacteri.
|
||||
Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
|
||||
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar gouloù hag ar CO₂ (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant) evit produiñ danvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen.
|
||||
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel-just.
|
||||
Kemeromp ar sianobacteri. Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
|
||||
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar goulou hag ar CO2 (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant)
|
||||
evit produiñ dañvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen.
|
||||
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel just.
|
||||
An hanter eus an oksigen a vez analet ganeoc'h a vez produet 'barzh ar mor gant ar plankton.
|
||||
Ur galloud all hag a zo un tammig hud, un tammig majik evidon eo ar violuc'hañs, ar bioluminescence ma karit.
|
||||
Meur a organeg a c'hell produiñ gouloù, evel un dinoflagellé all anvet *Noctiluca scintillans*.
|
||||
Meur a organeg a c'hell produiñ goulou, evel un dinoflagellé all anvet Noctiluca scintillans.
|
||||
Hemañ zo bihan a-walc'h : neubeutoc'h evit ur milimetr eo.
|
||||
Met a-benn vez mat ar jeu evito e teu al loenigoù-se da vezañ stankoc'h stankañ.
|
||||
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer, o lugerniñ gant luskad ar mor.
|
||||
Pegen brav eo an dra-se !
|
||||
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer,
|
||||
o lugerniñ gant luskad ar mor. Pegen brav eo an dra-se !
|
||||
|
||||
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù.
|
||||
Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
|
||||
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO₂.
|
||||
Ezhomm o deus deus ar CO₂ evit sevel o c'hrogenn da skouer.
|
||||
Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor leun o c'hrogenn gant karbon.
|
||||
Pegen jentil !
|
||||
Ouzhpenn-se e vez kavet kalz molekul er mor gant bioliesseurter ar plankton, la biodiversité du plancton.
|
||||
Koulskoude eo brek ar bed-se.
|
||||
Bresk an organegoù, ha bresk eo ar c'hempouez ekologel.
|
||||
|
||||
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù. Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen
|
||||
ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
|
||||
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO2.
|
||||
Ezhomm o deus deus ar CO2 evit sevel o c'hrogenn da skouer. Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor
|
||||
leun o c'hrogenn gant karbon. Pegen jentil !
|
||||
Koulskoude eo youst ar bed-se. Youst eo an organegoù, ha youst eo ar c'hempouez ekologel.
|
||||
Ar plankton a zo kizidik ouzh ar cheñchamantoù degaset gant mab-den.
|
||||
Cheñch a ra temperadur ar mor, hag ivez an drenkegezh pe an acidité.
|
||||
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
|
||||
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
|
||||
Setu ar bed a bezh a gemm. Ret eo d'ar boudoù bev en em brebariñ.
|
||||
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.
|
||||
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.
|
||||
Chañs vat dezho memestra ! :-)
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/anAdn2.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/anAdn2.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 805 KiB |
103
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/index.br.md
Normal file
103
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#10 An ADN (2/3)"
|
||||
date: 2022-01-05T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn2.jpg"
|
||||
slug: "10-an-adn-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ADN (2/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-2-an-herezh/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-2-an-herezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN.
|
||||
Gant ar gronikenn ziwezhañ hor boa graet un tamm tro en amzer dremenet evit gouzout
|
||||
penaos eo bet lakaet war-wel gant ar skiantourien ha skiantourezed.
|
||||
|
||||
Ha hiziv neuze e vo komzet eus talvoudegezh an ADN.
|
||||
Da betra 'servij an ADN ?
|
||||
Bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Gant ar rann ziwezhañ hor boa komzet un tammig eus an herezh, l'hérédité e galleg.
|
||||
Ha gwir eo, kaset eo an herezh gant an ADN,
|
||||
peogwir e vez degaset gant ar volekulenn-mañ an ditour jenetikel.
|
||||
An ditour jenetikel an hini eo a lâr hag-eñ eo glas ho taoulagad pe hag-eñ eo du ho kazh.
|
||||
|
||||
Gouzout a rit moarvat e vez treuzkaset ar perzhioù (e galleg e vez lâret les caractères)
|
||||
gant an dud d'o bugale.
|
||||
An dra-se a dalv e vez treuzkaset an ADN gant an dud d'o bugale.
|
||||
E gwirionez e vez treuzkaset gant pep hini an hanter rik eus ADN ar c'hrouadur.
|
||||
Treuzkaset e vez, mesket e vez e pep rummad, abaoe pell pell zo.
|
||||
Ar glad genetikel a vez graet eus an dra-se.
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn-mañ 'vo komzet eus traoù a bep seurt diwar-benn an herezh neuze,
|
||||
traoù hag a zo tammig fetisoc'h.
|
||||
|
||||
Urzhiet eo an ADN e kromozomoù, e seurt pakadoù.
|
||||
Ni, an denelezh, hon eus 23 c'houblad a gromozomoù en holl.
|
||||
Met unan eus ar c'houbladoù a zo disheñvel deus ar mod eo ur plac'h genetikel pe ur paotr genetikel.
|
||||
E-barzh ADN ar merc'hed ez eus daou gromozom heñvel an eil deus egile, anvet "XX".
|
||||
Ha gant ar baotred ez eus daou gromozom disheñvel an eil deus egile,
|
||||
an eil bihanoc'h eget egile, anvet "XY".
|
||||
Ar c'houblad-se a laka un den da vezañ plac'h pe paotr jenetikel.
|
||||
Bep tro e vez kemeret ur c'hromozom eus ar vamm eo ur c'hromozom X, atav !
|
||||
Hag a vez kemeret ur c'hromozom eus an tad, dre zegouezh ivez.
|
||||
Ma vez roet ur c'hromozom X gant an tad,
|
||||
ar c'houblad vo "XX" hag ar c'hrouadur vo ur plac'h jenetikel.
|
||||
A-hend-all e vo ur paotr jenetikel.
|
||||
|
||||
Ar sistem-se vez anvet sistem XY (pe XY).
|
||||
Sistemoù-all a zo en natur evel-just, gant al lapoused pe gant an amprevaned.
|
||||
|
||||
Cheñchomp kaoz evit komz eus ar jenoù bremañ.
|
||||
Evit kompren petra eo ur jen e c'heller ober gant ur skeudenn.
|
||||
Lakomp 'vefe an ADN a-bezh evel ul levr.
|
||||
Ar c'hromozomoù a vefe evel chabistroù al levr.
|
||||
Hag ar jenoù neuze a vefe ar gerioù,
|
||||
gant lizherennoù ar c'hod jenetek hor boa gwelet a-raok : A, T, C ha G.
|
||||
Komzet 'vo en-dro eus ar jenoù gant ur gronikenn all,
|
||||
met moaien zo da lavaret e vez degaset ar perzhioù, les caractères, gant ar jenoù.
|
||||
Da lâret eo, skrivet vez gerioù an ADN hervez ar perzhioù.
|
||||
|
||||
Ar pikoù-panez, lakaomp.
|
||||
Kaout pikoù-panez : an dra-se en deus da welet gant ur jen anvet MC1R.
|
||||
Diouzh an doare ma vez skrivet ar jen-se e c'hell an den kaout kalz pikoù-panez,
|
||||
pe nompas kaout netra : tamm pik-panez ebet.
|
||||
|
||||
Traoù all a zo, evel flip ar skouarn (le lobe de l'oreille mar karit).
|
||||
Evit tud zo eo stag, peget ouzh an dremm, hag evit tud all eo distag.
|
||||
Ur jen a gontroll ar perzh-mañ ivez.
|
||||
Memes tra gant kleñvedoù zo evel an dic'houzañvuster ouzh al laktoz,
|
||||
da lâret eo an dud ne vezont ket evit dijeriñ al lactoz.
|
||||
|
||||
Met al lodenn vrasañ eus ar perzhioù hon neuz
|
||||
hag ar pezh e c'hellomp ober pe pas,
|
||||
a zo kontrollet gant meur a jen, e gwirionez.
|
||||
Ment an dud a vez kontrollet gant muioc'h eget 80 jen.
|
||||
E 2021 ez eus bet diskouezet ez eus ezhomm eus ur 120 jen bennak d'an nebeutañ
|
||||
evit displegañ liv an daoulagad.
|
||||
|
||||
Penaos 'vez treuzkaset ar perzhioù gant kemend-all a jenoù ?
|
||||
Un tamm evel ar reizh, ar "seks" kontrollet gant ar c'hromozomoù XX pe XY.
|
||||
Pep jen a teu gant stummoù disheñvel.
|
||||
Evit ur jen, e c'hell an tad kaout ur stumm, hag ar vamm ur stumm all.
|
||||
ADN ar bugel a vo ur gwir veskaj gant stummoù an tad ha stummoù ar vamm, dre zegouezh adarre.
|
||||
Se zo kaoz eo heñvel a-walc'h ur bugel ouzh e dud,
|
||||
met diaes pe dibosupl eo gouzout resis petra vo e berzhioù.
|
||||
Petra vo liv e zaoulagad, pegent bras vo, ha me oar-me.
|
||||
|
||||
Emichañs n'oc'h ket kollet gant an holl anvioù implijet er gronikenn-mañ.
|
||||
Jen, kromozom… Ar gerioù-se 'vo klevet c'hoazh, traoù all zo da zeskiñ diwar o fenn !
|
||||
Hiziv hon eus gwelet eo an ADN ar pezh a zoug an ditour jenetikel.
|
||||
Treuzkaset e vez dre ar jenoù, ha pa vefent o-unan pe a-stroll evit sevel ar perzhioù, les caractères m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn a-benn ar wech all 'vo safaret eus ar pezh 'vez graet gant ar jenoù, e-barzh ar c'helligoù.
|
||||
Ha c'hwi 'welo pegent brav hag efedus eo ar sistem-se.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
103
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/index.fr.md
Normal file
103
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#10 An ADN (2/3)"
|
||||
date: 2022-01-05T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn2.jpg"
|
||||
slug: "10-an-adn-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An ADN (2/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-2-an-herezh/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-2-an-herezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN.
|
||||
Gant ar gronikenn ziwezhañ hor boa graet un tamm tro en amzer dremenet evit gouzout
|
||||
penaos eo bet lakaet war-wel gant ar skiantourien ha skiantourezed.
|
||||
|
||||
Ha hiziv neuze e vo komzet eus talvoudegezh an ADN.
|
||||
Da betra 'servij an ADN ?
|
||||
Bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Gant ar rann ziwezhañ hor boa komzet un tammig eus an herezh, l'hérédité e galleg.
|
||||
Ha gwir eo, kaset eo an herezh gant an ADN,
|
||||
peogwir e vez degaset gant ar volekulenn-mañ an ditour jenetikel.
|
||||
An ditour jenetikel an hini eo a lâr hag-eñ eo glas ho taoulagad pe hag-eñ eo du ho kazh.
|
||||
|
||||
Gouzout a rit moarvat e vez treuzkaset ar perzhioù (e galleg e vez lâret les caractères)
|
||||
gant an dud d'o bugale.
|
||||
An dra-se a dalv e vez treuzkaset an ADN gant an dud d'o bugale.
|
||||
E gwirionez e vez treuzkaset gant pep hini an hanter rik eus ADN ar c'hrouadur.
|
||||
Treuzkaset e vez, mesket e vez e pep rummad, abaoe pell pell zo.
|
||||
Ar glad genetikel a vez graet eus an dra-se.
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn-mañ 'vo komzet eus traoù a bep seurt diwar-benn an herezh neuze,
|
||||
traoù hag a zo tammig fetisoc'h.
|
||||
|
||||
Urzhiet eo an ADN e kromozomoù, e seurt pakadoù.
|
||||
Ni, an denelezh, hon eus 23 c'houblad a gromozomoù en holl.
|
||||
Met unan eus ar c'houbladoù a zo disheñvel deus ar mod eo ur plac'h genetikel pe ur paotr genetikel.
|
||||
E-barzh ADN ar merc'hed ez eus daou gromozom heñvel an eil deus egile, anvet "XX".
|
||||
Ha gant ar baotred ez eus daou gromozom disheñvel an eil deus egile,
|
||||
an eil bihanoc'h eget egile, anvet "XY".
|
||||
Ar c'houblad-se a laka un den da vezañ plac'h pe paotr jenetikel.
|
||||
Bep tro e vez kemeret ur c'hromozom eus ar vamm eo ur c'hromozom X, atav !
|
||||
Hag a vez kemeret ur c'hromozom eus an tad, dre zegouezh ivez.
|
||||
Ma vez roet ur c'hromozom X gant an tad,
|
||||
ar c'houblad vo "XX" hag ar c'hrouadur vo ur plac'h jenetikel.
|
||||
A-hend-all e vo ur paotr jenetikel.
|
||||
|
||||
Ar sistem-se vez anvet sistem XY (pe XY).
|
||||
Sistemoù-all a zo en natur evel-just, gant al lapoused pe gant an amprevaned.
|
||||
|
||||
Cheñchomp kaoz evit komz eus ar jenoù bremañ.
|
||||
Evit kompren petra eo ur jen e c'heller ober gant ur skeudenn.
|
||||
Lakomp 'vefe an ADN a-bezh evel ul levr.
|
||||
Ar c'hromozomoù a vefe evel chabistroù al levr.
|
||||
Hag ar jenoù neuze a vefe ar gerioù,
|
||||
gant lizherennoù ar c'hod jenetek hor boa gwelet a-raok : A, T, C ha G.
|
||||
Komzet 'vo en-dro eus ar jenoù gant ur gronikenn all,
|
||||
met moaien zo da lavaret e vez degaset ar perzhioù, les caractères, gant ar jenoù.
|
||||
Da lâret eo, skrivet vez gerioù an ADN hervez ar perzhioù.
|
||||
|
||||
Ar pikoù-panez, lakaomp.
|
||||
Kaout pikoù-panez : an dra-se en deus da welet gant ur jen anvet MC1R.
|
||||
Diouzh an doare ma vez skrivet ar jen-se e c'hell an den kaout kalz pikoù-panez,
|
||||
pe nompas kaout netra : tamm pik-panez ebet.
|
||||
|
||||
Traoù all a zo, evel flip ar skouarn (le lobe de l'oreille mar karit).
|
||||
Evit tud zo eo stag, peget ouzh an dremm, hag evit tud all eo distag.
|
||||
Ur jen a gontroll ar perzh-mañ ivez.
|
||||
Memes tra gant kleñvedoù zo evel an dic'houzañvuster ouzh al laktoz,
|
||||
da lâret eo an dud ne vezont ket evit dijeriñ al lactoz.
|
||||
|
||||
Met al lodenn vrasañ eus ar perzhioù hon neuz
|
||||
hag ar pezh e c'hellomp ober pe pas,
|
||||
a zo kontrollet gant meur a jen, e gwirionez.
|
||||
Ment an dud a vez kontrollet gant muioc'h eget 80 jen.
|
||||
E 2021 ez eus bet diskouezet ez eus ezhomm eus ur 120 jen bennak d'an nebeutañ
|
||||
evit displegañ liv an daoulagad.
|
||||
|
||||
Penaos 'vez treuzkaset ar perzhioù gant kemend-all a jenoù ?
|
||||
Un tamm evel ar reizh, ar "seks" kontrollet gant ar c'hromozomoù XX pe XY.
|
||||
Pep jen a teu gant stummoù disheñvel.
|
||||
Evit ur jen, e c'hell an tad kaout ur stumm, hag ar vamm ur stumm all.
|
||||
ADN ar bugel a vo ur gwir veskaj gant stummoù an tad ha stummoù ar vamm, dre zegouezh adarre.
|
||||
Se zo kaoz eo heñvel a-walc'h ur bugel ouzh e dud,
|
||||
met diaes pe dibosupl eo gouzout resis petra vo e berzhioù.
|
||||
Petra vo liv e zaoulagad, pegent bras vo, ha me oar-me.
|
||||
|
||||
Emichañs n'oc'h ket kollet gant an holl anvioù implijet er gronikenn-mañ.
|
||||
Jen, kromozom… Ar gerioù-se 'vo klevet c'hoazh, traoù all zo da zeskiñ diwar o fenn !
|
||||
Hiziv hon eus gwelet eo an ADN ar pezh a zoug an ditour jenetikel.
|
||||
Treuzkaset e vez dre ar jenoù, ha pa vefent o-unan pe a-stroll evit sevel ar perzhioù, les caractères m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn a-benn ar wech all 'vo safaret eus ar pezh 'vez graet gant ar jenoù, e-barzh ar c'helligoù.
|
||||
Ha c'hwi 'welo pegent brav hag efedus eo ar sistem-se.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/anAdn3.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/anAdn3.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 804 KiB |
112
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/index.br.md
Normal file
112
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,112 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#11 An ADN (3/3)"
|
||||
date: 2022-01-19T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn3.jpg"
|
||||
slug: "11-an-adn-3"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ADN (3/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-3-an-adn-an-arn-hag-ar-proteinou).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-3-an-adn-an-arn-hag-ar-proteinou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het 'vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN.
|
||||
Gant ar rann gentañ hor boa komzet eus ar volekulenn-mañ, evit pezh a sell ouzh ar gimiezh.
|
||||
Cheñchet hor boa sell, gant ar rann ziwezhañ, evit sellout ouzh traoù brasoc'h, traoù a c'haller gwelet gant an daoulagad.
|
||||
Komzet hor boa eus an herezh, ar perzhioù a vez treuzkaset a rummad da rummad.
|
||||
|
||||
Petra a c'hoarvez etre an daou ? An dra-se a vo sujed ar rann-mañ.
|
||||
Komzet vo eus teorienn diazez ar vevoniezh volekulel.
|
||||
|
||||
Heñ, petra 'peus lâret?
|
||||
Teorienn diazez ar vevoniezh volekulel, pe "théorie fondamentale de la biologie moléculaire" e galleg flour.
|
||||
Ar vevoniezh volekulel, biologie moléculaire mar karit,
|
||||
eo ar skiant a studi molekul ar c'helligoù.
|
||||
An ADN en o zouez, neuze.
|
||||
|
||||
An deorienn-mañ a zo un doare kredo, ur gouizidigezh kreñv.
|
||||
Gwelet hon eus, dre vras, petra eo an ADN.
|
||||
Molekul all a vez kavet er c'helligoù.
|
||||
Da skouer : an ARN (a zo anavezet ganeoc'h moarvat, gant ar vaksinoù a-enep ar C'hovid).
|
||||
Ha molekul all c'hoazh : ar proteinoù.
|
||||
Petra eo al liamm etre an teir familh a volekul, al liamm etre an ADN, an ARN hag ar proteinoù?
|
||||
An deorienn justamant.
|
||||
|
||||
Met lakaomp ar gaoz war an ADN da gentañ.
|
||||
Kemeromp ar skeudenn 'moa kinniget deoc'h a-raok : al levr.
|
||||
An ADN 'vefe evel ul levr, ar c'hromozomoù evel chabistroù,
|
||||
hag ar jenoù evel ar gerioù gant al lizherennoù A, T, C ha G.
|
||||
E gwirionez eo ar gerioù hir a-walc'h : e-tro 50000 lizherenn evit jenoù an denelezh.
|
||||
Ur geidenn eo evel-just, b'ez eus jenoù gant nebeutoc'h evit 1000 lizherenn en enno,
|
||||
ha reoù all gant muioc'h evit 2 vilion a hini.
|
||||
Kalzik a jenoù zo ennomp: 30000 en holl.
|
||||
Asambles gant lodennoù all eus an ADN e reont ar pezh a vez anvet "ar jenom".
|
||||
An holl ADN a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Hag ar jenoù-se a zo enno an ditour jenetikel evit sevel proteinoù.
|
||||
|
||||
Petra eo ar proteinoù bremañ ?
|
||||
Ar re-mañ eo ar molekul a ra an traoù er gellig.
|
||||
Ar ger-se, protein, a laka ac'hanoc'h da soñjal er c'higennoù, er muskloù, moarvat.
|
||||
Ha n'eo ket sot, rak proteinoù zo e kelligoù ar c'higennoù.
|
||||
Ur rouedad a broteinoù zoken, anvet "actine" ha "myosine".
|
||||
Int a laka ar gigenn da strishaat (d'en em gontraktiñ ma karit).
|
||||
Met proteinoù all zo c'hoazh :
|
||||
an hemoglobin, a zezoug an oksijen e-barzh ar gwad
|
||||
an antikorfoù, a zo a-bouez-ruz evit hor reizhiad immunekaat
|
||||
an hormonoù, hormonoù zo, a zezoug un ditour da gas en ul lec'h bennak d'ar c'horf
|
||||
|
||||
Ha me oar me. N'eus fin ebet, ober a reont kaji pep tra er c'horf.
|
||||
|
||||
Ha peseurt mod 'vez tremenet eus an ADN hag ar jenoù, d'ar proteinoù ?
|
||||
Gant ur volekulenn all am eus da ginnig deoc'h : an ARN.
|
||||
|
||||
An ARN a zo ur volekulenn heñvel a-walc'h ouzh an ADN.
|
||||
Ar pezh a cheñch a zo :
|
||||
ul lizherenn e-barzh ar c'hod: n'eo ket ACGT met kentoc'h ACGU
|
||||
n'emañ ket an ARN e-barzh an nukleus met kentoc'h e-barzh ar gellig a-bezh.
|
||||
|
||||
Evit lavaret ar wirionez deoc'h , an ARN a zo beb-sort mod.
|
||||
Ha ni zo o komz eus an ARN mesajer, pe ARNm.
|
||||
Mesajer eo e anv 'blam d'e roll : ur mesajer eo etre an ADN hag ar proteinoù.
|
||||
|
||||
Hag an dra-se an hini eo : teorienn diazez ar vevoniezh volekulel.
|
||||
Eus an ADN e vez lakaet ar jenoù en ARN mesajer.
|
||||
Ha da c'houde e vez troet an ARN mesajer en ur protein.
|
||||
|
||||
An dra-se a ziskouez peseurt mod vez treuzkaset ar froud titouroù, le flux d'informations.
|
||||
ADN, ARN, proteinoù.
|
||||
Alies-a-walc'h, ur jen a zegouezh gant ur protein neuze.
|
||||
Met alies-kaer e vez nemedennoù, rak luziet eo ar vevoniezh.
|
||||
|
||||
Un draig evit echuiñ.
|
||||
Komprenet ho peus peseurt mod e ya en-dro ar froud titouroù.
|
||||
Gras d'an deorienn-mañ e c'hellit kompren un dra all c'hoazh.
|
||||
|
||||
Lavaret em eus deoc'h, tout an dud o deus beb a jenom :
|
||||
Gant jenoù un tammig disheñvel hervez an dud, cheñch a ra deus un eil den d'egile.
|
||||
Se zo kaoz n'omp ket heñvel-mik an eil re deus ar re all.
|
||||
Koulskoude eo ar jenom memes hini evel holl gelligoù hor c'horf.
|
||||
Ha pa vefe kellig hon empenn, kelligur gigenn, kellig an avu, un neuronenn, ha me oar me.
|
||||
Penaos ober kelligoù ken disheñvel gant ar memes jenom ?
|
||||
|
||||
E gwirionez ne vez ket ezteuret, ne vez ket lennet
|
||||
an holl jenoù eus hor jenom gant an holl gelligoù.
|
||||
Kellig ur gigenn ne lenn nemet ul lodenn.
|
||||
Un neuronenn a lenn ul lodenn all, ha kement 'zo.
|
||||
Expression génétique, pe "ezteurel ar jenoù" vez graet eus an dra-se.
|
||||
Dre se n'hon eus nemed ur jenom, met kalz kelligoù a-bep seurt.
|
||||
|
||||
E-giz-se e vo echuet ar rann-mañ.
|
||||
Mesket hon eus an ADN gant an ARN hag ar proteinoù.
|
||||
Teorienn diazez ar vevoniezh volekulel a vez graet deus an doare skiantel da anviñ ar meskaj-se.
|
||||
Met evit lâret ar wirionez deoc'h,
|
||||
tra-walc'h eo kompren dija peseurt liamm zo etre an teir familh a volekul !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
112
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/index.fr.md
Normal file
112
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,112 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#11 An ADN (3/3)"
|
||||
date: 2022-01-19T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn3.jpg"
|
||||
slug: "11-an-adn-3"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ADN (3/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-3-an-adn-an-arn-hag-ar-proteinou).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-3-an-adn-an-arn-hag-ar-proteinou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het 'vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN.
|
||||
Gant ar rann gentañ hor boa komzet eus ar volekulenn-mañ, evit pezh a sell ouzh ar gimiezh.
|
||||
Cheñchet hor boa sell, gant ar rann ziwezhañ, evit sellout ouzh traoù brasoc'h, traoù a c'haller gwelet gant an daoulagad.
|
||||
Komzet hor boa eus an herezh, ar perzhioù a vez treuzkaset a rummad da rummad.
|
||||
|
||||
Petra a c'hoarvez etre an daou ? An dra-se a vo sujed ar rann-mañ.
|
||||
Komzet vo eus teorienn diazez ar vevoniezh volekulel.
|
||||
|
||||
Heñ, petra 'peus lâret?
|
||||
Teorienn diazez ar vevoniezh volekulel, pe "théorie fondamentale de la biologie moléculaire" e galleg flour.
|
||||
Ar vevoniezh volekulel, biologie moléculaire mar karit,
|
||||
eo ar skiant a studi molekul ar c'helligoù.
|
||||
An ADN en o zouez, neuze.
|
||||
|
||||
An deorienn-mañ a zo un doare kredo, ur gouizidigezh kreñv.
|
||||
Gwelet hon eus, dre vras, petra eo an ADN.
|
||||
Molekul all a vez kavet er c'helligoù.
|
||||
Da skouer : an ARN (a zo anavezet ganeoc'h moarvat, gant ar vaksinoù a-enep ar C'hovid).
|
||||
Ha molekul all c'hoazh : ar proteinoù.
|
||||
Petra eo al liamm etre an teir familh a volekul, al liamm etre an ADN, an ARN hag ar proteinoù?
|
||||
An deorienn justamant.
|
||||
|
||||
Met lakaomp ar gaoz war an ADN da gentañ.
|
||||
Kemeromp ar skeudenn 'moa kinniget deoc'h a-raok : al levr.
|
||||
An ADN 'vefe evel ul levr, ar c'hromozomoù evel chabistroù,
|
||||
hag ar jenoù evel ar gerioù gant al lizherennoù A, T, C ha G.
|
||||
E gwirionez eo ar gerioù hir a-walc'h : e-tro 50000 lizherenn evit jenoù an denelezh.
|
||||
Ur geidenn eo evel-just, b'ez eus jenoù gant nebeutoc'h evit 1000 lizherenn en enno,
|
||||
ha reoù all gant muioc'h evit 2 vilion a hini.
|
||||
Kalzik a jenoù zo ennomp: 30000 en holl.
|
||||
Asambles gant lodennoù all eus an ADN e reont ar pezh a vez anvet "ar jenom".
|
||||
An holl ADN a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Hag ar jenoù-se a zo enno an ditour jenetikel evit sevel proteinoù.
|
||||
|
||||
Petra eo ar proteinoù bremañ ?
|
||||
Ar re-mañ eo ar molekul a ra an traoù er gellig.
|
||||
Ar ger-se, protein, a laka ac'hanoc'h da soñjal er c'higennoù, er muskloù, moarvat.
|
||||
Ha n'eo ket sot, rak proteinoù zo e kelligoù ar c'higennoù.
|
||||
Ur rouedad a broteinoù zoken, anvet "actine" ha "myosine".
|
||||
Int a laka ar gigenn da strishaat (d'en em gontraktiñ ma karit).
|
||||
Met proteinoù all zo c'hoazh :
|
||||
an hemoglobin, a zezoug an oksijen e-barzh ar gwad
|
||||
an antikorfoù, a zo a-bouez-ruz evit hor reizhiad immunekaat
|
||||
an hormonoù, hormonoù zo, a zezoug un ditour da gas en ul lec'h bennak d'ar c'horf
|
||||
|
||||
Ha me oar me. N'eus fin ebet, ober a reont kaji pep tra er c'horf.
|
||||
|
||||
Ha peseurt mod 'vez tremenet eus an ADN hag ar jenoù, d'ar proteinoù ?
|
||||
Gant ur volekulenn all am eus da ginnig deoc'h : an ARN.
|
||||
|
||||
An ARN a zo ur volekulenn heñvel a-walc'h ouzh an ADN.
|
||||
Ar pezh a cheñch a zo :
|
||||
ul lizherenn e-barzh ar c'hod: n'eo ket ACGT met kentoc'h ACGU
|
||||
n'emañ ket an ARN e-barzh an nukleus met kentoc'h e-barzh ar gellig a-bezh.
|
||||
|
||||
Evit lavaret ar wirionez deoc'h , an ARN a zo beb-sort mod.
|
||||
Ha ni zo o komz eus an ARN mesajer, pe ARNm.
|
||||
Mesajer eo e anv 'blam d'e roll : ur mesajer eo etre an ADN hag ar proteinoù.
|
||||
|
||||
Hag an dra-se an hini eo : teorienn diazez ar vevoniezh volekulel.
|
||||
Eus an ADN e vez lakaet ar jenoù en ARN mesajer.
|
||||
Ha da c'houde e vez troet an ARN mesajer en ur protein.
|
||||
|
||||
An dra-se a ziskouez peseurt mod vez treuzkaset ar froud titouroù, le flux d'informations.
|
||||
ADN, ARN, proteinoù.
|
||||
Alies-a-walc'h, ur jen a zegouezh gant ur protein neuze.
|
||||
Met alies-kaer e vez nemedennoù, rak luziet eo ar vevoniezh.
|
||||
|
||||
Un draig evit echuiñ.
|
||||
Komprenet ho peus peseurt mod e ya en-dro ar froud titouroù.
|
||||
Gras d'an deorienn-mañ e c'hellit kompren un dra all c'hoazh.
|
||||
|
||||
Lavaret em eus deoc'h, tout an dud o deus beb a jenom :
|
||||
Gant jenoù un tammig disheñvel hervez an dud, cheñch a ra deus un eil den d'egile.
|
||||
Se zo kaoz n'omp ket heñvel-mik an eil re deus ar re all.
|
||||
Koulskoude eo ar jenom memes hini evel holl gelligoù hor c'horf.
|
||||
Ha pa vefe kellig hon empenn, kelligur gigenn, kellig an avu, un neuronenn, ha me oar me.
|
||||
Penaos ober kelligoù ken disheñvel gant ar memes jenom ?
|
||||
|
||||
E gwirionez ne vez ket ezteuret, ne vez ket lennet
|
||||
an holl jenoù eus hor jenom gant an holl gelligoù.
|
||||
Kellig ur gigenn ne lenn nemet ul lodenn.
|
||||
Un neuronenn a lenn ul lodenn all, ha kement 'zo.
|
||||
Expression génétique, pe "ezteurel ar jenoù" vez graet eus an dra-se.
|
||||
Dre se n'hon eus nemed ur jenom, met kalz kelligoù a-bep seurt.
|
||||
|
||||
E-giz-se e vo echuet ar rann-mañ.
|
||||
Mesket hon eus an ADN gant an ARN hag ar proteinoù.
|
||||
Teorienn diazez ar vevoniezh volekulel a vez graet deus an doare skiantel da anviñ ar meskaj-se.
|
||||
Met evit lâret ar wirionez deoc'h,
|
||||
tra-walc'h eo kompren dija peseurt liamm zo etre an teir familh a volekul !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 1.3 MiB |
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#12 An heureuchined-mor (1/2)"
|
||||
date: 2022-02-02T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anHeureuchinedMor1.jpg"
|
||||
slug: "12-an-heureuchined-mor-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An heureuchined-mor (1/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-1-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-1-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv vo splujet e-barzh ar mor evit ober anaoudegez gant loened a vez kavet en holl vorioù.
|
||||
Stumm ur voulenn o deus, gant kalz a zrein pe bikoù war o c'hroc'hen.
|
||||
Cheñch a ra o anv deus un eil bro d'eben : heureuchined-mor, pe teureuged-mor, pe uioù-keureug, pe c'hoazh kistin-mor.
|
||||
Graet e vo heureuchined-mor deuzouto er gronikenn-mañ.
|
||||
Deomp dezhi!
|
||||
|
||||
Petra eo an heureuchined-mor neuze?
|
||||
C'hwi oar mat petra emaon o vont da lâret bremañ : ar re-mañ zo liesseurt.
|
||||
Tost 1000 spesad 'vez kontet en holl, e kement mor zo tout.
|
||||
Dre vras, memes stumm o deus tout : ur voulenn, 5 pe 10 cm hed, drein war he gorre.
|
||||
|
||||
|
||||
Sellomp pizhoc'h ouzh o drein. Gouest int da fiñval un tamm.
|
||||
Ar re-se a servij dezho da vale, da gentañ.
|
||||
Feiz, n'eo ket fouetañ bro.
|
||||
Bale a reont war strad ar mor, met nemet un nebeud metradoù, pas muioc'h.
|
||||
Ha mod-all, implijet vez an drein-se ganto d'en em wareziñ.
|
||||
Lakait ho troad war-c'horre un heureuchin-mor 'ta, c'hwi welo !
|
||||
Poanius eo, ha diaes eo tennañ an tammoù en em gavet dindan ar c'hroc'hen.
|
||||
|
||||
Sellomp ouzh un heureuchin-mor en e bezh bremañ.
|
||||
5 lodenn a zo, 5 gwech ar memes-tra.
|
||||
Un doare simetriezh eo.
|
||||
Ha ma vefe sellet en ennañ e vefe kavet 5 gwech ar memes tra ivez.
|
||||
|
||||
Ha pelec'h emañ an tu a-raok hag an tu a-dreñv?
|
||||
N'eus ket!
|
||||
'fin, n'eus ket a gof ha n'eus ket a gein.
|
||||
Tu ar beg a zo da zigentañ, a zo troet da sellet deus an douar,
|
||||
hag an tu all emañ tu ar revr a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Interesant eo beg an heureuchined.
|
||||
Lesanvet eo "letern Aristote", pe "la lanterne d'Aristote" e galleg,
|
||||
abalamour oa bet studiet gant Aristote "himself", e-unan, dija, 300 bloaz a-raok JK.
|
||||
E-kreiz 5 lodenn ar c'horf emañ ar beg, ha setu zo 5 lodenn ennañ ivez.
|
||||
5 dant lemm a ya d'ober ur beg kreñv.
|
||||
Aristote en doa deskrivet anezhañ er mod-se:
|
||||
5 dant o deus an heureuchined, a zo toull.
|
||||
E-touez an dent-se ez eus ur c'horf bouedek a zo dres evel an teod.
|
||||
War-lerc'h e teu ar gourlañchenn (pe an oesophage), ha goude ar gourlañchenn, ar stomog,
|
||||
a zo rannet e 5 lodenn, hag a zo leun a gaoc'h
|
||||
Stag eo an daou benn eus ar beg, met n'eo ket didroc'h e c'horre.
|
||||
Tennañ a ra kentoc'h eus ul letern a vankfe dezhañ ar c'hroc'hen, sañset da c'holoiñ e framm.
|
||||
|
||||
N'eo ket aes treiñ an dra-se e brezhoneg.
|
||||
Me 'meus troet diwar ar galleg, met evit lâret ar wirionez deoc'h eo bet troet diwar ar gresianeg kozh evel-just.
|
||||
Hag abaoe un toullad bloavezhioù eo ar savet ar jeu etre an troerien.
|
||||
Troerien zo a soñj dezho eo bet anvet "letern Aristote" gantañ, korf an heureuchined a-bezh,
|
||||
ha lod all a soñj dezho n'eo nemet o beg.
|
||||
Hiziv an deiz, n'eo ket gwall sklaer 'at !
|
||||
|
||||
Petra a reont gant o 5 dant lemm ? Debriñ !
|
||||
Peuriñ a reont e gwirionez. Debriñ a reont bezhin dreist-holl, kalz bezhin.
|
||||
Debret e vezont ivez, unan eus o freizherien eo an dourgon-mor pe ar chas-dour-mor,
|
||||
pe e galleg, les loutres des mer.
|
||||
Hag an dra-se zo ur skouer vat eus un dra a vez lâret kempouez ekologel.
|
||||
E meurvor Habask, war aod Norzhamerika, e Kalifornia da skouer,
|
||||
e veze kavet heureuchined-mor ha dourgon-mor.
|
||||
D'ur mare bennak eo bet chaseet kalz, betek re, an dourgon-mor.
|
||||
Aet eo al loened-se da netra, pe dost, e deroù an XXvet kantved.
|
||||
Kalz nebeutoc'h a wask a oa war an heureuchined neuze.
|
||||
Deuet int da vezañ stankoc'h-stankañ.
|
||||
Ha setu d'o zro o deus chaseet, pe kentoc'h debret o meuz : ar bezhin.
|
||||
Met siwazh ! Ar bezhin a vez kavet eno a zo evel ur gwir ekosistem, evel ur c'hoad.
|
||||
Ha justamant 'vez anvet er mod-se : koad bezhin, pe "forêt de kelp" e galleg.
|
||||
Rak bezhin bras ha liesseurt a zo.
|
||||
Hag un tammig evel en ur c'hoad gant gwez, e vez kavet ur bern loaned o chom ennañ.
|
||||
Ha setu, pa 'z eo aet da netra an dourgon-mor eo bet debret betek re gant an heureuchined.
|
||||
Setu ur skouer vat eus ar c'hempouez ekologel.
|
||||
Ha diskouez a ra deomp splann
|
||||
penaos e c'hell mab-den cheñch ekosistemoù a-bezh o chaseal spesad-mañ-spesad.
|
||||
|
||||
Graet ho peus anaoudegezh gant loened simpl a-hervez.
|
||||
Kalz traoù zo da lâret diwar o fenn koulskoude.
|
||||
Hiziv hon eus deskrivet o neuz, ha lâret int studiet abaoe pell.
|
||||
Ha profitet hon eus deus an dra-se evit kontañ eus kempouezoù ekologel,
|
||||
ha lâret pegen bresk e c'hellont bezañ.
|
||||
|
||||
Daou dra a chom da welet c'hoazh, ha graet e vo er rann a zeu :
|
||||
ar strujañ (pe ar gouennañ) da gentañ
|
||||
ha da eil, penaos e reont evit sikour ar skiantourien hag ar skiantourezed.
|
||||
Fin, petra a zigasont er bed skiantel.
|
||||
Ac'hann di, diwallit da gerzhout war drein an heureuchined-mor!
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#12 An heureuchined-mor (1/2)"
|
||||
date: 2022-02-02T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anHeureuchinedMor1.jpg"
|
||||
slug: "12-an-heureuchined-mor-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An heureuchined-mor (1/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-1-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-1-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv vo splujet e-barzh ar mor evit ober anaoudegez gant loened a vez kavet en holl vorioù.
|
||||
Stumm ur voulenn o deus, gant kalz a zrein pe bikoù war o c'hroc'hen.
|
||||
Cheñch a ra o anv deus un eil bro d'eben : heureuchined-mor, pe teureuged-mor, pe uioù-keureug, pe c'hoazh kistin-mor.
|
||||
Graet e vo heureuchined-mor deuzouto er gronikenn-mañ.
|
||||
Deomp dezhi!
|
||||
|
||||
Petra eo an heureuchined-mor neuze?
|
||||
C'hwi oar mat petra emaon o vont da lâret bremañ : ar re-mañ zo liesseurt.
|
||||
Tost 1000 spesad 'vez kontet en holl, e kement mor zo tout.
|
||||
Dre vras, memes stumm o deus tout : ur voulenn, 5 pe 10 cm hed, drein war he gorre.
|
||||
|
||||
|
||||
Sellomp pizhoc'h ouzh o drein. Gouest int da fiñval un tamm.
|
||||
Ar re-se a servij dezho da vale, da gentañ.
|
||||
Feiz, n'eo ket fouetañ bro.
|
||||
Bale a reont war strad ar mor, met nemet un nebeud metradoù, pas muioc'h.
|
||||
Ha mod-all, implijet vez an drein-se ganto d'en em wareziñ.
|
||||
Lakait ho troad war-c'horre un heureuchin-mor 'ta, c'hwi welo !
|
||||
Poanius eo, ha diaes eo tennañ an tammoù en em gavet dindan ar c'hroc'hen.
|
||||
|
||||
Sellomp ouzh un heureuchin-mor en e bezh bremañ.
|
||||
5 lodenn a zo, 5 gwech ar memes-tra.
|
||||
Un doare simetriezh eo.
|
||||
Ha ma vefe sellet en ennañ e vefe kavet 5 gwech ar memes tra ivez.
|
||||
|
||||
Ha pelec'h emañ an tu a-raok hag an tu a-dreñv?
|
||||
N'eus ket!
|
||||
'fin, n'eus ket a gof ha n'eus ket a gein.
|
||||
Tu ar beg a zo da zigentañ, a zo troet da sellet deus an douar,
|
||||
hag an tu all emañ tu ar revr a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Interesant eo beg an heureuchined.
|
||||
Lesanvet eo "letern Aristote", pe "la lanterne d'Aristote" e galleg,
|
||||
abalamour oa bet studiet gant Aristote "himself", e-unan, dija, 300 bloaz a-raok JK.
|
||||
E-kreiz 5 lodenn ar c'horf emañ ar beg, ha setu zo 5 lodenn ennañ ivez.
|
||||
5 dant lemm a ya d'ober ur beg kreñv.
|
||||
Aristote en doa deskrivet anezhañ er mod-se:
|
||||
5 dant o deus an heureuchined, a zo toull.
|
||||
E-touez an dent-se ez eus ur c'horf bouedek a zo dres evel an teod.
|
||||
War-lerc'h e teu ar gourlañchenn (pe an oesophage), ha goude ar gourlañchenn, ar stomog,
|
||||
a zo rannet e 5 lodenn, hag a zo leun a gaoc'h
|
||||
Stag eo an daou benn eus ar beg, met n'eo ket didroc'h e c'horre.
|
||||
Tennañ a ra kentoc'h eus ul letern a vankfe dezhañ ar c'hroc'hen, sañset da c'holoiñ e framm.
|
||||
|
||||
N'eo ket aes treiñ an dra-se e brezhoneg.
|
||||
Me 'meus troet diwar ar galleg, met evit lâret ar wirionez deoc'h eo bet troet diwar ar gresianeg kozh evel-just.
|
||||
Hag abaoe un toullad bloavezhioù eo ar savet ar jeu etre an troerien.
|
||||
Troerien zo a soñj dezho eo bet anvet "letern Aristote" gantañ, korf an heureuchined a-bezh,
|
||||
ha lod all a soñj dezho n'eo nemet o beg.
|
||||
Hiziv an deiz, n'eo ket gwall sklaer 'at !
|
||||
|
||||
Petra a reont gant o 5 dant lemm ? Debriñ !
|
||||
Peuriñ a reont e gwirionez. Debriñ a reont bezhin dreist-holl, kalz bezhin.
|
||||
Debret e vezont ivez, unan eus o freizherien eo an dourgon-mor pe ar chas-dour-mor,
|
||||
pe e galleg, les loutres des mer.
|
||||
Hag an dra-se zo ur skouer vat eus un dra a vez lâret kempouez ekologel.
|
||||
E meurvor Habask, war aod Norzhamerika, e Kalifornia da skouer,
|
||||
e veze kavet heureuchined-mor ha dourgon-mor.
|
||||
D'ur mare bennak eo bet chaseet kalz, betek re, an dourgon-mor.
|
||||
Aet eo al loened-se da netra, pe dost, e deroù an XXvet kantved.
|
||||
Kalz nebeutoc'h a wask a oa war an heureuchined neuze.
|
||||
Deuet int da vezañ stankoc'h-stankañ.
|
||||
Ha setu d'o zro o deus chaseet, pe kentoc'h debret o meuz : ar bezhin.
|
||||
Met siwazh ! Ar bezhin a vez kavet eno a zo evel ur gwir ekosistem, evel ur c'hoad.
|
||||
Ha justamant 'vez anvet er mod-se : koad bezhin, pe "forêt de kelp" e galleg.
|
||||
Rak bezhin bras ha liesseurt a zo.
|
||||
Hag un tammig evel en ur c'hoad gant gwez, e vez kavet ur bern loaned o chom ennañ.
|
||||
Ha setu, pa 'z eo aet da netra an dourgon-mor eo bet debret betek re gant an heureuchined.
|
||||
Setu ur skouer vat eus ar c'hempouez ekologel.
|
||||
Ha diskouez a ra deomp splann
|
||||
penaos e c'hell mab-den cheñch ekosistemoù a-bezh o chaseal spesad-mañ-spesad.
|
||||
|
||||
Graet ho peus anaoudegezh gant loened simpl a-hervez.
|
||||
Kalz traoù zo da lâret diwar o fenn koulskoude.
|
||||
Hiziv hon eus deskrivet o neuz, ha lâret int studiet abaoe pell.
|
||||
Ha profitet hon eus deus an dra-se evit kontañ eus kempouezoù ekologel,
|
||||
ha lâret pegen bresk e c'hellont bezañ.
|
||||
|
||||
Daou dra a chom da welet c'hoazh, ha graet e vo er rann a zeu :
|
||||
ar strujañ (pe ar gouennañ) da gentañ
|
||||
ha da eil, penaos e reont evit sikour ar skiantourien hag ar skiantourezed.
|
||||
Fin, petra a zigasont er bed skiantel.
|
||||
Ac'hann di, diwallit da gerzhout war drein an heureuchined-mor!
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 1.3 MiB |
|
|
@ -0,0 +1,93 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#13 An heureuchined-mor (2/2)"
|
||||
date: 2022-02-16T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anHeureuchinedMor2.jpg"
|
||||
slug: "13-an-heureuchined-mor-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An heureuchined-mor (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-2-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-2-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het 'vo hiziv gant an heureuchined-mor.
|
||||
Er rann ziwezhañ hor boa safaret eus o neuz hag eus o flas e kempouezoù ekologel.
|
||||
Ha bremañ neuze vo komzet eus ar pezh a zegasont d'ar bed skiantel.
|
||||
Met krogomp diouzhtu gant o seksualegezh.
|
||||
|
||||
Evit gouennañ, pe strujañ, pe sevel o diskennadur 'vez implijet meur a strategiezh ganto.
|
||||
Diouzh ar spesad e vez, 'giz boaz.
|
||||
Ar pezh a zo boutin memestra : pared hag parezed zo.
|
||||
Ar pared a brodu ar sper, pe ar spermatozoid m'ho peus c'hoant.
|
||||
Hag ar parezed a brodu ar vielloù, pe an ovules mar karit.
|
||||
|
||||
Da gustum, gant an organismoù all, e vez produet kalz sper evit nebeut a vielloù.
|
||||
Amañ, gant an heureuchined-mor eo ar c'hontrol !
|
||||
Produiñ a reont kalz sper met ivez kalz vielloù.
|
||||
Ar pared hag ar parezed a brodu sper ha vielloù memes amzer,
|
||||
evit lakaat ar c'helligoù-se d'en em gavout asambles.
|
||||
Pep tra en em gav er mor, e lec'h ma c'hoarvez ar speriañ, pe la fecondation mar karit.
|
||||
Ar speriañ zo e-maez ar barez neuze, ar pezh a lak ar glad jenetek da vezañ mesket.
|
||||
Evit gouzout muioc'h war ar glad jenetek, pe patrimoine génétique,
|
||||
e c'hellit selaou pe adselaou ar gronikenn diwar-benn an ADN.
|
||||
|
||||
An dra-se zo gwir neuze evit al lodenn vrasañ eus ar spesadoù.
|
||||
Met lavaret em eus deoc'h eo liesseurt an heureuchined-mor.
|
||||
Ha gwir eo, vez kavet doaeroù all.
|
||||
Evel gant ur spesad, a vez kavet kentoc'h er morioù yen.
|
||||
Parezed ar spesad-mañ ne broduont ket kalz a vielloù.
|
||||
Ha ne vezont ket skignet pe strewet er mor.
|
||||
Ar c'hontrol eo zoken : chom a ra ar vielloù e-barzh o c'horf,
|
||||
e chakodoù, ha desachet e vez ar sper gant ar parezed.
|
||||
Gant ar strategiezh-se, ne vez ket produet miliadoù a heureuchined bihan, ken un nebeud kantadoù.
|
||||
Ne vez ket mesket kement-se ar glad jenetek,
|
||||
met, dre ma 'z eus eus ar spesad-se c'hoazh, e talvez n'eo ket re sot
|
||||
ober war-dro e vugale mod-se, e-barzh an en-dro-se.
|
||||
|
||||
Studiet vez an heureuchined-mor gant ar skiantourezed hag ar skiantourien abaoe pell.
|
||||
Abaoe amzer Aristote, d'an nebeutañ, evel 'meus lâret deoc'h er rann ziwezhañ.
|
||||
Hiziv an deiz, evit meur a abeg 'chom ar re-se interesant evito.
|
||||
|
||||
Abalamour d'o flas e gwezenn ar vuhez da gentañ.
|
||||
Er memes rummad hag ar stered-mor emaint,
|
||||
asambles gant an andouilh-mor, "concombres de mer" e galleg.
|
||||
Ar rummad-se zo anvet "ekinodermed".
|
||||
Unan eus ar perzhioù boutin zo etrezo, eo simetriezh ar 5 lodenn.
|
||||
|
||||
Hag an ekinodermed zo interesant-tre peogwir emaint just e-kichen ur rummad all :
|
||||
hini ar c'hordeged, pe "chordés" e galleg.
|
||||
Ni a zo 'barzh !
|
||||
Klask a ra ar skiantourien hag ar skiantourezed kaout loened e-maez eus hor rummadoù deomp-ni
|
||||
evit keñveriañ an traoù, ha bezañ gouest da c'houzout muioc'h a draoù
|
||||
diwar-benn emdroadur ar spesadoù.
|
||||
|
||||
Da-heul, vez studiet an heureuchined peogwir int aes da sevel.
|
||||
Dre ma c'hoarvez ar speriañ, pe la fecondation, en dour, eo un dra aes da welet ha da studiañ.
|
||||
E kreizenn viologel Rosko da skouer ez eus bet enklaskoù gant heureuchined
|
||||
evit kompren gwelloc'h penaos e ya en-dro kelc'hiad ar gellig (le cycle cellulaire).
|
||||
Bras a-walc'h eo ar vielloù ur wech speriet, akomod eo evit sellet outo gant ur mikroskop.
|
||||
Ha be'z eus ivez enklaskoù war ar mod vez tremenet eus an ARN d'ar proteinoù.
|
||||
Ar pezh hon eus gwelet dija en ur gronikenn bennak !
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ e c'hell an heureuchined-mor awenañ ar skiantourien hag ar skiantourezed
|
||||
dre m'o deus perzhioù dedennus.
|
||||
O beg, "letern Aristote" zo efedus-tre, koulz hag ar peg a vez produet gant o fikoù.
|
||||
Bezañ awenet gant boudoù bev e giz-se a vez anvet ar "bevheñvelaat", pe "biomimétisme" e galleg.
|
||||
Un danvez a c'hellfe bezañ kinniget en ur gronikenn bennak marteze…
|
||||
|
||||
Un tamm pourmenadenn war ar mor hon eus graet gant an div gronikenn,
|
||||
evit ober anaoudegezh gant loened a seblant bezañ simpl.
|
||||
Met pa vez sellet pizhoc'h e vez kavet traoù interesant-bras.
|
||||
Kalz spesadoù zo, hag a vez kavet tro dro d'ar bed.
|
||||
Reiñ a reont tro da gomz diwar-benn gouennadur, kempouezoù ekologel ha me oar me.
|
||||
Kement-se a lak an heureuchined-mor da vezañ studiet gant ar skiantourien ha skiantourezed.
|
||||
|
||||
Reiñ a ra deomp da gompren ivez eo a-bouez an holl organismoù,
|
||||
ha pa vefe o neuz ken simpl hag ur voulenn.
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,93 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#13 An heureuchined-mor (2/2)"
|
||||
date: 2022-02-16T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anHeureuchinedMor2.jpg"
|
||||
slug: "13-an-heureuchined-mor-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An heureuchined-mor (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-2-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-2-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het 'vo hiziv gant an heureuchined-mor.
|
||||
Er rann ziwezhañ hor boa safaret eus o neuz hag eus o flas e kempouezoù ekologel.
|
||||
Ha bremañ neuze vo komzet eus ar pezh a zegasont d'ar bed skiantel.
|
||||
Met krogomp diouzhtu gant o seksualegezh.
|
||||
|
||||
Evit gouennañ, pe strujañ, pe sevel o diskennadur 'vez implijet meur a strategiezh ganto.
|
||||
Diouzh ar spesad e vez, 'giz boaz.
|
||||
Ar pezh a zo boutin memestra : pared hag parezed zo.
|
||||
Ar pared a brodu ar sper, pe ar spermatozoid m'ho peus c'hoant.
|
||||
Hag ar parezed a brodu ar vielloù, pe an ovules mar karit.
|
||||
|
||||
Da gustum, gant an organismoù all, e vez produet kalz sper evit nebeut a vielloù.
|
||||
Amañ, gant an heureuchined-mor eo ar c'hontrol !
|
||||
Produiñ a reont kalz sper met ivez kalz vielloù.
|
||||
Ar pared hag ar parezed a brodu sper ha vielloù memes amzer,
|
||||
evit lakaat ar c'helligoù-se d'en em gavout asambles.
|
||||
Pep tra en em gav er mor, e lec'h ma c'hoarvez ar speriañ, pe la fecondation mar karit.
|
||||
Ar speriañ zo e-maez ar barez neuze, ar pezh a lak ar glad jenetek da vezañ mesket.
|
||||
Evit gouzout muioc'h war ar glad jenetek, pe patrimoine génétique,
|
||||
e c'hellit selaou pe adselaou ar gronikenn diwar-benn an ADN.
|
||||
|
||||
An dra-se zo gwir neuze evit al lodenn vrasañ eus ar spesadoù.
|
||||
Met lavaret em eus deoc'h eo liesseurt an heureuchined-mor.
|
||||
Ha gwir eo, vez kavet doaeroù all.
|
||||
Evel gant ur spesad, a vez kavet kentoc'h er morioù yen.
|
||||
Parezed ar spesad-mañ ne broduont ket kalz a vielloù.
|
||||
Ha ne vezont ket skignet pe strewet er mor.
|
||||
Ar c'hontrol eo zoken : chom a ra ar vielloù e-barzh o c'horf,
|
||||
e chakodoù, ha desachet e vez ar sper gant ar parezed.
|
||||
Gant ar strategiezh-se, ne vez ket produet miliadoù a heureuchined bihan, ken un nebeud kantadoù.
|
||||
Ne vez ket mesket kement-se ar glad jenetek,
|
||||
met, dre ma 'z eus eus ar spesad-se c'hoazh, e talvez n'eo ket re sot
|
||||
ober war-dro e vugale mod-se, e-barzh an en-dro-se.
|
||||
|
||||
Studiet vez an heureuchined-mor gant ar skiantourezed hag ar skiantourien abaoe pell.
|
||||
Abaoe amzer Aristote, d'an nebeutañ, evel 'meus lâret deoc'h er rann ziwezhañ.
|
||||
Hiziv an deiz, evit meur a abeg 'chom ar re-se interesant evito.
|
||||
|
||||
Abalamour d'o flas e gwezenn ar vuhez da gentañ.
|
||||
Er memes rummad hag ar stered-mor emaint,
|
||||
asambles gant an andouilh-mor, "concombres de mer" e galleg.
|
||||
Ar rummad-se zo anvet "ekinodermed".
|
||||
Unan eus ar perzhioù boutin zo etrezo, eo simetriezh ar 5 lodenn.
|
||||
|
||||
Hag an ekinodermed zo interesant-tre peogwir emaint just e-kichen ur rummad all :
|
||||
hini ar c'hordeged, pe "chordés" e galleg.
|
||||
Ni a zo 'barzh !
|
||||
Klask a ra ar skiantourien hag ar skiantourezed kaout loened e-maez eus hor rummadoù deomp-ni
|
||||
evit keñveriañ an traoù, ha bezañ gouest da c'houzout muioc'h a draoù
|
||||
diwar-benn emdroadur ar spesadoù.
|
||||
|
||||
Da-heul, vez studiet an heureuchined peogwir int aes da sevel.
|
||||
Dre ma c'hoarvez ar speriañ, pe la fecondation, en dour, eo un dra aes da welet ha da studiañ.
|
||||
E kreizenn viologel Rosko da skouer ez eus bet enklaskoù gant heureuchined
|
||||
evit kompren gwelloc'h penaos e ya en-dro kelc'hiad ar gellig (le cycle cellulaire).
|
||||
Bras a-walc'h eo ar vielloù ur wech speriet, akomod eo evit sellet outo gant ur mikroskop.
|
||||
Ha be'z eus ivez enklaskoù war ar mod vez tremenet eus an ARN d'ar proteinoù.
|
||||
Ar pezh hon eus gwelet dija en ur gronikenn bennak !
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ e c'hell an heureuchined-mor awenañ ar skiantourien hag ar skiantourezed
|
||||
dre m'o deus perzhioù dedennus.
|
||||
O beg, "letern Aristote" zo efedus-tre, koulz hag ar peg a vez produet gant o fikoù.
|
||||
Bezañ awenet gant boudoù bev e giz-se a vez anvet ar "bevheñvelaat", pe "biomimétisme" e galleg.
|
||||
Un danvez a c'hellfe bezañ kinniget en ur gronikenn bennak marteze…
|
||||
|
||||
Un tamm pourmenadenn war ar mor hon eus graet gant an div gronikenn,
|
||||
evit ober anaoudegezh gant loened a seblant bezañ simpl.
|
||||
Met pa vez sellet pizhoc'h e vez kavet traoù interesant-bras.
|
||||
Kalz spesadoù zo, hag a vez kavet tro dro d'ar bed.
|
||||
Reiñ a reont tro da gomz diwar-benn gouennadur, kempouezoù ekologel ha me oar me.
|
||||
Kement-se a lak an heureuchined-mor da vezañ studiet gant ar skiantourien ha skiantourezed.
|
||||
|
||||
Reiñ a ra deomp da gompren ivez eo a-bouez an holl organismoù,
|
||||
ha pa vefe o neuz ken simpl hag ur voulenn.
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 748 KiB |
129
content/podcasts/brav-ha-bev/14-an-ornitorinked/index.br.md
Normal file
129
content/podcasts/brav-ha-bev/14-an-ornitorinked/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,129 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#14 An ornitorinked"
|
||||
date: 2022-03-02T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anOrnitorinked.jpg"
|
||||
slug: "14-an-ornitorinked"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ornitorinked**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ornitorinked).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ornitorinked/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Er gronikenn Brav ha Bev hon eus graet anaoudegezh gant 2 loen a zo un tamm dibar.
|
||||
An tardigraded, bihan tout met kreñv-bominabl.
|
||||
Hag ar razhed-goz noazh, un doare logod hag a vev e koloniennoù hag e-pad pell.
|
||||
|
||||
Hiziv vo komzet eus unan eus loened drollañ, iskisañ zo er bed : an ornitorinked
|
||||
|
||||
Ar wech-mañ vo graet anaoudegezh ganto evel an Europeaned o doa graet.
|
||||
|
||||
E fin an XVIIIvet kantvet emaomp.
|
||||
An Europeaned a glask ober tro ar bed.
|
||||
|
||||
John Hunter, eus bro Saoz, 'oa deuet da Aostralia da chom, e lec'h ma oa gouarnour.
|
||||
Da lâret, penn kolonienn "Sukembre-Nevez", pe "Nouvelle-Galles du Sud", e Aostralia.
|
||||
Goude bezañ klasket renkañ an traoù eno, kement-all a reuz evel ma oa bet gant ar gouarnour all araozañ,
|
||||
e oa aet Hunter da bourmen dre ar vro.
|
||||
Hag eñ, pe e skipailh, d'en em gavout gant ul loen iskis.
|
||||
Lazhet al loen ganto evel-just, diouzh ar c'hiz e oa,
|
||||
ha kaset e vlev da vro Saoz, asambles gant tresadennoù.
|
||||
|
||||
Ha ne oa ket an dud e bro Saoz evit krediñ ar pezh 'oa c'hoarvezet.
|
||||
Ur farsadenn 'oa, a soñje dezho, lost al leue, pe ur c'hanular !
|
||||
Evit ar skiantourien e oa ur meskaj gant meur a loen.
|
||||
Dre vras, beg un houad asambles gant feur un avank, ur c'hastor ma karit.
|
||||
|
||||
A-benn ar fin, ne oa ket, ha komañset e oa ar skiantourien
|
||||
da glask kompren petra 'oa al loened-se.
|
||||
|
||||
An ornintorinked zo loened 50 cm anezho, ha diouzh an noz e vevont kentoc'h.
|
||||
Gwir eo ez eus tres an avanked warno.
|
||||
Ur feur brun o deus, ha plat a-walc'h eo o c'horf hag o lost.
|
||||
Netra ispisial betek-henn.
|
||||
Met selaouit 'ta pezh zo da heul.
|
||||
O favioù a zo e-giz re un houad : ar re-mañ zo palm pe palmezet.
|
||||
Talvoudus eo an dra-se en o en-dro.
|
||||
E-kichen ar stêrioù e vevont, gwelloc'h eo kaout pavioù ledan
|
||||
evit neuial pe bale war-c'horre al lec'hid, la vase e galleg, m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Met n'eo ket tout !
|
||||
Ouzhpenn pavioù palmezet o deus.
|
||||
O beg zo memes-mod evel hini un houad ivez, 'peus ket 'met soñjal.
|
||||
E gwirionez, an dra-se zo ur javed hag a denn deus beg un houad kentoc'h,
|
||||
met aes eo kompren perak n'o doa ket kredet ar skiantourien saoz arpezh o doa gwelet,
|
||||
ken heñvel eo ar beg deus beg ar c'haniged.
|
||||
|
||||
Ha n'eo ket tout c'hoazh !
|
||||
Ar parezed a brodu laezh.
|
||||
Bronneged int neuze, n'eo ket dav kavout droll.
|
||||
Pezh zoê… n'o deus tamm bronn ebet koulskoude.
|
||||
Al laezh a teu dre ar c'hroc'hen ha redek a ra war-c'horre ar blev.
|
||||
Ar re vihan n'o deus ken 'met lipañ ar blev neuze.
|
||||
Bronneged hep bronn. Se zo dibar e-touez ar bronneged.
|
||||
|
||||
Hag gant ar pared vez produet un dra dibar ivez.
|
||||
Ar re-mañ eo ar bronneged nemeto hag a zo gouest da broduiñ binim, ampoezon,
|
||||
dre ur flemm hag a zo war o favioù.
|
||||
N'ouzer ket re da betra servij an dra-se.
|
||||
N'eus nemet ar pared a c'hell produiñ binim,
|
||||
marteze 'vez implijet da vont d'ar pared all da vare ar strujañ.
|
||||
|
||||
Kement-se a laka al loened-se da vezañ un tammig droll, 'soñj ket deoc'h ?
|
||||
Met, ur wech ouzhpenn, n'eo ket echu !
|
||||
Dozviñ vioù a ra an ornitorinked… daoust-hag int bronneged !
|
||||
|
||||
Biskoazh kemend-all ! Bronneged ne zozvont ket vioù, sañset!
|
||||
Ha padal, int a ra.
|
||||
Heñvel ouzh vioù al laboused eo re an ornitorinked,
|
||||
ha goret e vezont gant ar vamm, 'pad un 10 devezh bennak.
|
||||
|
||||
Drol eo al loened-se neuze.
|
||||
Ar re-se eo ar bronneged nemeto hag a zozvont, hag ar re nemeto hag o deus binim.
|
||||
|
||||
Hag un draig ispisial o deus, c'hoazh : ur skiantenn pe ur sañs ma karit zo ganto.
|
||||
An elektrolec'hiañ, pe l'électrolocalisation mar karit.
|
||||
Ar skiantenn-se zo d'an ornitorinked ha d'o c'hendirvi ivez,
|
||||
da lâret eo, gant rummad ar Monotremed.
|
||||
Gras dezhi e c'hellont chaseal en dour.
|
||||
Pa splujont e chom serr o daoulagad, ha ne c'hellont ket implijout ar c'hwezh ken nebeut,
|
||||
evel ma ra ar rinkined lakaomp.
|
||||
Met gall a reont santout ar red tredan e-barzh kigennoù al loened all.
|
||||
O beg zo elektroreseverioù war e c'horre.
|
||||
Gouest eo an ornitorinked da santout pelec'h emañ ur preizh o fiñval neuze.
|
||||
Hag efedus eo!
|
||||
|
||||
Echu eo bremañ gant o ferzhioù dibar.
|
||||
Bez' ez eus un dra all c'hoazh hag a zo heñvel deus pezh a c'hoarvez gant ur bern loened all, siwazh.
|
||||
En arvar pe en dañjer emaint.
|
||||
Pe : bet int bet en dañjer kentoc'h, cheñchet eo an traoù bremañ.
|
||||
Soñj 'peus deus ar pezh a oa bet graet gant an europeaned digentañ
|
||||
a-benn o doa gwelet an ornitorink kentañ ?
|
||||
Lazhañ al loen o doa graet diouzhtu.
|
||||
Aes eo kompren petra c'hoarvez ganto bremañ !
|
||||
Chaseet int bet kalz evit ar feur, betek penn-kentañ an XXvet kantved.
|
||||
Goude-se int bet gwarezet dre chañs, e lec'h ma vevont, e Aostralia.
|
||||
Met n'ouzer ket resis penaos emañ an traoù en o en-dro,
|
||||
hag en deus cheñchet kalzig.
|
||||
Stankelloù zo, hentoù bras, chas ha kizhier ivez…
|
||||
Ouzhpenn da se e vezont chaseet e-maez al lezenn,
|
||||
hag un nebeud loened zo bet kavet mouget gant lastez plastik.
|
||||
|
||||
Gant an dra-se vo klozet ar gronikenn, diwar-benn d'an ornitorinked.
|
||||
C'hwi ho peus klevet pegen ispisial int, gant o neuz, o doareoù da vevañ, da chaseal…
|
||||
Hag ur wech ouzhpenn hon eus lakaet war wel pegen bresk e c'hell bezañ ur spesad.
|
||||
Gwir eo, n'eus ket par d'an ornitorinked evit beviñ o en-dro.
|
||||
Superloened int en ur mod, 'vel an tardigraded, hag hon eus safaret deuzouto dija.
|
||||
Met pa vez distrujet an en-dro gant savadurioù, stankelloù pe hentoù bras,
|
||||
pa vez saotret gant plastik, kement-se a c'hell cheñch penn d'ar vazh.
|
||||
Ur gwir deñzor eo ar vevliesseurted, la biodiversité.
|
||||
Ha talvezout a ra ar boan gwareziñ anezhi,
|
||||
evit ober anaoudegezh ganti, ne gav ket deoc'h?
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
129
content/podcasts/brav-ha-bev/14-an-ornitorinked/index.fr.md
Normal file
129
content/podcasts/brav-ha-bev/14-an-ornitorinked/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,129 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#14 An ornitorinked"
|
||||
date: 2022-03-02T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anOrnitorinked.jpg"
|
||||
slug: "14-an-ornitorinked"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An ornitorinked**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ornitorinked).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ornitorinked/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Er gronikenn Brav ha Bev hon eus graet anaoudegezh gant 2 loen a zo un tamm dibar.
|
||||
An tardigraded, bihan tout met kreñv-bominabl.
|
||||
Hag ar razhed-goz noazh, un doare logod hag a vev e koloniennoù hag e-pad pell.
|
||||
|
||||
Hiziv vo komzet eus unan eus loened drollañ, iskisañ zo er bed : an ornitorinked
|
||||
|
||||
Ar wech-mañ vo graet anaoudegezh ganto evel an Europeaned o doa graet.
|
||||
|
||||
E fin an XVIIIvet kantvet emaomp.
|
||||
An Europeaned a glask ober tro ar bed.
|
||||
|
||||
John Hunter, eus bro Saoz, 'oa deuet da Aostralia da chom, e lec'h ma oa gouarnour.
|
||||
Da lâret, penn kolonienn "Sukembre-Nevez", pe "Nouvelle-Galles du Sud", e Aostralia.
|
||||
Goude bezañ klasket renkañ an traoù eno, kement-all a reuz evel ma oa bet gant ar gouarnour all araozañ,
|
||||
e oa aet Hunter da bourmen dre ar vro.
|
||||
Hag eñ, pe e skipailh, d'en em gavout gant ul loen iskis.
|
||||
Lazhet al loen ganto evel-just, diouzh ar c'hiz e oa,
|
||||
ha kaset e vlev da vro Saoz, asambles gant tresadennoù.
|
||||
|
||||
Ha ne oa ket an dud e bro Saoz evit krediñ ar pezh 'oa c'hoarvezet.
|
||||
Ur farsadenn 'oa, a soñje dezho, lost al leue, pe ur c'hanular !
|
||||
Evit ar skiantourien e oa ur meskaj gant meur a loen.
|
||||
Dre vras, beg un houad asambles gant feur un avank, ur c'hastor ma karit.
|
||||
|
||||
A-benn ar fin, ne oa ket, ha komañset e oa ar skiantourien
|
||||
da glask kompren petra 'oa al loened-se.
|
||||
|
||||
An ornintorinked zo loened 50 cm anezho, ha diouzh an noz e vevont kentoc'h.
|
||||
Gwir eo ez eus tres an avanked warno.
|
||||
Ur feur brun o deus, ha plat a-walc'h eo o c'horf hag o lost.
|
||||
Netra ispisial betek-henn.
|
||||
Met selaouit 'ta pezh zo da heul.
|
||||
O favioù a zo e-giz re un houad : ar re-mañ zo palm pe palmezet.
|
||||
Talvoudus eo an dra-se en o en-dro.
|
||||
E-kichen ar stêrioù e vevont, gwelloc'h eo kaout pavioù ledan
|
||||
evit neuial pe bale war-c'horre al lec'hid, la vase e galleg, m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Met n'eo ket tout !
|
||||
Ouzhpenn pavioù palmezet o deus.
|
||||
O beg zo memes-mod evel hini un houad ivez, 'peus ket 'met soñjal.
|
||||
E gwirionez, an dra-se zo ur javed hag a denn deus beg un houad kentoc'h,
|
||||
met aes eo kompren perak n'o doa ket kredet ar skiantourien saoz arpezh o doa gwelet,
|
||||
ken heñvel eo ar beg deus beg ar c'haniged.
|
||||
|
||||
Ha n'eo ket tout c'hoazh !
|
||||
Ar parezed a brodu laezh.
|
||||
Bronneged int neuze, n'eo ket dav kavout droll.
|
||||
Pezh zoê… n'o deus tamm bronn ebet koulskoude.
|
||||
Al laezh a teu dre ar c'hroc'hen ha redek a ra war-c'horre ar blev.
|
||||
Ar re vihan n'o deus ken 'met lipañ ar blev neuze.
|
||||
Bronneged hep bronn. Se zo dibar e-touez ar bronneged.
|
||||
|
||||
Hag gant ar pared vez produet un dra dibar ivez.
|
||||
Ar re-mañ eo ar bronneged nemeto hag a zo gouest da broduiñ binim, ampoezon,
|
||||
dre ur flemm hag a zo war o favioù.
|
||||
N'ouzer ket re da betra servij an dra-se.
|
||||
N'eus nemet ar pared a c'hell produiñ binim,
|
||||
marteze 'vez implijet da vont d'ar pared all da vare ar strujañ.
|
||||
|
||||
Kement-se a laka al loened-se da vezañ un tammig droll, 'soñj ket deoc'h ?
|
||||
Met, ur wech ouzhpenn, n'eo ket echu !
|
||||
Dozviñ vioù a ra an ornitorinked… daoust-hag int bronneged !
|
||||
|
||||
Biskoazh kemend-all ! Bronneged ne zozvont ket vioù, sañset!
|
||||
Ha padal, int a ra.
|
||||
Heñvel ouzh vioù al laboused eo re an ornitorinked,
|
||||
ha goret e vezont gant ar vamm, 'pad un 10 devezh bennak.
|
||||
|
||||
Drol eo al loened-se neuze.
|
||||
Ar re-se eo ar bronneged nemeto hag a zozvont, hag ar re nemeto hag o deus binim.
|
||||
|
||||
Hag un draig ispisial o deus, c'hoazh : ur skiantenn pe ur sañs ma karit zo ganto.
|
||||
An elektrolec'hiañ, pe l'électrolocalisation mar karit.
|
||||
Ar skiantenn-se zo d'an ornitorinked ha d'o c'hendirvi ivez,
|
||||
da lâret eo, gant rummad ar Monotremed.
|
||||
Gras dezhi e c'hellont chaseal en dour.
|
||||
Pa splujont e chom serr o daoulagad, ha ne c'hellont ket implijout ar c'hwezh ken nebeut,
|
||||
evel ma ra ar rinkined lakaomp.
|
||||
Met gall a reont santout ar red tredan e-barzh kigennoù al loened all.
|
||||
O beg zo elektroreseverioù war e c'horre.
|
||||
Gouest eo an ornitorinked da santout pelec'h emañ ur preizh o fiñval neuze.
|
||||
Hag efedus eo!
|
||||
|
||||
Echu eo bremañ gant o ferzhioù dibar.
|
||||
Bez' ez eus un dra all c'hoazh hag a zo heñvel deus pezh a c'hoarvez gant ur bern loened all, siwazh.
|
||||
En arvar pe en dañjer emaint.
|
||||
Pe : bet int bet en dañjer kentoc'h, cheñchet eo an traoù bremañ.
|
||||
Soñj 'peus deus ar pezh a oa bet graet gant an europeaned digentañ
|
||||
a-benn o doa gwelet an ornitorink kentañ ?
|
||||
Lazhañ al loen o doa graet diouzhtu.
|
||||
Aes eo kompren petra c'hoarvez ganto bremañ !
|
||||
Chaseet int bet kalz evit ar feur, betek penn-kentañ an XXvet kantved.
|
||||
Goude-se int bet gwarezet dre chañs, e lec'h ma vevont, e Aostralia.
|
||||
Met n'ouzer ket resis penaos emañ an traoù en o en-dro,
|
||||
hag en deus cheñchet kalzig.
|
||||
Stankelloù zo, hentoù bras, chas ha kizhier ivez…
|
||||
Ouzhpenn da se e vezont chaseet e-maez al lezenn,
|
||||
hag un nebeud loened zo bet kavet mouget gant lastez plastik.
|
||||
|
||||
Gant an dra-se vo klozet ar gronikenn, diwar-benn d'an ornitorinked.
|
||||
C'hwi ho peus klevet pegen ispisial int, gant o neuz, o doareoù da vevañ, da chaseal…
|
||||
Hag ur wech ouzhpenn hon eus lakaet war wel pegen bresk e c'hell bezañ ur spesad.
|
||||
Gwir eo, n'eus ket par d'an ornitorinked evit beviñ o en-dro.
|
||||
Superloened int en ur mod, 'vel an tardigraded, hag hon eus safaret deuzouto dija.
|
||||
Met pa vez distrujet an en-dro gant savadurioù, stankelloù pe hentoù bras,
|
||||
pa vez saotret gant plastik, kement-se a c'hell cheñch penn d'ar vazh.
|
||||
Ur gwir deñzor eo ar vevliesseurted, la biodiversité.
|
||||
Ha talvezout a ra ar boan gwareziñ anezhi,
|
||||
evit ober anaoudegezh ganti, ne gav ket deoc'h?
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/arMorgizhier.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/arMorgizhier.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 1.1 MiB |
123
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/index.br.md
Normal file
123
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,123 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#15 Ar morgizhier"
|
||||
date: 2022-03-16T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arMorgizhier.jpg"
|
||||
slug: "15-ar-morgizhier"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar morgizhier**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-morgizhier).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-morgizhier/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h ober ur splujadenn e-barzh ar mor, ur wech ouzhpenn.
|
||||
Ret e vo splujañ betek strad ar mor, ha sellet pizh,
|
||||
rak al loened a vo safaret deuzouto zo diaes da welet.
|
||||
Hiziv vo klasket gwelet morgizhier, hag a zo anvet ivez poched-an-toer pe souaeed, diouzh al lec'h.
|
||||
Gwiskit ho maskl splujañ, ha lunedoù ouzhpenn marteze, ha bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Da c'hortoz ec'h en em gafvemp war strad ar mor, ez an da gomz diwar-benn o flas e gwezenn ar vuhez.
|
||||
C'hwi oar, ar wezenn a vez lakaet warni an holl spesadoù, a zo ranket e rummadoù.
|
||||
War peseurt brank eus ar wezenn emañ ar morgizhier neuze ?
|
||||
E-touez rummad ar blotviled emaint, pe les molluscs e galleg.
|
||||
Evel an daougleureged pe les bivalves gant ar meskl pe an istr da skouer.
|
||||
Hag ivez evel ar gasteropoded, gant ar maligorned pe ar brennig zoken.
|
||||
Ar pezh boutin zo etre an holl anezho eo : int blot.
|
||||
Ha gallout a reer lâret eo blot ar morgizhier !
|
||||
Ur grogenn, bihan bihan, zo 'barzh o c'horf.
|
||||
Al lodenn nemeti eo hag a zo kalet.
|
||||
Ar preurrest eus o c'horf a zo blot, ha gouest eo da gaout n'eus forzh peseurt stumm neuze.
|
||||
Ur sapre difi eo evit ar skiantourien·ezed,
|
||||
rak gall' a ra al loened-se tremen 'barzh korzenn an akwariomoù zoken !
|
||||
|
||||
En em gavet omp er foñs, mat eo.
|
||||
Hag evel just, roud ebet eus ur morgazh…
|
||||
Ret eo lâret int speredek kenañ.
|
||||
Int eo al loened hag o deus an empenn brasañ, e-touez an divellkreineged, pe les invertébrés.
|
||||
Ar skiantourien·ezed o deus c'hoariet ganto dija, evit gouzout petra int gouest d'ober.
|
||||
Kavout a reont o hent e milendalloù.
|
||||
Gallout a reont anavezout an dud.
|
||||
Gouest int da zeskiñ penaos digeriñ ur pod-gwer deus an diabarzh.
|
||||
Gouest int da lenn en amzer da zont ivez, evel Paul ar souae !
|
||||
Marteze ho peus soñj eus Paul le poulpe, hag en doa rakwelet disoc'hoù krogadoù mell-droad
|
||||
'pad kib mell-droad ar bed 2010.
|
||||
Pe dre ziouer e oa marteze. Piv 'oar?
|
||||
|
||||
A, gwelet em eus al loen !
|
||||
Fiñval a ra e vrec'hioù, 8 anezho en deus en holl.
|
||||
Hag ur c'hroc'henn dibar en deus ivez :
|
||||
kelligoù arbennik zo warnañ, gant livoù disheñvel.
|
||||
Ar c'helligoù-se a c'hell bezañ strizh pe ledan, ar pezh a cheñch an tres hollek war ar c'hroc'hen.
|
||||
Kontrollet eo gant an empenn war-eeun, ha buan tre,
|
||||
hag implijet vez dreist-holl evit kuzhat.
|
||||
An dra-se zo kaoz 'oa diaes da gavout !
|
||||
|
||||
|
||||
War e zivrec'h, feiz, e eizhbrec'h kentoc'h, ez eus kalz a spegoù (des ventouses).
|
||||
Gras dezho eo gouest da santout ar pezh a zo tro-dro dezhañ :
|
||||
stumm ha tekstur an traoù, kalz gwelloc'h evidomp.
|
||||
Hag ouzhpenn int kap da dañva ar pezh a douchont ivez.
|
||||
Evel ma vefe tañvet ganeoc'h ar frouezh er marc'had, o touchañ anezho.
|
||||
|
||||
|
||||
O, emañ o sellet ouzhin bremañ.
|
||||
Un tamm direnkus e kavan e sell.
|
||||
Re heñvel eo ouzh hon hini.
|
||||
An dra-se a zispleg un tammig perak int boemus deomp.
|
||||
Gwelout a reont tamm pe damm ar memes tra evidomp ivez, nemet eo e gwenn ha du.
|
||||
Met arabad soñjal hon eus emdroet asambles ganto memes tra.
|
||||
Un dra all zo boutin etrezomp c'hoazh.
|
||||
Analiñ a reont un tamm er memes mod evidomp : gant un analadenn hag un dic'hwezadenn.
|
||||
Pezh zo dibar a-walc'h er mor.
|
||||
Er pesked e red an dour nemet en un tu eus ar beg betek ar brenkoù (les branchies).
|
||||
|
||||
|
||||
Implijout a reont un dic'hwezadenn greñv evit tec'hel kuit pa 'z eus ezhomm.
|
||||
An dalc'h eo ez eont kuit war-gil.
|
||||
Ne welont ket da belec'h ez eont, hag ur gudenn eo evit ar skiantourien·ezed.
|
||||
Alies e spontont ar morgizhier, ha n'eo ket a-ratozh,
|
||||
met ar re-se a glask tec'hel kuit hag a-wechoù e vez gloazet o c'hein.
|
||||
|
||||
|
||||
Pa vez ezhomm e c'hell ar morgizhier implijout un ostilh all : al liv pe an ankr.
|
||||
Fardañ a reont ankr, ankr du, hag a c'hell bezañ strinket evit diheñchañ ar preizher.
|
||||
Evit poent 'meus ket spontet anezhañ, gwell a se !
|
||||
|
||||
|
||||
Evit renabliñ barrek-tre int en o en-dro.
|
||||
Gallout a reont kaout n'eus forzh peseurt stumm, ha neuze bezañ kuzhet etre ar c'herreg.
|
||||
An dra-se zo efedus-kenañ dija.
|
||||
Met ouzhpenn da se, pa vez ul lodenn eus o c'horf hag a chom er-maez,
|
||||
pe pa vezont o cheñch lec'h da skouer, e c'hellont bezañ kazi treuzwelus.
|
||||
O c'hroc'hen a zo memes livoù ha strad ar mor.
|
||||
Gwelet a reont mat a-walc'h, met ma 'z int souezhet gant ur preizher
|
||||
e c'hellont teurel ur goumoulenn ankr du dezhañ, ha tec'hel kuit buan.
|
||||
N'eo ket fall !
|
||||
|
||||
Ur fun-fact bennak evit echuiñ, un dra fentus ha mat da c'hoût evit pourmen ho kalite.
|
||||
Gallout a reoc'h komz eus seksualegezh ar morgizhier.
|
||||
Evit speriañ e laka ar par e had, pe e sper, war unan eus e vrec'hioù.
|
||||
Ha laka a ra ar vrec'h el lec'h mat er barez.
|
||||
Un doare dic'hortoz d'ober dija.
|
||||
Met droloc'h zo c'hoazh.
|
||||
Ur spesad a zo un tamm disheñvel.
|
||||
Er spesad-mañ eo brasoc'h ar parezed.
|
||||
Hag un tamm drouk int ivez: klask a reont debriñ ar pared.
|
||||
Neuze ar pared o deus cheñchet o doare d'ober.
|
||||
Kregiñ a ra evel er spesadoù all :
|
||||
ar par a laka e had war ur vrec'h.
|
||||
Met war-lerc'h e troc'h ar vrec'h-mañ, a neu hec'h-unan betek ar barez.
|
||||
Hag adkresket ur vrec'h all da c'houde ouzhpenn.
|
||||
Int o deus ket ijinet ar gwir seksto e gwirionez !
|
||||
|
||||
|
||||
Poent eo kimiadiñ diouzh hor mignon speredek hag iskis war ar memes tro bremañ.
|
||||
Safaret hon eus eus kalzig a berzhioù dibar a zo gantañ, met,
|
||||
a dra sur, ez eus c'hoazh ur bern traoù da gompren !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
123
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/index.fr.md
Normal file
123
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,123 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#15 Ar morgizhier"
|
||||
date: 2022-03-16T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arMorgizhier.jpg"
|
||||
slug: "15-ar-morgizhier"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar morgizhier**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-morgizhier).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-morgizhier/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h ober ur splujadenn e-barzh ar mor, ur wech ouzhpenn.
|
||||
Ret e vo splujañ betek strad ar mor, ha sellet pizh,
|
||||
rak al loened a vo safaret deuzouto zo diaes da welet.
|
||||
Hiziv vo klasket gwelet morgizhier, hag a zo anvet ivez poched-an-toer pe souaeed, diouzh al lec'h.
|
||||
Gwiskit ho maskl splujañ, ha lunedoù ouzhpenn marteze, ha bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Da c'hortoz ec'h en em gafvemp war strad ar mor, ez an da gomz diwar-benn o flas e gwezenn ar vuhez.
|
||||
C'hwi oar, ar wezenn a vez lakaet warni an holl spesadoù, a zo ranket e rummadoù.
|
||||
War peseurt brank eus ar wezenn emañ ar morgizhier neuze ?
|
||||
E-touez rummad ar blotviled emaint, pe les molluscs e galleg.
|
||||
Evel an daougleureged pe les bivalves gant ar meskl pe an istr da skouer.
|
||||
Hag ivez evel ar gasteropoded, gant ar maligorned pe ar brennig zoken.
|
||||
Ar pezh boutin zo etre an holl anezho eo : int blot.
|
||||
Ha gallout a reer lâret eo blot ar morgizhier !
|
||||
Ur grogenn, bihan bihan, zo 'barzh o c'horf.
|
||||
Al lodenn nemeti eo hag a zo kalet.
|
||||
Ar preurrest eus o c'horf a zo blot, ha gouest eo da gaout n'eus forzh peseurt stumm neuze.
|
||||
Ur sapre difi eo evit ar skiantourien·ezed,
|
||||
rak gall' a ra al loened-se tremen 'barzh korzenn an akwariomoù zoken !
|
||||
|
||||
En em gavet omp er foñs, mat eo.
|
||||
Hag evel just, roud ebet eus ur morgazh…
|
||||
Ret eo lâret int speredek kenañ.
|
||||
Int eo al loened hag o deus an empenn brasañ, e-touez an divellkreineged, pe les invertébrés.
|
||||
Ar skiantourien·ezed o deus c'hoariet ganto dija, evit gouzout petra int gouest d'ober.
|
||||
Kavout a reont o hent e milendalloù.
|
||||
Gallout a reont anavezout an dud.
|
||||
Gouest int da zeskiñ penaos digeriñ ur pod-gwer deus an diabarzh.
|
||||
Gouest int da lenn en amzer da zont ivez, evel Paul ar souae !
|
||||
Marteze ho peus soñj eus Paul le poulpe, hag en doa rakwelet disoc'hoù krogadoù mell-droad
|
||||
'pad kib mell-droad ar bed 2010.
|
||||
Pe dre ziouer e oa marteze. Piv 'oar?
|
||||
|
||||
A, gwelet em eus al loen !
|
||||
Fiñval a ra e vrec'hioù, 8 anezho en deus en holl.
|
||||
Hag ur c'hroc'henn dibar en deus ivez :
|
||||
kelligoù arbennik zo warnañ, gant livoù disheñvel.
|
||||
Ar c'helligoù-se a c'hell bezañ strizh pe ledan, ar pezh a cheñch an tres hollek war ar c'hroc'hen.
|
||||
Kontrollet eo gant an empenn war-eeun, ha buan tre,
|
||||
hag implijet vez dreist-holl evit kuzhat.
|
||||
An dra-se zo kaoz 'oa diaes da gavout !
|
||||
|
||||
|
||||
War e zivrec'h, feiz, e eizhbrec'h kentoc'h, ez eus kalz a spegoù (des ventouses).
|
||||
Gras dezho eo gouest da santout ar pezh a zo tro-dro dezhañ :
|
||||
stumm ha tekstur an traoù, kalz gwelloc'h evidomp.
|
||||
Hag ouzhpenn int kap da dañva ar pezh a douchont ivez.
|
||||
Evel ma vefe tañvet ganeoc'h ar frouezh er marc'had, o touchañ anezho.
|
||||
|
||||
|
||||
O, emañ o sellet ouzhin bremañ.
|
||||
Un tamm direnkus e kavan e sell.
|
||||
Re heñvel eo ouzh hon hini.
|
||||
An dra-se a zispleg un tammig perak int boemus deomp.
|
||||
Gwelout a reont tamm pe damm ar memes tra evidomp ivez, nemet eo e gwenn ha du.
|
||||
Met arabad soñjal hon eus emdroet asambles ganto memes tra.
|
||||
Un dra all zo boutin etrezomp c'hoazh.
|
||||
Analiñ a reont un tamm er memes mod evidomp : gant un analadenn hag un dic'hwezadenn.
|
||||
Pezh zo dibar a-walc'h er mor.
|
||||
Er pesked e red an dour nemet en un tu eus ar beg betek ar brenkoù (les branchies).
|
||||
|
||||
|
||||
Implijout a reont un dic'hwezadenn greñv evit tec'hel kuit pa 'z eus ezhomm.
|
||||
An dalc'h eo ez eont kuit war-gil.
|
||||
Ne welont ket da belec'h ez eont, hag ur gudenn eo evit ar skiantourien·ezed.
|
||||
Alies e spontont ar morgizhier, ha n'eo ket a-ratozh,
|
||||
met ar re-se a glask tec'hel kuit hag a-wechoù e vez gloazet o c'hein.
|
||||
|
||||
|
||||
Pa vez ezhomm e c'hell ar morgizhier implijout un ostilh all : al liv pe an ankr.
|
||||
Fardañ a reont ankr, ankr du, hag a c'hell bezañ strinket evit diheñchañ ar preizher.
|
||||
Evit poent 'meus ket spontet anezhañ, gwell a se !
|
||||
|
||||
|
||||
Evit renabliñ barrek-tre int en o en-dro.
|
||||
Gallout a reont kaout n'eus forzh peseurt stumm, ha neuze bezañ kuzhet etre ar c'herreg.
|
||||
An dra-se zo efedus-kenañ dija.
|
||||
Met ouzhpenn da se, pa vez ul lodenn eus o c'horf hag a chom er-maez,
|
||||
pe pa vezont o cheñch lec'h da skouer, e c'hellont bezañ kazi treuzwelus.
|
||||
O c'hroc'hen a zo memes livoù ha strad ar mor.
|
||||
Gwelet a reont mat a-walc'h, met ma 'z int souezhet gant ur preizher
|
||||
e c'hellont teurel ur goumoulenn ankr du dezhañ, ha tec'hel kuit buan.
|
||||
N'eo ket fall !
|
||||
|
||||
Ur fun-fact bennak evit echuiñ, un dra fentus ha mat da c'hoût evit pourmen ho kalite.
|
||||
Gallout a reoc'h komz eus seksualegezh ar morgizhier.
|
||||
Evit speriañ e laka ar par e had, pe e sper, war unan eus e vrec'hioù.
|
||||
Ha laka a ra ar vrec'h el lec'h mat er barez.
|
||||
Un doare dic'hortoz d'ober dija.
|
||||
Met droloc'h zo c'hoazh.
|
||||
Ur spesad a zo un tamm disheñvel.
|
||||
Er spesad-mañ eo brasoc'h ar parezed.
|
||||
Hag un tamm drouk int ivez: klask a reont debriñ ar pared.
|
||||
Neuze ar pared o deus cheñchet o doare d'ober.
|
||||
Kregiñ a ra evel er spesadoù all :
|
||||
ar par a laka e had war ur vrec'h.
|
||||
Met war-lerc'h e troc'h ar vrec'h-mañ, a neu hec'h-unan betek ar barez.
|
||||
Hag adkresket ur vrec'h all da c'houde ouzhpenn.
|
||||
Int o deus ket ijinet ar gwir seksto e gwirionez !
|
||||
|
||||
|
||||
Poent eo kimiadiñ diouzh hor mignon speredek hag iskis war ar memes tro bremañ.
|
||||
Safaret hon eus eus kalzig a berzhioù dibar a zo gantañ, met,
|
||||
a dra sur, ez eus c'hoazh ur bern traoù da gompren !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/arMerien.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/arMerien.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 758 KiB |
103
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/index.br.md
Normal file
103
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#16 Ar merien"
|
||||
date: 2022-03-30T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arMerien.jpg"
|
||||
slug: "16-ar-merien"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar merien**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-merien).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-merien/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Chom a raimp war an douar hiziv, pe kentoc'h dindan an douar, evit safaret eus amprevaned.
|
||||
Ar merien.
|
||||
An hañv zo o tostaat ha setu emañ ar merien o tont en-dro ivez, 'barzh an tiez a-wechoù.
|
||||
An dra-se zo un digarez brav d'ober anaoudegezh ganto.
|
||||
Emichañs ne weloc'h ket anezho memes-mod ken goude-se.
|
||||
|
||||
|
||||
Krogomp 'barzh gant fichenn identelezh ar merien.
|
||||
Amprevaned int, evel 'meus lâret.
|
||||
An dra-se a dalv o deus 3 lodenn, 6 pav ha spilhoù (des antennes).
|
||||
Lavaret 'vez int amprevaned sokial, peogwir e vevont e-barzh koloniennoù,
|
||||
met komzet 'vo eus an dra-se diwezhatoc'h.
|
||||
Kalz spesadoù zo, disheñvel an eil re deus ar re all.
|
||||
Renablet ez eus bet e-tro 12000 spesad dija, ha muioc'h a zo da vezañ anavezet c'hoazh.
|
||||
Kavet e vezont e pep lec'h war an Douar pe dost.
|
||||
Stank-abominabl int.
|
||||
Kalkulet ez eus bet e vefe etre unan ha dek milion miliardoù merien, soñjit 'ta !
|
||||
N'eo ket dister, pa soñjer ez eus etre 7 hag 8 miliard a dud war an Douar !
|
||||
|
||||
Peseurt mod e vevont ?
|
||||
E koloniennoù, anvet krugelloù-merien, pe tuchennoù-merien pe…
|
||||
ur bern anvioù a zo evel-just.
|
||||
Ur grugell-verien a c'hell bodañ etre kant ha milionoù a verien, hervez ar spesadoù.
|
||||
Ha setu e-giz-se, evel gant an amprevaned sokial all, ar grugell 'zo urzhiet-mat.
|
||||
Ur rouanez a zo, dezhi ur plas pouezus : dozviñ ar vioù.
|
||||
An darn vrasañ vioù ar merien, a teuio da vezañ labourerezed pe merien-labour.
|
||||
N'o deus askell ebet ha steril int. N'int ket gouest da strujañ ma karit.
|
||||
Bep an amzer e teu er maez hiniennoù frouezhus pe strujus.
|
||||
Ar re-se an hini eo o deus eskell.
|
||||
An nij koublañ eo, pe le "vol nuptial".
|
||||
Mervel a ra ar pared kazi diouzthu war-lerc'h, ur wech graet o labour ganto.
|
||||
O sper vez miret gant ar parezed, er "speraoueg" pe la spermatèque e galleg.
|
||||
Deuet int da vezañ rouanezed nevez neuze, ha klask a reont ul lec'h evit sevel o c'holoniennoù,
|
||||
barzh an douar alies, ha kregiñ a reont da zozviñ vioù.
|
||||
|
||||
Ar merien all o deus bep a bost-labour mod-all, hervez an oad hag ar "c'hasta" , ar renk.
|
||||
|
||||
- Ar merien-labour yaouank a ra war-dro ar rouanez hag ar vioù, chom a reont e-barzh ar grugell-verien
|
||||
- Da c'houde e sikouront da gempen an ti
|
||||
- Ha war-lerc'h, e fin o buhez ez eont er maez evit klask boued ha difenn ar grugell
|
||||
|
||||
Lakaomp ar gaoz war ar pezh en deus lakaet ar merien da vezañ graet berzh a-fet emdroadur ar spesadoù bremañ.
|
||||
Speredek-kenañ int.
|
||||
Pe kentoc'h, ur skiant poell a-stroll, une intelligence collective, dispar o deus.
|
||||
Gouest int da zisrouestlañ traoù diaes, a-drugarez d'ar c'hehentiñ etrezo.
|
||||
Implijout a reont o spilhoù (pe leurs antennes) evit santout molekul chimik produet gant ar re all.
|
||||
Kalz titouroù vez kaset er mod-se.
|
||||
Piv eo ar verienenn-mañ, petra ra, daoust ha yac'h eo, pe naon he deus, ha me oar me.
|
||||
Ha gouest int d'ober un dra dibar : kavout an hent berrañ asambles.
|
||||
Setu penaos e ya en-dro.
|
||||
Pa vez kavet boued gant ur verienn bennak, honnezh a zistro d'ar golonienn
|
||||
en ur leuskel c'hwezh ispisial war he lerc'h,
|
||||
'pezh vez anvet "la piste olfactive", pe ar roudenn c'hwezh.
|
||||
Ar re all a c'hell santout ar c'hwezh-mañ hag heuliañ a reont anezhañ.
|
||||
Tamm ha tamm 'vez laosket muioc'h-mui a c'hwezh gant ar merien o tistreiñ war an hent berrañ,
|
||||
hag a-benn ar fin ne vez implijet nemet an hent-se kazimant.
|
||||
Setu n'eo ket gouest ur verienenn da gavout an hent gwellañ he-unan,
|
||||
met asambles e teuont a-benn, hag efedus eo ouzhpenn!
|
||||
An dra-se zo ur skouer eus ar skiant-poell a-stroll.
|
||||
N'eus ket ezhomm nemet eus un nebeud reolennoù hiniennel.
|
||||
Ha gant ar reonneloù simpl-se e sav emzalc'hioù luzietoc'h ha talvoudus pa seller ouzh live ar golonienn.
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ, me lâro un dra deoc'h eus ur geñveriadenn all gant an denelezh, gant an dud.
|
||||
N'eo ket an den en deus ijinet al labour douar, ar merien an hini eo o doa kroget da gentañ !
|
||||
Spesadoù zo a zo arbennikaet war ar gounezerezh pe al labour douar.
|
||||
Gounezet e vez togoù-touseg ganto.
|
||||
Troc'hañ a reont delioù, degas a reont anezho d'ar grugell-verien evit lakaat an togoù-touseg da greskiñ warno, war an delioù.
|
||||
Ha debret 'vez pa vez prest.
|
||||
Eveldomp gant legumaj pe togoù-touseg a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Ha bez' eus spesadoù all c'hoazh, hag a zo gouest da sevel chatal.
|
||||
Evel-just ne savont ket saout, met c'hwenn-gwez (des pucerons).
|
||||
Ober a reont war o zro, difenn a reont anezho, kas a reont anezho da lec'hioù ma vez kavet plant.
|
||||
Fardet e vez melad (miellat) gant ar c'hwenn-gwez, ha plijout a ra kalz ar melad d'ar merien !
|
||||
Un doare simbioz eo neuze, un tammig eveldomp gant ar saout pe ar gwenan da skouer.
|
||||
|
||||
Echu eo ar gejadenn gant ar merien.
|
||||
Loenedigoù bihan int, liesseurt ha stank-mat, ha barrek-kenañ pa vezont a-stroll.
|
||||
Ar skiantourien hag ar skiantourezed o deus lakaet war wel kalz traoù dija,
|
||||
met chom a ra ur bern traoù da gavout c'hoazh.
|
||||
Spesadoù nevez da ziskrivañ, perzhioù da gompren… ha da implijout ivez.
|
||||
Ur skipailh gall en deus embannet, n'eus ket pell zo, e miz C'hwevrer 2022 ur pennad skiantel ma tisplegont
|
||||
penaos implijout ar merien hag o barregezhioù evit detektiñ ar c'hrign-bev.
|
||||
Gwelet a rit, labour zo, kenlabour zo memes !
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
103
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/index.fr.md
Normal file
103
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#16 Ar merien"
|
||||
date: 2022-03-30T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arMerien.jpg"
|
||||
slug: "16-ar-merien"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar merien**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-merien).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-merien/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Chom a raimp war an douar hiziv, pe kentoc'h dindan an douar, evit safaret eus amprevaned.
|
||||
Ar merien.
|
||||
An hañv zo o tostaat ha setu emañ ar merien o tont en-dro ivez, 'barzh an tiez a-wechoù.
|
||||
An dra-se zo un digarez brav d'ober anaoudegezh ganto.
|
||||
Emichañs ne weloc'h ket anezho memes-mod ken goude-se.
|
||||
|
||||
|
||||
Krogomp 'barzh gant fichenn identelezh ar merien.
|
||||
Amprevaned int, evel 'meus lâret.
|
||||
An dra-se a dalv o deus 3 lodenn, 6 pav ha spilhoù (des antennes).
|
||||
Lavaret 'vez int amprevaned sokial, peogwir e vevont e-barzh koloniennoù,
|
||||
met komzet 'vo eus an dra-se diwezhatoc'h.
|
||||
Kalz spesadoù zo, disheñvel an eil re deus ar re all.
|
||||
Renablet ez eus bet e-tro 12000 spesad dija, ha muioc'h a zo da vezañ anavezet c'hoazh.
|
||||
Kavet e vezont e pep lec'h war an Douar pe dost.
|
||||
Stank-abominabl int.
|
||||
Kalkulet ez eus bet e vefe etre unan ha dek milion miliardoù merien, soñjit 'ta !
|
||||
N'eo ket dister, pa soñjer ez eus etre 7 hag 8 miliard a dud war an Douar !
|
||||
|
||||
Peseurt mod e vevont ?
|
||||
E koloniennoù, anvet krugelloù-merien, pe tuchennoù-merien pe…
|
||||
ur bern anvioù a zo evel-just.
|
||||
Ur grugell-verien a c'hell bodañ etre kant ha milionoù a verien, hervez ar spesadoù.
|
||||
Ha setu e-giz-se, evel gant an amprevaned sokial all, ar grugell 'zo urzhiet-mat.
|
||||
Ur rouanez a zo, dezhi ur plas pouezus : dozviñ ar vioù.
|
||||
An darn vrasañ vioù ar merien, a teuio da vezañ labourerezed pe merien-labour.
|
||||
N'o deus askell ebet ha steril int. N'int ket gouest da strujañ ma karit.
|
||||
Bep an amzer e teu er maez hiniennoù frouezhus pe strujus.
|
||||
Ar re-se an hini eo o deus eskell.
|
||||
An nij koublañ eo, pe le "vol nuptial".
|
||||
Mervel a ra ar pared kazi diouzthu war-lerc'h, ur wech graet o labour ganto.
|
||||
O sper vez miret gant ar parezed, er "speraoueg" pe la spermatèque e galleg.
|
||||
Deuet int da vezañ rouanezed nevez neuze, ha klask a reont ul lec'h evit sevel o c'holoniennoù,
|
||||
barzh an douar alies, ha kregiñ a reont da zozviñ vioù.
|
||||
|
||||
Ar merien all o deus bep a bost-labour mod-all, hervez an oad hag ar "c'hasta" , ar renk.
|
||||
|
||||
- Ar merien-labour yaouank a ra war-dro ar rouanez hag ar vioù, chom a reont e-barzh ar grugell-verien
|
||||
- Da c'houde e sikouront da gempen an ti
|
||||
- Ha war-lerc'h, e fin o buhez ez eont er maez evit klask boued ha difenn ar grugell
|
||||
|
||||
Lakaomp ar gaoz war ar pezh en deus lakaet ar merien da vezañ graet berzh a-fet emdroadur ar spesadoù bremañ.
|
||||
Speredek-kenañ int.
|
||||
Pe kentoc'h, ur skiant poell a-stroll, une intelligence collective, dispar o deus.
|
||||
Gouest int da zisrouestlañ traoù diaes, a-drugarez d'ar c'hehentiñ etrezo.
|
||||
Implijout a reont o spilhoù (pe leurs antennes) evit santout molekul chimik produet gant ar re all.
|
||||
Kalz titouroù vez kaset er mod-se.
|
||||
Piv eo ar verienenn-mañ, petra ra, daoust ha yac'h eo, pe naon he deus, ha me oar me.
|
||||
Ha gouest int d'ober un dra dibar : kavout an hent berrañ asambles.
|
||||
Setu penaos e ya en-dro.
|
||||
Pa vez kavet boued gant ur verienn bennak, honnezh a zistro d'ar golonienn
|
||||
en ur leuskel c'hwezh ispisial war he lerc'h,
|
||||
'pezh vez anvet "la piste olfactive", pe ar roudenn c'hwezh.
|
||||
Ar re all a c'hell santout ar c'hwezh-mañ hag heuliañ a reont anezhañ.
|
||||
Tamm ha tamm 'vez laosket muioc'h-mui a c'hwezh gant ar merien o tistreiñ war an hent berrañ,
|
||||
hag a-benn ar fin ne vez implijet nemet an hent-se kazimant.
|
||||
Setu n'eo ket gouest ur verienenn da gavout an hent gwellañ he-unan,
|
||||
met asambles e teuont a-benn, hag efedus eo ouzhpenn!
|
||||
An dra-se zo ur skouer eus ar skiant-poell a-stroll.
|
||||
N'eus ket ezhomm nemet eus un nebeud reolennoù hiniennel.
|
||||
Ha gant ar reonneloù simpl-se e sav emzalc'hioù luzietoc'h ha talvoudus pa seller ouzh live ar golonienn.
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ, me lâro un dra deoc'h eus ur geñveriadenn all gant an denelezh, gant an dud.
|
||||
N'eo ket an den en deus ijinet al labour douar, ar merien an hini eo o doa kroget da gentañ !
|
||||
Spesadoù zo a zo arbennikaet war ar gounezerezh pe al labour douar.
|
||||
Gounezet e vez togoù-touseg ganto.
|
||||
Troc'hañ a reont delioù, degas a reont anezho d'ar grugell-verien evit lakaat an togoù-touseg da greskiñ warno, war an delioù.
|
||||
Ha debret 'vez pa vez prest.
|
||||
Eveldomp gant legumaj pe togoù-touseg a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Ha bez' eus spesadoù all c'hoazh, hag a zo gouest da sevel chatal.
|
||||
Evel-just ne savont ket saout, met c'hwenn-gwez (des pucerons).
|
||||
Ober a reont war o zro, difenn a reont anezho, kas a reont anezho da lec'hioù ma vez kavet plant.
|
||||
Fardet e vez melad (miellat) gant ar c'hwenn-gwez, ha plijout a ra kalz ar melad d'ar merien !
|
||||
Un doare simbioz eo neuze, un tammig eveldomp gant ar saout pe ar gwenan da skouer.
|
||||
|
||||
Echu eo ar gejadenn gant ar merien.
|
||||
Loenedigoù bihan int, liesseurt ha stank-mat, ha barrek-kenañ pa vezont a-stroll.
|
||||
Ar skiantourien hag ar skiantourezed o deus lakaet war wel kalz traoù dija,
|
||||
met chom a ra ur bern traoù da gavout c'hoazh.
|
||||
Spesadoù nevez da ziskrivañ, perzhioù da gompren… ha da implijout ivez.
|
||||
Ur skipailh gall en deus embannet, n'eus ket pell zo, e miz C'hwevrer 2022 ur pennad skiantel ma tisplegont
|
||||
penaos implijout ar merien hag o barregezhioù evit detektiñ ar c'hrign-bev.
|
||||
Gwelet a rit, labour zo, kenlabour zo memes !
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 610 KiB |
106
content/podcasts/brav-ha-bev/17-al-laboused-mor/index.br.md
Normal file
106
content/podcasts/brav-ha-bev/17-al-laboused-mor/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,106 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#17 Al laboused mor"
|
||||
date: 2022-04-13T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./alLabousedMor.jpg"
|
||||
slug: "17-al-laboused-mor"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Al laboused mor**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-laboused-mor).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/al-laboused-mor/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Deomp war vord ar mor !
|
||||
Graet e vo gant ho tivskouarn evit anavezout al laboused-mor.
|
||||
Ha klask a raimp ober anaoudegezh gant ar re-se 'vel-just.
|
||||
Prest oc'h, ho kevellunedennoù, ho "jumelloù" 'peus kaset ganeoc'h ?
|
||||
Bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Al laboused emaomp o paouez klevout a zo gouelini gris.
|
||||
Ar re stankañ e Breizh.
|
||||
Ha gwelet ho peus anezho dija emichañs : bras a-walc'h int
|
||||
ha gris-sklaer eo o c'hein hag o divaskell.
|
||||
Peurrest o c'horf zo gwenn, war-bouez o beg, a zo melen ha ruz ha penn o divaskell ivez, a zo du.
|
||||
|
||||
A-wechoù 'vez gwelet gouelini rouz, tarchoù war o c'horre, teñvaloc'h o fluñv.
|
||||
A re-se eo ar re yaouank.
|
||||
Hag e rankont gortoz 4 bloaz 'vit dont en oad.
|
||||
E-kerzh ar 4 bloaz-se 'vez kollet o fluñv ganto meur a wech, 'pad ar goañv kentoc'h.
|
||||
Ar re yaouank ne huchont ket evel ar re vras, skiltroc'h eo.
|
||||
Pa vez klevet ar galv-se, an dra-se lâr deoc'h emañ tad ha mamm ar gouelan yaouank o tont, diwallit !
|
||||
|
||||
Ar re vras, just a-walc'h, a zo gouest da gaozeal etrezo ivez.
|
||||
Pegen trouzus eo ar gouelini gris !
|
||||
Pa vezont o nijal 'vez klevet an trouz-mañ ganto.
|
||||
War an douar pe war-c'horre an toennoù e huchont er mod-se.
|
||||
Ha marteze an trouz anavezet ar muiañ, a ro da c'hoût omp degouezhet war an aod : ar galv hir.
|
||||
|
||||
Kalz gouelini all a zo !
|
||||
Gwelet ho peus dija gouelini bras moarvat : les goélands marins.
|
||||
Evel 'vez komprenet diwar o anv, eo ar re-mañ brasoc'h evit ar gouelini gris.
|
||||
Ha brasoc'h evit ar gouelini all zoken.
|
||||
Disheñvel int ivez peogwir eo du o c'hein hag o divaskell.
|
||||
A-wechoù em eus bet klevet e teu ar gouelini gris da vezañ du pa teuont kozh.
|
||||
Cheñch a reont liv pa vezont yaouank, marteze e cheñchfent liv pa vefent kozh ivez.
|
||||
Met n'eo ket gwir, ur spesad all eo.
|
||||
Ha klevet 'vez an diferañs ivez !
|
||||
Izeloc'h, donoc'h eo o c'hriadenn.
|
||||
Gallout a reer keñveriañ an daoù aze.
|
||||
Kreñvoc'h e c'hell bezañ c'hoazh.
|
||||
|
||||
|
||||
Er memes familh, familh al Laridae, 'vez kavet laboused all, ar re 'vez anvet "des mouettes" e galleg.
|
||||
Met luzietoc'h eo an traoù, bez' eus "des mouettes" a zo tostoc'h ouzh gouelini hag ar c'hontrol.
|
||||
Ne vez ket graet kement-se an diferañs e brezhoneg.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se 'vez graet "ar gouelanig maskl du" eus ar "mouette rieuse".
|
||||
Gwelet 'vez anezho kalz, ha klevet 'vezont ivez.
|
||||
Bihanoc'h int evit ar gouelini gris.
|
||||
Ar memes liv zo war o divaskell met du eo o fenn, evel ho peus divinet gant o anv marteze.
|
||||
E gwirionez eo du o fenn e-pad an hañv, met kollet 'vez al liv-se 'pad ar goañv.
|
||||
Ne chom nemet daou darch ken, daou bik du.
|
||||
Sevel a reont o neizhoù e koloniennoù, hag a c'hell bodañ muioc'h evit 1000 kouplad.
|
||||
Trouzus a-walc'h e c'hell bezañ…
|
||||
|
||||
|
||||
Mat, cheñchomp familh bremañ.
|
||||
'Barzh familh ar Sulidae em eus c'hoant da gaout… ar morskouled !
|
||||
Goût a rit, al laboused bras, pluñv gwenn dezho, gant ur choug melen.
|
||||
Bevañ a reont kentoc'h e-kreiz ar mor met neizhiañ a reont tost a-walc'h eus an douar.
|
||||
E Breizh ne vezont ket kavet 'met en ul lec'h : ar Jentilez (pe "les 7 îles" e galleg), 'ba Aodoù an Arvor.
|
||||
Dre ma ne blij ket dezho nijal a-us d'an douar, ne vezont ket gwelet kalz,
|
||||
nemet war aod hanternoz Breizh neuze.
|
||||
O doare da besketa zo bamus.
|
||||
Splujañ a reont a-big d'an traoñ, a-wechoù 30 metrad a-us d'ar mor.
|
||||
Mont a reont buan-tre er mod-se, kement hag o deus awenet ijinourien·ezed ar c'harr-nij "le Concorde".
|
||||
Soñjit 'ta !
|
||||
|
||||
Bevañ a reont e koupladoù, o buhez pad, hag e-barzh koloniennoù ivez, ken trouzus all.
|
||||
|
||||
|
||||
Hag ur spesad all evit echuiñ, eus ur familh all c'hoazh, familh an Alcidea :
|
||||
ar poc'haned boutin, le macareux moine.
|
||||
Moaien zo da welet anezho er Jentilez ivez, hag e lec'h all evel enez Eusa.
|
||||
Bihan int, ken bras hag ur pichon, un tamm bravoc'h 'vito a gavan avat.
|
||||
Ar pezh zo dibar ganto eo o beg bras ha livet-kaer, a servij dezho evit pesketa.
|
||||
A-bep seurt pesked vez debret ganto, goude bezañ pesketaet a-stroll 'barzh ar mor.
|
||||
Hag ar re-se a oar neuial mat-tre !
|
||||
N'eo ket ken liesseurt ha se o c'hanioù, e-kichen al laboused all, ne reont nemet galvoù, un tamm trist, klemmus.
|
||||
|
||||
E-touez an holl spesadoù am eus safaret deuzouto n'eus nemet ar poc'haned a zo en arvar, en dañjer.
|
||||
Re alies 'vezont tapet gant rouedoù ar besketerien,
|
||||
hag ouzhpenn da se ez eus nebeutoc'h-nebeutañ a voued 'barzh ar mor evito.
|
||||
Deuet int da vezañ un arouez, ur simbol eus gwareziñ al laboused ha gwareziñ an natur dre vras.
|
||||
Ha just a-walc'h, ur poc'han zo war banniel al LPO, la ligue pour la protection des oiseaux.
|
||||
|
||||
Gant an dra-se vo klozet hor pourmennadenn war an aod.
|
||||
Emichañs, pa vioc'h war vord ar mor, ho po tro da welet ha da glevet
|
||||
gouelini, goulaniged, morskouled, poc'haned ha kement zo,
|
||||
o nijal, neuial, pe c'hoazh huchal.
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
106
content/podcasts/brav-ha-bev/17-al-laboused-mor/index.fr.md
Normal file
106
content/podcasts/brav-ha-bev/17-al-laboused-mor/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,106 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#17 Al laboused mor"
|
||||
date: 2022-04-13T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./alLabousedMor.jpg"
|
||||
slug: "17-al-laboused-mor"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Al laboused mor**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-laboused-mor).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/al-laboused-mor/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Deomp war vord ar mor !
|
||||
Graet e vo gant ho tivskouarn evit anavezout al laboused-mor.
|
||||
Ha klask a raimp ober anaoudegezh gant ar re-se 'vel-just.
|
||||
Prest oc'h, ho kevellunedennoù, ho "jumelloù" 'peus kaset ganeoc'h ?
|
||||
Bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Al laboused emaomp o paouez klevout a zo gouelini gris.
|
||||
Ar re stankañ e Breizh.
|
||||
Ha gwelet ho peus anezho dija emichañs : bras a-walc'h int
|
||||
ha gris-sklaer eo o c'hein hag o divaskell.
|
||||
Peurrest o c'horf zo gwenn, war-bouez o beg, a zo melen ha ruz ha penn o divaskell ivez, a zo du.
|
||||
|
||||
A-wechoù 'vez gwelet gouelini rouz, tarchoù war o c'horre, teñvaloc'h o fluñv.
|
||||
A re-se eo ar re yaouank.
|
||||
Hag e rankont gortoz 4 bloaz 'vit dont en oad.
|
||||
E-kerzh ar 4 bloaz-se 'vez kollet o fluñv ganto meur a wech, 'pad ar goañv kentoc'h.
|
||||
Ar re yaouank ne huchont ket evel ar re vras, skiltroc'h eo.
|
||||
Pa vez klevet ar galv-se, an dra-se lâr deoc'h emañ tad ha mamm ar gouelan yaouank o tont, diwallit !
|
||||
|
||||
Ar re vras, just a-walc'h, a zo gouest da gaozeal etrezo ivez.
|
||||
Pegen trouzus eo ar gouelini gris !
|
||||
Pa vezont o nijal 'vez klevet an trouz-mañ ganto.
|
||||
War an douar pe war-c'horre an toennoù e huchont er mod-se.
|
||||
Ha marteze an trouz anavezet ar muiañ, a ro da c'hoût omp degouezhet war an aod : ar galv hir.
|
||||
|
||||
Kalz gouelini all a zo !
|
||||
Gwelet ho peus dija gouelini bras moarvat : les goélands marins.
|
||||
Evel 'vez komprenet diwar o anv, eo ar re-mañ brasoc'h evit ar gouelini gris.
|
||||
Ha brasoc'h evit ar gouelini all zoken.
|
||||
Disheñvel int ivez peogwir eo du o c'hein hag o divaskell.
|
||||
A-wechoù em eus bet klevet e teu ar gouelini gris da vezañ du pa teuont kozh.
|
||||
Cheñch a reont liv pa vezont yaouank, marteze e cheñchfent liv pa vefent kozh ivez.
|
||||
Met n'eo ket gwir, ur spesad all eo.
|
||||
Ha klevet 'vez an diferañs ivez !
|
||||
Izeloc'h, donoc'h eo o c'hriadenn.
|
||||
Gallout a reer keñveriañ an daoù aze.
|
||||
Kreñvoc'h e c'hell bezañ c'hoazh.
|
||||
|
||||
|
||||
Er memes familh, familh al Laridae, 'vez kavet laboused all, ar re 'vez anvet "des mouettes" e galleg.
|
||||
Met luzietoc'h eo an traoù, bez' eus "des mouettes" a zo tostoc'h ouzh gouelini hag ar c'hontrol.
|
||||
Ne vez ket graet kement-se an diferañs e brezhoneg.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se 'vez graet "ar gouelanig maskl du" eus ar "mouette rieuse".
|
||||
Gwelet 'vez anezho kalz, ha klevet 'vezont ivez.
|
||||
Bihanoc'h int evit ar gouelini gris.
|
||||
Ar memes liv zo war o divaskell met du eo o fenn, evel ho peus divinet gant o anv marteze.
|
||||
E gwirionez eo du o fenn e-pad an hañv, met kollet 'vez al liv-se 'pad ar goañv.
|
||||
Ne chom nemet daou darch ken, daou bik du.
|
||||
Sevel a reont o neizhoù e koloniennoù, hag a c'hell bodañ muioc'h evit 1000 kouplad.
|
||||
Trouzus a-walc'h e c'hell bezañ…
|
||||
|
||||
|
||||
Mat, cheñchomp familh bremañ.
|
||||
'Barzh familh ar Sulidae em eus c'hoant da gaout… ar morskouled !
|
||||
Goût a rit, al laboused bras, pluñv gwenn dezho, gant ur choug melen.
|
||||
Bevañ a reont kentoc'h e-kreiz ar mor met neizhiañ a reont tost a-walc'h eus an douar.
|
||||
E Breizh ne vezont ket kavet 'met en ul lec'h : ar Jentilez (pe "les 7 îles" e galleg), 'ba Aodoù an Arvor.
|
||||
Dre ma ne blij ket dezho nijal a-us d'an douar, ne vezont ket gwelet kalz,
|
||||
nemet war aod hanternoz Breizh neuze.
|
||||
O doare da besketa zo bamus.
|
||||
Splujañ a reont a-big d'an traoñ, a-wechoù 30 metrad a-us d'ar mor.
|
||||
Mont a reont buan-tre er mod-se, kement hag o deus awenet ijinourien·ezed ar c'harr-nij "le Concorde".
|
||||
Soñjit 'ta !
|
||||
|
||||
Bevañ a reont e koupladoù, o buhez pad, hag e-barzh koloniennoù ivez, ken trouzus all.
|
||||
|
||||
|
||||
Hag ur spesad all evit echuiñ, eus ur familh all c'hoazh, familh an Alcidea :
|
||||
ar poc'haned boutin, le macareux moine.
|
||||
Moaien zo da welet anezho er Jentilez ivez, hag e lec'h all evel enez Eusa.
|
||||
Bihan int, ken bras hag ur pichon, un tamm bravoc'h 'vito a gavan avat.
|
||||
Ar pezh zo dibar ganto eo o beg bras ha livet-kaer, a servij dezho evit pesketa.
|
||||
A-bep seurt pesked vez debret ganto, goude bezañ pesketaet a-stroll 'barzh ar mor.
|
||||
Hag ar re-se a oar neuial mat-tre !
|
||||
N'eo ket ken liesseurt ha se o c'hanioù, e-kichen al laboused all, ne reont nemet galvoù, un tamm trist, klemmus.
|
||||
|
||||
E-touez an holl spesadoù am eus safaret deuzouto n'eus nemet ar poc'haned a zo en arvar, en dañjer.
|
||||
Re alies 'vezont tapet gant rouedoù ar besketerien,
|
||||
hag ouzhpenn da se ez eus nebeutoc'h-nebeutañ a voued 'barzh ar mor evito.
|
||||
Deuet int da vezañ un arouez, ur simbol eus gwareziñ al laboused ha gwareziñ an natur dre vras.
|
||||
Ha just a-walc'h, ur poc'han zo war banniel al LPO, la ligue pour la protection des oiseaux.
|
||||
|
||||
Gant an dra-se vo klozet hor pourmennadenn war an aod.
|
||||
Emichañs, pa vioc'h war vord ar mor, ho po tro da welet ha da glevet
|
||||
gouelini, goulaniged, morskouled, poc'haned ha kement zo,
|
||||
o nijal, neuial, pe c'hoazh huchal.
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/18-an-demodeksed/anDemodeksed.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/18-an-demodeksed/anDemodeksed.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 623 KiB |
69
content/podcasts/brav-ha-bev/18-an-demodeksed/index.br.md
Normal file
69
content/podcasts/brav-ha-bev/18-an-demodeksed/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,69 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#18 An demodeksed"
|
||||
date: 2022-08-31T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anDemodeksed.jpg"
|
||||
slug: "18-an-demodeksed"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An demodeksed**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-demodeksed).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-demodeksed/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Er gronikenn Brav ha bev ez eus bet safaret deoc'h eus boudoù bev a bep seurt.
|
||||
Alies-mat em eus kinniget deoc'h traoù anavezet gant ar skiantourienezed abaoe pell dija,
|
||||
evel an ornitorinked a zo bet lakaet war wel e fin an 18vet kantved.
|
||||
Pe ar merien c'hoazh, a zo mil anavezet abaoe pell.
|
||||
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h ober anaoudegezh gant ur spesad iskis, ur wech ouzhpenn.
|
||||
O, n'eo ket nevez-flamm, diskrivet eo bet al loened-se evit ar wech kentañ e kreiz an 19vet kantvet.
|
||||
Met n'eus ket pell zo, e miz Even 2022, ez eus bet lakaet war wel traoù nevez,
|
||||
traoù hag a cheñch hor sell ouzh al loened-se…
|
||||
|
||||
Goût a rit moarvat, n'omp ket hon unan en hor c'horf.
|
||||
Bakteri zo e pep lec'h war hor c'hroc'hen, e-barzh hor bouzelloù,
|
||||
evel em eus kontet deoc'h e kronikenn 5 Brav ha Bev.
|
||||
Estreget ar bakteri a zo avat, preñved a zo ivez, hag evit bezañ resisoc'h, preñved ar gal, akarianed.
|
||||
Unan eus a re-se a zo anvet "Demodex folliculorum", ul loen mann skej tri milimetr anezhañ.
|
||||
Hag iskis eo, me lâr deoc'h.
|
||||
|
||||
Bevañ a ra an akarianed-se war hor c'hroc'hen.
|
||||
Dreist-holl war hon dremm, 'kichen hor fri hag hon divabrant.
|
||||
Evit bezañ resisoc'h e vevont tost deus hor blevennoù, barzh 'pezh 'vez anvet le follicule pileux,
|
||||
ha debriñ a reont hor sebum, ar gwiskad druz a zo war hor c'hroc'hen.
|
||||
N'int ket dañjerus tamm ebet.
|
||||
Ne zegasont kleñved ebet, nemet m'eo gwan-kenañ sistem immunizel un den.
|
||||
|
||||
M'ho peus c'hoant da skrabañ ho tremm bremañ, un dra normal eo.
|
||||
Abalamour emaoc'h o soñjal 'barzh al loened-se o fiñval war ho tremm.
|
||||
Met a-benn ar fin n'omp ket direnket ganto gwech ebet e-pad an deiz.
|
||||
Kuzhet int 'barzh toulligoù c'hwez ar c'hroc'hen, pe les pores de la peau e galleg.
|
||||
Ne fiñvont nemet d'an noz, ha nemet evit strujañ. Plijus, 'gav ket deoc'h?
|
||||
|
||||
Kement-se a oa anavezet dija.
|
||||
Ha setu embannet ur studiadenn nevez er gazetenn Molecular Biology and Evolution,
|
||||
e miz Even 2022 gant ur skipailh skiantourien·ezed.
|
||||
Kavet o deus meur a dra :
|
||||
|
||||
- Un toull-revr o deus. Kredet 'veze n'o doa toull-revr ebet, hag e veze berniet ar c'haoc'h en o c'horf a-hed o buhez bihan a-walc'h (tro 5 devezh). Met kemeret o deus ar skipailh fotoioù a ziskouez o deus un toull-revr. N'eo ket dister !
|
||||
- Kavet o deus ivez e vez treuzkaset an demodeksed d'ar vugale gant o zud, pezh a zo dic'hortoz evit ar parazitoù pe c'hwibez. Ha gwir eo 'vez kavet demodeksed tro-dro d'ar beg-bronn ivez. Treuzkaset 'vez an demodeksed d'ur bugel gant e vamm neuze.
|
||||
- Hag evit echuiñ, o deus ar skiantourienezed sekañset jenom al loened-se, da lâret eo o deus lennet o ADN penn-da-benn. Ha bamet int bet o welet pegen bihan eo : nemet 50 milion a daouadoù-bazennoù, 50 milion a lizherennoù m'ho peus c'hant. Un den en deus 3 miliard, 60 gwech muioc'h. Ral eo al loened gant un ADN ken bihan.
|
||||
|
||||
Hervez ar skipailh emañ jenom an demodeksed o tigreskiñ.
|
||||
Lakaat a reont muioc'h-mui a fiziañs en o ostizien, da lâret eo : ni.
|
||||
Da skouer o deus paouezet d'en em wareziñ diouzh an heol hag an UV : kroc'hen an den a ra.
|
||||
Memes mod, ezhomm ebet da gaout ur sistem sirkadian klok 'giz hon hini
|
||||
evit ober an difoc'h etre an deiz hag an noz : implijout a reont hor melanine deomp-ni.
|
||||
Kement a gefridioù hag a c'hell bezañ skarzhet diwar ar jenom neuze.
|
||||
|
||||
Koulskoude eo dañjerus evit ar spesad : marteze e vez lakaet re a fiziañs en denelezh ?
|
||||
Azasaet mat eo 'barzh an endro a-vremañ, met an dra-se a c'hell cheñch, ha buan a-walc'h,
|
||||
ha ne vo ket azasaet an demodeksed ken.
|
||||
Gwelet e vo (pe get, pegen bihan int) !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
69
content/podcasts/brav-ha-bev/18-an-demodeksed/index.fr.md
Normal file
69
content/podcasts/brav-ha-bev/18-an-demodeksed/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,69 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#18 An demodeksed"
|
||||
date: 2022-08-31T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anDemodeksed.jpg"
|
||||
slug: "18-an-demodeksed"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An demodeksed**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-demodeksed).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-demodeksed/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Er gronikenn Brav ha bev ez eus bet safaret deoc'h eus boudoù bev a bep seurt.
|
||||
Alies-mat em eus kinniget deoc'h traoù anavezet gant ar skiantourienezed abaoe pell dija,
|
||||
evel an ornitorinked a zo bet lakaet war wel e fin an 18vet kantved.
|
||||
Pe ar merien c'hoazh, a zo mil anavezet abaoe pell.
|
||||
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h ober anaoudegezh gant ur spesad iskis, ur wech ouzhpenn.
|
||||
O, n'eo ket nevez-flamm, diskrivet eo bet al loened-se evit ar wech kentañ e kreiz an 19vet kantvet.
|
||||
Met n'eus ket pell zo, e miz Even 2022, ez eus bet lakaet war wel traoù nevez,
|
||||
traoù hag a cheñch hor sell ouzh al loened-se…
|
||||
|
||||
Goût a rit moarvat, n'omp ket hon unan en hor c'horf.
|
||||
Bakteri zo e pep lec'h war hor c'hroc'hen, e-barzh hor bouzelloù,
|
||||
evel em eus kontet deoc'h e kronikenn 5 Brav ha Bev.
|
||||
Estreget ar bakteri a zo avat, preñved a zo ivez, hag evit bezañ resisoc'h, preñved ar gal, akarianed.
|
||||
Unan eus a re-se a zo anvet "Demodex folliculorum", ul loen mann skej tri milimetr anezhañ.
|
||||
Hag iskis eo, me lâr deoc'h.
|
||||
|
||||
Bevañ a ra an akarianed-se war hor c'hroc'hen.
|
||||
Dreist-holl war hon dremm, 'kichen hor fri hag hon divabrant.
|
||||
Evit bezañ resisoc'h e vevont tost deus hor blevennoù, barzh 'pezh 'vez anvet le follicule pileux,
|
||||
ha debriñ a reont hor sebum, ar gwiskad druz a zo war hor c'hroc'hen.
|
||||
N'int ket dañjerus tamm ebet.
|
||||
Ne zegasont kleñved ebet, nemet m'eo gwan-kenañ sistem immunizel un den.
|
||||
|
||||
M'ho peus c'hoant da skrabañ ho tremm bremañ, un dra normal eo.
|
||||
Abalamour emaoc'h o soñjal 'barzh al loened-se o fiñval war ho tremm.
|
||||
Met a-benn ar fin n'omp ket direnket ganto gwech ebet e-pad an deiz.
|
||||
Kuzhet int 'barzh toulligoù c'hwez ar c'hroc'hen, pe les pores de la peau e galleg.
|
||||
Ne fiñvont nemet d'an noz, ha nemet evit strujañ. Plijus, 'gav ket deoc'h?
|
||||
|
||||
Kement-se a oa anavezet dija.
|
||||
Ha setu embannet ur studiadenn nevez er gazetenn Molecular Biology and Evolution,
|
||||
e miz Even 2022 gant ur skipailh skiantourien·ezed.
|
||||
Kavet o deus meur a dra :
|
||||
|
||||
- Un toull-revr o deus. Kredet 'veze n'o doa toull-revr ebet, hag e veze berniet ar c'haoc'h en o c'horf a-hed o buhez bihan a-walc'h (tro 5 devezh). Met kemeret o deus ar skipailh fotoioù a ziskouez o deus un toull-revr. N'eo ket dister !
|
||||
- Kavet o deus ivez e vez treuzkaset an demodeksed d'ar vugale gant o zud, pezh a zo dic'hortoz evit ar parazitoù pe c'hwibez. Ha gwir eo 'vez kavet demodeksed tro-dro d'ar beg-bronn ivez. Treuzkaset 'vez an demodeksed d'ur bugel gant e vamm neuze.
|
||||
- Hag evit echuiñ, o deus ar skiantourienezed sekañset jenom al loened-se, da lâret eo o deus lennet o ADN penn-da-benn. Ha bamet int bet o welet pegen bihan eo : nemet 50 milion a daouadoù-bazennoù, 50 milion a lizherennoù m'ho peus c'hant. Un den en deus 3 miliard, 60 gwech muioc'h. Ral eo al loened gant un ADN ken bihan.
|
||||
|
||||
Hervez ar skipailh emañ jenom an demodeksed o tigreskiñ.
|
||||
Lakaat a reont muioc'h-mui a fiziañs en o ostizien, da lâret eo : ni.
|
||||
Da skouer o deus paouezet d'en em wareziñ diouzh an heol hag an UV : kroc'hen an den a ra.
|
||||
Memes mod, ezhomm ebet da gaout ur sistem sirkadian klok 'giz hon hini
|
||||
evit ober an difoc'h etre an deiz hag an noz : implijout a reont hor melanine deomp-ni.
|
||||
Kement a gefridioù hag a c'hell bezañ skarzhet diwar ar jenom neuze.
|
||||
|
||||
Koulskoude eo dañjerus evit ar spesad : marteze e vez lakaet re a fiziañs en denelezh ?
|
||||
Azasaet mat eo 'barzh an endro a-vremañ, met an dra-se a c'hell cheñch, ha buan a-walc'h,
|
||||
ha ne vo ket azasaet an demodeksed ken.
|
||||
Gwelet e vo (pe get, pegen bihan int) !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
100
content/podcasts/brav-ha-bev/19-ar-biomimikerezh/index.br.md
Normal file
100
content/podcasts/brav-ha-bev/19-ar-biomimikerezh/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,100 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#19 Ar biomimikerezh - ober 'giz an natur"
|
||||
date: 2022-09-14T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./oberGizAnNatur.jpg"
|
||||
slug: "19-ar-biomimikerezh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar biomimikerezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-biomimikerezh-ober-giz-an-natur).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-biomimikerezh-ober-giz-an-natur/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Ne vo ket safaret eus ul loen hiziv, na deus ur blantenn kennebeut.
|
||||
Kontet vo kentoc'h eus ul liamm a zo etre an natur hag an denelezh.
|
||||
Lâret vo deoc'h penaos e c'hell an natur reiñ deomp awen evit sevel traoù.
|
||||
Safaret e vo eus ar biomimikerezh.
|
||||
|
||||
Petra eo ar biomimikerezh, pe le biomimétisme neuze ?
|
||||
Un doare da sevel pe da fardañ traoù 'ni eo,
|
||||
oc'h ober evel ma nefe graet an natur, ar plantennoù pe al loened.
|
||||
An dra-se a c'hell bezañ poellek.
|
||||
Ijinet ez eus bet ur bern traoù gant an natur, ha dreist-holl gant emdroadur ar spesadoù.
|
||||
Ha lâret a ran "ijinet" espres-kaer.
|
||||
Dont a ra deus ijin, hag a vez kavet e-barzh ijinourez pe ijinour ivez.
|
||||
Peogwir en deus emdroadur ar spesadoù bet kalz amzer evit amprouiñ traoù, fardañ traoù a ya mat en-dro.
|
||||
Amzer en deus bet 'vat : tost 4 miliard a vloavezhioù, soñjit 'ta.
|
||||
|
||||
Awenet eo bet an denelezh gant an natur abaoe pell e gwirionez.
|
||||
Bremañ ez eus ur ger chik evit komz eus an dra-se.
|
||||
Met ar pezh a zo interesant eo kentoc'h ar skouerioù.
|
||||
Ur bern anezho a zo da welet, krogomp e-barzh diouzhtu neuze !
|
||||
|
||||
Koloniennoù ar merien-gwenn (les termites) a zo savet en un doare speredek-kenañ.
|
||||
Ur golonienn a c'hell bezañ ken bras ha 7 metrad.
|
||||
Kalz a verien-gwenn 'zo enni, anat deoc'h, ha ma vefe savet fall e vankfe oksijen, pe 'vefe re domm.
|
||||
Koulskoude ne c'hoarvezh ket an dra-se.
|
||||
Avelet eo mat-tre, ha mekanik ebet evel-just.
|
||||
Talvoudus eo kompren penaos e ya en-dro evit klask sevel hor savadurioù deomp-ni 'giz-se.
|
||||
Ha 'giz ho peus komprenet moarvat, n dra-se zo bet graet dija.
|
||||
Ur gourmarc'had zo bet savet e Zimbabwe e fin ar bloavezhioù 90, ha yenaat a ra e-unan.
|
||||
Koñsomiñ a ra dek dregant ha pevar-ugent nebeutoc'h a energiezh evit ar savadurioù all.
|
||||
Gwelet eo 'giz unan eus ar savadurioù kentañ awenet gant an natur.
|
||||
|
||||
Un dra mil anavezet a zo bet awenet gant an natur ivez.
|
||||
Ar velkro, pe ar skratch.
|
||||
Goût a rit, ar pezh 'vez kavet war boutoù ar vugale. Fin, kavet e vez un tammig e pep lec'h e gwirionez !
|
||||
Da zigentañ e oa un den eus bro Suis, George de Mestral, a oa bet o chaseal un deiz bennak e 1948.
|
||||
Goude bezañ distroet en doa merzhet e oa kalz frouezh, 'giz bouloù, hag a oa peget ouzh e zilhad ha blev e gi.
|
||||
Un ijinour 'oa, setu neuze en doa klasket sellet pizh ouzh ar frouezh-mañ gant ur mikroskop.
|
||||
Gwelet en doa krogoù bihan war o c'horre, hag abalamour d'ar re-mañ e pege ar frouezh.
|
||||
Deuet e oa dezhañ ar mennozh da fardañ ur sistem 'giz-se evit serriñ an dilhad,
|
||||
gant krogoù eus un tu ha boukloù eus an tu all.
|
||||
Abaoe vez kavet velcro pep lec'h !
|
||||
|
||||
Ur skouer all a vez kavet gant an dilhad.
|
||||
Kopiet eo bet kroc'hen ar rinkined evit fardañ gwiskamantoù neuial.
|
||||
Skant dibar zo dezho ha ganto int gouest da fiñval 'ba an dour buanoc'h.
|
||||
Ha kement-all a ra ar sportiourienezed a neu gant ar gwiskamant ispisial-mañ.
|
||||
|
||||
En ur gronikenn all diwar-benn ar merien,
|
||||
em boa safaret eus o doare da gavout an hent berrañ gras d'ar feromon a laoskont war o lec'h.
|
||||
Awenet o deus ar skiantourienezed
|
||||
hag int o deus savet algoritmoù implijet evit dielfennañ skeudennoù da skouer,
|
||||
pe tresañ roudadoù elektronikel, pe circuits électroniques e galleg, a c'hell bezañ luziet.
|
||||
Moaien zo da soñjal ne vefe liamm ebet etre ar merien hag ar roudadoù elektronikel,
|
||||
ha padal ez eus unan bremañ.
|
||||
|
||||
Skouerioù e-leizh a zo c'hoazh.
|
||||
Ijinus eo an natur !
|
||||
Diwallit memes tra, ne ya ket en-dro atav.
|
||||
Evit nijal e c'heller soñjal e vefe mat ober 'giz al laboused pe al logod-dall.
|
||||
Kaout eskell ha nijal.
|
||||
Ar pezh n'eo ket ken gwir ha se.
|
||||
Un ijinour all, Clément Ader e anv, en deus klasket pell lakaat ur mekanik da nijal.
|
||||
Klasket en deus gant eskell a-bep seurt : laboused, logod-dall, amprevaned zoken…
|
||||
Met n'eo ket deuet a-benn gwech ebet.
|
||||
Re luziet eo klask ober rik ar memes tra.
|
||||
Ar pezh a ya mat en-dro eo kentoc'h eskell ar c'hirri-nij a-vremañ.
|
||||
Ar stumm n'en deus netra da welet gant eskell al laboused met krouiñ a reont dougañs, pe portance e galleg.
|
||||
Gras d'an nerzh-mañ e c'hell nijal ar c'hirri-nij !
|
||||
Arabat mont re vuan neuze.
|
||||
|
||||
Gwelet hon eus ur bochad skouerioù.
|
||||
Traoù savet diwar ur mennozh roet gant plant, pe loened.
|
||||
N'eus fin ebet, an natur zo leun a vennozhioù !
|
||||
N'ho peus ket 'met klask war internet ar ger "biomimétisme" hag e kavoc'h muioc'h a draoù c'hoazh.
|
||||
Eus pelec'h e teu stumm an TGV da skouer, petra o deus degaset ar morgizhier, ar brenniged, ar gwini ha me oar me.
|
||||
|
||||
Arabat mont re vuan memestra ha klask atav ober 'giz an natur.
|
||||
A-wechoù ne ya ket mat en-dro.
|
||||
N'eo ket eeun pep tra, dav deomp klask hag amprouiñ an traoù,
|
||||
'giz an natur a ra.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
100
content/podcasts/brav-ha-bev/19-ar-biomimikerezh/index.fr.md
Normal file
100
content/podcasts/brav-ha-bev/19-ar-biomimikerezh/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,100 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#19 Ar biomimikerezh - ober 'giz an natur"
|
||||
date: 2022-09-14T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./oberGizAnNatur.jpg"
|
||||
slug: "19-ar-biomimikerezh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar biomimikerezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-biomimikerezh-ober-giz-an-natur).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-biomimikerezh-ober-giz-an-natur/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Ne vo ket safaret eus ul loen hiziv, na deus ur blantenn kennebeut.
|
||||
Kontet vo kentoc'h eus ul liamm a zo etre an natur hag an denelezh.
|
||||
Lâret vo deoc'h penaos e c'hell an natur reiñ deomp awen evit sevel traoù.
|
||||
Safaret e vo eus ar biomimikerezh.
|
||||
|
||||
Petra eo ar biomimikerezh, pe le biomimétisme neuze ?
|
||||
Un doare da sevel pe da fardañ traoù 'ni eo,
|
||||
oc'h ober evel ma nefe graet an natur, ar plantennoù pe al loened.
|
||||
An dra-se a c'hell bezañ poellek.
|
||||
Ijinet ez eus bet ur bern traoù gant an natur, ha dreist-holl gant emdroadur ar spesadoù.
|
||||
Ha lâret a ran "ijinet" espres-kaer.
|
||||
Dont a ra deus ijin, hag a vez kavet e-barzh ijinourez pe ijinour ivez.
|
||||
Peogwir en deus emdroadur ar spesadoù bet kalz amzer evit amprouiñ traoù, fardañ traoù a ya mat en-dro.
|
||||
Amzer en deus bet 'vat : tost 4 miliard a vloavezhioù, soñjit 'ta.
|
||||
|
||||
Awenet eo bet an denelezh gant an natur abaoe pell e gwirionez.
|
||||
Bremañ ez eus ur ger chik evit komz eus an dra-se.
|
||||
Met ar pezh a zo interesant eo kentoc'h ar skouerioù.
|
||||
Ur bern anezho a zo da welet, krogomp e-barzh diouzhtu neuze !
|
||||
|
||||
Koloniennoù ar merien-gwenn (les termites) a zo savet en un doare speredek-kenañ.
|
||||
Ur golonienn a c'hell bezañ ken bras ha 7 metrad.
|
||||
Kalz a verien-gwenn 'zo enni, anat deoc'h, ha ma vefe savet fall e vankfe oksijen, pe 'vefe re domm.
|
||||
Koulskoude ne c'hoarvezh ket an dra-se.
|
||||
Avelet eo mat-tre, ha mekanik ebet evel-just.
|
||||
Talvoudus eo kompren penaos e ya en-dro evit klask sevel hor savadurioù deomp-ni 'giz-se.
|
||||
Ha 'giz ho peus komprenet moarvat, n dra-se zo bet graet dija.
|
||||
Ur gourmarc'had zo bet savet e Zimbabwe e fin ar bloavezhioù 90, ha yenaat a ra e-unan.
|
||||
Koñsomiñ a ra dek dregant ha pevar-ugent nebeutoc'h a energiezh evit ar savadurioù all.
|
||||
Gwelet eo 'giz unan eus ar savadurioù kentañ awenet gant an natur.
|
||||
|
||||
Un dra mil anavezet a zo bet awenet gant an natur ivez.
|
||||
Ar velkro, pe ar skratch.
|
||||
Goût a rit, ar pezh 'vez kavet war boutoù ar vugale. Fin, kavet e vez un tammig e pep lec'h e gwirionez !
|
||||
Da zigentañ e oa un den eus bro Suis, George de Mestral, a oa bet o chaseal un deiz bennak e 1948.
|
||||
Goude bezañ distroet en doa merzhet e oa kalz frouezh, 'giz bouloù, hag a oa peget ouzh e zilhad ha blev e gi.
|
||||
Un ijinour 'oa, setu neuze en doa klasket sellet pizh ouzh ar frouezh-mañ gant ur mikroskop.
|
||||
Gwelet en doa krogoù bihan war o c'horre, hag abalamour d'ar re-mañ e pege ar frouezh.
|
||||
Deuet e oa dezhañ ar mennozh da fardañ ur sistem 'giz-se evit serriñ an dilhad,
|
||||
gant krogoù eus un tu ha boukloù eus an tu all.
|
||||
Abaoe vez kavet velcro pep lec'h !
|
||||
|
||||
Ur skouer all a vez kavet gant an dilhad.
|
||||
Kopiet eo bet kroc'hen ar rinkined evit fardañ gwiskamantoù neuial.
|
||||
Skant dibar zo dezho ha ganto int gouest da fiñval 'ba an dour buanoc'h.
|
||||
Ha kement-all a ra ar sportiourienezed a neu gant ar gwiskamant ispisial-mañ.
|
||||
|
||||
En ur gronikenn all diwar-benn ar merien,
|
||||
em boa safaret eus o doare da gavout an hent berrañ gras d'ar feromon a laoskont war o lec'h.
|
||||
Awenet o deus ar skiantourienezed
|
||||
hag int o deus savet algoritmoù implijet evit dielfennañ skeudennoù da skouer,
|
||||
pe tresañ roudadoù elektronikel, pe circuits électroniques e galleg, a c'hell bezañ luziet.
|
||||
Moaien zo da soñjal ne vefe liamm ebet etre ar merien hag ar roudadoù elektronikel,
|
||||
ha padal ez eus unan bremañ.
|
||||
|
||||
Skouerioù e-leizh a zo c'hoazh.
|
||||
Ijinus eo an natur !
|
||||
Diwallit memes tra, ne ya ket en-dro atav.
|
||||
Evit nijal e c'heller soñjal e vefe mat ober 'giz al laboused pe al logod-dall.
|
||||
Kaout eskell ha nijal.
|
||||
Ar pezh n'eo ket ken gwir ha se.
|
||||
Un ijinour all, Clément Ader e anv, en deus klasket pell lakaat ur mekanik da nijal.
|
||||
Klasket en deus gant eskell a-bep seurt : laboused, logod-dall, amprevaned zoken…
|
||||
Met n'eo ket deuet a-benn gwech ebet.
|
||||
Re luziet eo klask ober rik ar memes tra.
|
||||
Ar pezh a ya mat en-dro eo kentoc'h eskell ar c'hirri-nij a-vremañ.
|
||||
Ar stumm n'en deus netra da welet gant eskell al laboused met krouiñ a reont dougañs, pe portance e galleg.
|
||||
Gras d'an nerzh-mañ e c'hell nijal ar c'hirri-nij !
|
||||
Arabat mont re vuan neuze.
|
||||
|
||||
Gwelet hon eus ur bochad skouerioù.
|
||||
Traoù savet diwar ur mennozh roet gant plant, pe loened.
|
||||
N'eus fin ebet, an natur zo leun a vennozhioù !
|
||||
N'ho peus ket 'met klask war internet ar ger "biomimétisme" hag e kavoc'h muioc'h a draoù c'hoazh.
|
||||
Eus pelec'h e teu stumm an TGV da skouer, petra o deus degaset ar morgizhier, ar brenniged, ar gwini ha me oar me.
|
||||
|
||||
Arabat mont re vuan memestra ha klask atav ober 'giz an natur.
|
||||
A-wechoù ne ya ket mat en-dro.
|
||||
N'eo ket eeun pep tra, dav deomp klask hag amprouiñ an traoù,
|
||||
'giz an natur a ra.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 625 KiB |
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 377 KiB |
97
content/podcasts/brav-ha-bev/2-gwezenn-ar-vuhez/index.br.md
Normal file
97
content/podcasts/brav-ha-bev/2-gwezenn-ar-vuhez/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,97 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#2 Gwezenn ar vuhez"
|
||||
date: 2021-09-15T12:00:00+02:00
|
||||
description: "Petra eo gwezenn ar vuhez ? Penaos eo renket an holl organegoù, an holl bodoù bev? Dizoloet e vo er rann-mañ !"
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./gwezennArVuhez.jpg"
|
||||
slug: "2-gwezenn-ar-vuhez"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Gwezenn ar vuhez**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/gwezenn-ar-vuhez/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/gwezenn-ar-vuhez/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo krapet gant ur wezenn ispisial : gwezenn ar vuhez.
|
||||
|
||||
Met da gentañ eo dav gouzout pelec'h vez kavet ar wezenn-mañ.
|
||||
Implijet e vez gant bevoniourien, pe biologourien ma karit.
|
||||
Da lavaret eo, ar skiantourien zo o studiañ ar vuhez dre vras, ar boudoù bev.
|
||||
Ul lodenn eus ar re-se a glask renkañ ar boudoù bev.
|
||||
Ha c'hwi welo, ur sapre labour eo an dra-se !
|
||||
Filogeniezh vez graet eus al labour se, pe phylogénie e galleg.
|
||||
Dont a ra eus "phylo" a dalv meuriad, familh; ha "genesis" a dalv krouidigezh.
|
||||
|
||||
Gallout a rit kompren gwezenn ar vuhez evel gwezenn lign ho familh,
|
||||
ur wezenn jenealojik m'ho peus c'hoant. Kalz traoù zo heñvel !
|
||||
Etre daou zen pe daou organeg bev ez eus liammoù.
|
||||
Seul verroc'h eo al liamm, seul dostoc'h int an eil ouzh egile.
|
||||
C'hwi zo tostoc'h ouzh ho tud eget ho tud-you da skouer.
|
||||
Pe eo tostoc'h ur c'hazh ouzh ul leon eget ur c'hazh ouzh ul lapous, memes-mod.
|
||||
Met ne za ket pelloc'h eget an dra-se, n'eus ket muioc'h a heñvelded evit gwir.
|
||||
An anvioù a vez kavet er wezenn-mañ n'int ket Tintin Naig pe Tad-kozh Alan.
|
||||
Kentoc'h "Homo sapiens" evit mab-den, pe "Canis lupus" evit ar c'hi,
|
||||
pe c'hoazh "Escherichia coli" evit komz eus ur vakterienn vrudet.
|
||||
Da lavaret eo, anvioù latin int evit menegiñ pe anviñ, kement spesad zo.
|
||||
|
||||
Mat. Just awalc'h, pet spesad a zo hiziv, gav deoc'h ?
|
||||
Feiz, miser o deus ar skiantourien gouzout an dra-se dre just.
|
||||
Milionoù ha milionoù d'an nebeutañ. 'Peus ket nemet teurel ur sell en-dro deoc'h da glask renkañ, urzhiañ ar spesadoù.
|
||||
Marteze 'welit loened ha plantennoù. Togoù-touseg marteze ivez.
|
||||
Ar rummadoù-se a zo gwir rummadoù ha gallout a rit gwelet pegen bras eo o liesseurted.
|
||||
Evit lavarout ar wirionez deoc'h avat eo kalz kalz brasoc'h c'hoazh liesseurted ar vuhez en he fezh.
|
||||
Ar vevliesseurted hollek, la biodiversité générale, en ur mod.
|
||||
Evit kompren, meizañ ar braster-se, deuit war ma lerc'h da veajiñ e gwezenn ar vuhez…
|
||||
Deomp dezhi !
|
||||
|
||||
Emaomp e penn ur brank en un tu bennak eus ar wezenn.
|
||||
Sellomp ouzh anv ar spesad : "Homo sapiens". Mat, ni an hini eo.
|
||||
Taolomp ur sell e penn ar brankoù all a zo en hor c'hichen. Hon amezeien eo ar re-mañ, hor c'hendirvi int !
|
||||
Ar spesadoù, an organegoù a zo tostoc'h ouzhomp a zo anvet "Pan paniscus" : ar bonobo ha "Pan troglodytes" : ar chimpanze.
|
||||
Bremañ e kinnigan deoc'h diskenn un tamm evit en em gavout e-lec'h ma teu brank an den gant ha brankoù ar bonobo hag ar chimpanze.
|
||||
Skrivet eo : "Hominidae" a dalv "marmouzed meur".
|
||||
Emaomp en ur c'hroazhent neuze, ar pezh a dalvez n'eo ket "Hominidae" ur spesad met ur rummad spesadoù.
|
||||
|
||||
Diskennomp un tamm c'hoazh, un tamm mat zoken, evit kavout spesadoù all ha n'int ket marmouzed.
|
||||
Gallout a rit lenn "Placentalia", da lavaret eo ar re vronnek o deus ur plakenta,
|
||||
ar poch-dour e vez kavet ennañ ar grouell, pe an embrion ma karit.
|
||||
Er rummad "Placentalia" e vez renket kalzig a organegoù evel-just : ar c'hrignerien evel al logod,
|
||||
an heureusined, al logod dall, ar chas, ar bleizi, ar c'hizhier, al leoned, ar saout, ha kement zo.
|
||||
Ur sapre liesseurted eo an dra-se dija. Met n'eo ket echu avat !
|
||||
|
||||
Hon arsav kentañ eo "Metazoa" : an holl loened a zo lieskelligek o c'horf (multicellulaire).
|
||||
Ar rummad-se a zo kalz kalz brasoc'h. Soñjit 'ta : bez vez kavet an holl vronneged e-barzh.
|
||||
Ouzhpennet e vez c'hoazh ar rummad "Amphibia" gant ar raned. Rummadoù all a zo ar pesked enno.
|
||||
Ha dreist-holl e vez ouzhpennet ar rummad "Insecta". An amprevaned, gant o liesseurted bras spontus.
|
||||
|
||||
En ur ziskenn e vodomp ar Fungi, an togoù-touseg.
|
||||
Ha goude, an holl blantennoù gant an derv, an ognon, al linad, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Hag a-benn ar fin e vez bodet an holl "Eukaryota". Da lavaret eo
|
||||
an organegoù a zo ur gwir kraoñell gant o c'hellig.
|
||||
Gallout a reont bezañ lieskelligek evel an organegoù am eus komzet diwar o fenn bremaik pe unkelligek, unicellulaire.
|
||||
Evel ul lod eus… ar plankton da skouer, m'ho peus soñj eus ar gronikenn ziwezhañ.
|
||||
|
||||
Ul lodenn eus gwezenn ar vuhez a zo an Eukaryota neuze.
|
||||
Unan eus an tri brank dre just. Bez' eus ivez ur brank anvet "Archaea".
|
||||
Ar reoù-se a zo liesseurt-kenañ ivez met n'int ket ken studiet hag ar brankoù all.
|
||||
Ar brank diwezhañ eo ar bakteri just a-walc'h, evel "Escherichia coli" : an hini vrudetañ moarvat.
|
||||
Gallout a reont degas kleñvedoù deomp e-giz an tetanoz ar c'holera… A-bouez bras int memestra !
|
||||
Met an dra-se vo gwelet en ur gronikenn all.
|
||||
|
||||
Ur vrav a veaj hon eus graet o krapat gant gwezenn ar vuhez.
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant kalz organegoù ha dreist-holl hon eus gwelet peseurt mod int renket.
|
||||
Emichañs ho peus komprenet pegen liesseurt, pegen disheñvel eo ar vuhez.
|
||||
Ha pegen bihan omp-ni en he c'heñver ivez.
|
||||
Daoust ma vez kavet diforc'hioù etre ar boudoù bev
|
||||
e vez atav kavet heñvelidigezhioù, traoù boutin.
|
||||
An dra-se zo gwir gant forzh peseurt brank e-barzh ar wezenn.
|
||||
Setu e lec'h klask diforc'hioù,
|
||||
gwelloc'h vefe marteze klask traoù boutin, ne gav ket deoc'h ?
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
96
content/podcasts/brav-ha-bev/2-gwezenn-ar-vuhez/index.fr.md
Normal file
96
content/podcasts/brav-ha-bev/2-gwezenn-ar-vuhez/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,96 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#2 Gwezenn ar vuhez"
|
||||
date: 2021-09-15T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./gwezennArVuhez.jpg"
|
||||
slug: "2-gwezenn-ar-vuhez"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Gwezenn ar vuhez**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/gwezenn-ar-vuhez/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/gwezenn-ar-vuhez/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo krapet gant ur wezenn ispisial : gwezenn ar vuhez.
|
||||
|
||||
Met da gentañ eo dav gouzout pelec'h vez kavet ar wezenn-mañ.
|
||||
Implijet e vez gant bevoniourien, pe biologourien ma karit.
|
||||
Da lavaret eo, ar skiantourien zo o studiañ ar vuhez dre vras, ar boudoù bev.
|
||||
Ul lodenn eus ar re-se a glask renkañ ar boudoù bev.
|
||||
Ha c'hwi welo, ur sapre labour eo an dra-se !
|
||||
Filogeniezh vez graet eus al labour se, pe phylogénie e galleg.
|
||||
Dont a ra eus "phylo" a dalv meuriad, familh; ha "genesis" a dalv krouidigezh.
|
||||
|
||||
Gallout a rit kompren gwezenn ar vuhez evel gwezenn lign ho familh,
|
||||
ur wezenn jenealojik m'ho peus c'hoant. Kalz traoù zo heñvel !
|
||||
Etre daou zen pe daou organeg bev ez eus liammoù.
|
||||
Seul verroc'h eo al liamm, seul dostoc'h int an eil ouzh egile.
|
||||
C'hwi zo tostoc'h ouzh ho tud eget ho tud-you da skouer.
|
||||
Pe eo tostoc'h ur c'hazh ouzh ul leon eget ur c'hazh ouzh ul lapous, memes-mod.
|
||||
Met ne za ket pelloc'h eget an dra-se, n'eus ket muioc'h a heñvelded evit gwir.
|
||||
An anvioù a vez kavet er wezenn-mañ n'int ket Tintin Naig pe Tad-kozh Alan.
|
||||
Kentoc'h "Homo sapiens" evit mab-den, pe "Canis lupus" evit ar c'hi,
|
||||
pe c'hoazh "Escherichia coli" evit komz eus ur vakterienn vrudet.
|
||||
Da lavaret eo, anvioù latin int evit menegiñ pe anviñ, kement spesad zo.
|
||||
|
||||
Mat. Just awalc'h, pet spesad a zo hiziv, gav deoc'h ?
|
||||
Feiz, miser o deus ar skiantourien gouzout an dra-se dre just.
|
||||
Milionoù ha milionoù d'an nebeutañ. 'Peus ket nemet teurel ur sell en-dro deoc'h da glask renkañ, urzhiañ ar spesadoù.
|
||||
Marteze 'welit loened ha plantennoù. Togoù-touseg marteze ivez.
|
||||
Ar rummadoù-se a zo gwir rummadoù ha gallout a rit gwelet pegen bras eo o liesseurted.
|
||||
Evit lavarout ar wirionez deoc'h avat eo kalz kalz brasoc'h c'hoazh liesseurted ar vuhez en he fezh.
|
||||
Ar vevliesseurted hollek, la biodiversité générale, en ur mod.
|
||||
Evit kompren, meizañ ar braster-se, deuit war ma lerc'h da veajiñ e gwezenn ar vuhez…
|
||||
Deomp dezhi !
|
||||
|
||||
Emaomp e penn ur brank en un tu bennak eus ar wezenn.
|
||||
Sellomp ouzh anv ar spesad : "Homo sapiens". Mat, ni an hini eo.
|
||||
Taolomp ur sell e penn ar brankoù all a zo en hor c'hichen. Hon amezeien eo ar re-mañ, hor c'hendirvi int !
|
||||
Ar spesadoù, an organegoù a zo tostoc'h ouzhomp a zo anvet "Pan paniscus" : ar bonobo ha "Pan troglodytes" : ar chimpanze.
|
||||
Bremañ e kinnigan deoc'h diskenn un tamm evit en em gavout e-lec'h ma teu brank an den gant ha brankoù ar bonobo hag ar chimpanze.
|
||||
Skrivet eo : "Hominidae" a dalv "marmouzed meur".
|
||||
Emaomp en ur c'hroazhent neuze, ar pezh a dalvez n'eo ket "Hominidae" ur spesad met ur rummad spesadoù.
|
||||
|
||||
Diskennomp un tamm c'hoazh, un tamm mat zoken, evit kavout spesadoù all ha n'int ket marmouzed.
|
||||
Gallout a rit lenn "Placentalia", da lavaret eo ar re vronnek o deus ur plakenta,
|
||||
ar poch-dour e vez kavet ennañ ar grouell, pe an embrion ma karit.
|
||||
Er rummad "Placentalia" e vez renket kalzig a organegoù evel-just : ar c'hrignerien evel al logod,
|
||||
an heureusined, al logod dall, ar chas, ar bleizi, ar c'hizhier, al leoned, ar saout, ha kement zo.
|
||||
Ur sapre liesseurted eo an dra-se dija. Met n'eo ket echu avat !
|
||||
|
||||
Hon arsav kentañ eo "Metazoa" : an holl loened a zo lieskelligek o c'horf (multicellulaire).
|
||||
Ar rummad-se a zo kalz kalz brasoc'h. Soñjit 'ta : bez vez kavet an holl vronneged e-barzh.
|
||||
Ouzhpennet e vez c'hoazh ar rummad "Amphibia" gant ar raned. Rummadoù all a zo ar pesked enno.
|
||||
Ha dreist-holl e vez ouzhpennet ar rummad "Insecta". An amprevaned, gant o liesseurted bras spontus.
|
||||
|
||||
En ur ziskenn e vodomp ar Fungi, an togoù-touseg.
|
||||
Ha goude, an holl blantennoù gant an derv, an ognon, al linad, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Hag a-benn ar fin e vez bodet an holl "Eukaryota". Da lavaret eo
|
||||
an organegoù a zo ur gwir kraoñell gant o c'hellig.
|
||||
Gallout a reont bezañ lieskelligek evel an organegoù am eus komzet diwar o fenn bremaik pe unkelligek, unicellulaire.
|
||||
Evel ul lod eus… ar plankton da skouer, m'ho peus soñj eus ar gronikenn ziwezhañ.
|
||||
|
||||
Ul lodenn eus gwezenn ar vuhez a zo an Eukaryota neuze.
|
||||
Unan eus an tri brank dre just. Bez' eus ivez ur brank anvet "Archaea".
|
||||
Ar reoù-se a zo liesseurt-kenañ ivez met n'int ket ken studiet hag ar brankoù all.
|
||||
Ar brank diwezhañ eo ar bakteri just a-walc'h, evel "Escherichia coli" : an hini vrudetañ moarvat.
|
||||
Gallout a reont degas kleñvedoù deomp e-giz an tetanoz ar c'holera… A-bouez bras int memestra !
|
||||
Met an dra-se vo gwelet en ur gronikenn all.
|
||||
|
||||
Ur vrav a veaj hon eus graet o krapat gant gwezenn ar vuhez.
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant kalz organegoù ha dreist-holl hon eus gwelet peseurt mod int renket.
|
||||
Emichañs ho peus komprenet pegen liesseurt, pegen disheñvel eo ar vuhez.
|
||||
Ha pegen bihan omp-ni en he c'heñver ivez.
|
||||
Daoust ma vez kavet diforc'hioù etre ar boudoù bev
|
||||
e vez atav kavet heñvelidigezhioù, traoù boutin.
|
||||
An dra-se zo gwir gant forzh peseurt brank e-barzh ar wezenn.
|
||||
Setu e lec'h klask diforc'hioù,
|
||||
gwelloc'h vefe marteze klask traoù boutin, ne gav ket deoc'h ?
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
93
content/podcasts/brav-ha-bev/20-prenved-rosko/index.br.md
Normal file
93
content/podcasts/brav-ha-bev/20-prenved-rosko/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,93 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#20 Preñved Rosko"
|
||||
date: 2022-09-28T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./prenvedRosko.jpg"
|
||||
slug: "20-prenved-rosko"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Preñved Rosko**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/prenved-rosko).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/prenved-rosko/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h mant da Rosko !
|
||||
Graet 'vo anaoudegezh gant loened interesant bras evit ar skiantourien hag ar skiantourezed.
|
||||
Ken interesant int ken ez eus bet roet dezho un anv dreist : Symsagittifera roscoffensis.
|
||||
Deomp da Rosko neuze !
|
||||
|
||||
|
||||
War an aod emaomp.
|
||||
En Aber, etre kreiz-kêr Rosko ha beg Perac'hidi.
|
||||
Kompez eo an aod, hag emañ ar mor o vont kuit.
|
||||
O tostaat deusoutañ emomp just a-walc'h.
|
||||
Ha gwelet a reomp tachoù glas un tamm pep-lec'h.
|
||||
Petra eo 'ta ?
|
||||
Dre chañs em eus kaset ganin ur warenn-greskiñ daoulagadel, pe "loupe binoculaire" ma karit.
|
||||
Lakaet un dornadig traezh gant an tachoù glas en ur voest treuzwelus ha…
|
||||
Ar re-se fiñv ! Preñved int !
|
||||
|
||||
|
||||
Anvet int preñved Rosko pe Symsagittifera roscoffensis peogwir int bet studiet pizh er vro.
|
||||
Met estreget e Rosko e vez kavet ar re-se avat.
|
||||
Kavet ez eus bet koloniennoù eus bro Bortugal betek bro Gembre.
|
||||
Atav 'vez ar preñved war an aod vev, hag o buhez zo lusked gant mareoù ar mor.
|
||||
Pa vez uhel ar mor int kuzhet 'barzh an traezh.
|
||||
Ha pa ziskenn ar mor e vez gwelet ar re-se war c'horre an traezh, barzh an irvi bihan.
|
||||
Glas int, tro 5 mm.
|
||||
An dra-se zo kaoz n'hon eus gwelet nemet tachoù.
|
||||
Bevañ a reont a-stroll.
|
||||
Ha perak 'ta int glas ? Ar preñved n'int ket glas sañset !
|
||||
|
||||
E gwirionez, n'eo ket ar preñved a zo glas.
|
||||
Ar bezhin zo enno 'ni eo !
|
||||
Ar mikro-bezhin kentoc'h, rak ar re-mañ zo boudoù bev zo unkelligel (unicellulaire) ha bihan-bihan.
|
||||
Tro 10 mikrometr, 100 gwech bihanoc'h 'vit ur milimetr.
|
||||
N'haller ket gwelet pep kellig eus ar bezhin-se evel-just, met ar preñved a gemer o liv,
|
||||
ken stank eo ar bezhin-se en enno.
|
||||
Kavet 'vez ar c'helligoù-se un tamm pep-lec'h er mor, hag ar preñved a zeb' anezho,
|
||||
met hep dijeriñ 'nezho.
|
||||
Bevañ a reont 'barzh o c'hroc'hen neuze.
|
||||
|
||||
E mod-se 'vez degaset d'ar preñved-se un dra ha n'eo ket gouest al loened all d'ober,
|
||||
bezañ gouest d'ober ar fotosintezenn.
|
||||
Afin, e gwirionez eo ar bezhin a ra ar fotosintezenn 'barzh ar preñved.
|
||||
Gant ar reaktadenn gimiek-se e teu oxsijen ha danvez organek, da lâret eo boued evit ar preñved.
|
||||
Hag ar preñved a zegemer anezho war ar memes tro !
|
||||
Fotosimbios 'vez graet eus an dra-se.
|
||||
Ur c'henlabour padus etre ar boudoù bev.
|
||||
Ha diazezet ar c'henlabour war ar goulou.
|
||||
|
||||
|
||||
An dra-se zo bamus a-walc'h. Plant pe bezhin herberc'hiet gant loened.
|
||||
C'hoarvezhout a ra memestra, ha muioc'h evit pezh a c'haller soñjal, er mor atav.
|
||||
Ar c'houral a zo hanter-loen hag an hanter-bezhin lakaomp !
|
||||
Pe c'hoazh 'vez kavet kalz boudoù bev munut er plankton, hag a vez kavet enno bezhin munutoc'h.
|
||||
|
||||
Un dra dibar zo dezho memestra.
|
||||
Pa vez troc'het ur preñv e 2 lodenn e kresk en-dro an 2 lodenn evit sevel 2 breñv.
|
||||
Ha burzhudus eo, pe dost, rak un empenn o deus ar re-se.
|
||||
Ha diaes eo adsevel un empenn diwar netra evel-just, ha pa vefe bihan a-walc'h.
|
||||
An dra-se zo interesant evit ar re a labour war an adsevel eus lodennoù eus ar c'horf neuze.
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ, un dra interesant all, evit soñjal diwar-benn petra eo ur spesad pe ur boud-bev.
|
||||
Pa vez sellet deus ur preñv, vez gwelet ouzhpenn ar preñv hag ar bezhin e gwirionez.
|
||||
Baktiri zo ivez!
|
||||
Un tammig eveldomp gant hor mikrobiot en hor bouzelloù, ar re-se o deus ur mikrobiot war o c'hroc'hen.
|
||||
Hag tout ar re-se a vev asambles didrubuilh.
|
||||
Marteze ez eus eskemmoù ret etrezo evit bevañ zoken.
|
||||
Met an dra-se a zo da vezañ studiet gant ar skiantourien hag ar skiantourezed c'hoazh.
|
||||
Un dra zo sur, 'vat, diskouez a ra mat a-walc'h pegen stag eo an eil re ouzh ar re all,
|
||||
loened pe bezhin pe c'hoazh baktiri.
|
||||
|
||||
Kavet hon eus preñved war an aod e Rosko neuze.
|
||||
Preñved bihan met ken interesant all evit meur a abeg.
|
||||
O doare da adsevel lodennoù eus o c'horf, pe an darempredoù a-bouezh gant o mignoned ar mikrobezhin.
|
||||
Hag ar fed eo ur preñv e-giz-se ur gwir ekosistem a-benn ar fin, gant ar baktiri war ar c'hroc'hen.
|
||||
Peadra da vagañ studiadennoù all, ha da soñjal e-barzh ar pezh vez lâret organism deuzoutañ.
|
||||
Tamm-ha-tamm teuer da gompren eo kentoc'h ur c'henstrollad gant meur a spesad liammet etrezo.
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
93
content/podcasts/brav-ha-bev/20-prenved-rosko/index.fr.md
Normal file
93
content/podcasts/brav-ha-bev/20-prenved-rosko/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,93 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#20 Preñved Rosko"
|
||||
date: 2022-09-28T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./prenvedRosko.jpg"
|
||||
slug: "20-prenved-rosko"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Preñved Rosko**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/prenved-rosko).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/prenved-rosko/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h mant da Rosko !
|
||||
Graet 'vo anaoudegezh gant loened interesant bras evit ar skiantourien hag ar skiantourezed.
|
||||
Ken interesant int ken ez eus bet roet dezho un anv dreist : Symsagittifera roscoffensis.
|
||||
Deomp da Rosko neuze !
|
||||
|
||||
|
||||
War an aod emaomp.
|
||||
En Aber, etre kreiz-kêr Rosko ha beg Perac'hidi.
|
||||
Kompez eo an aod, hag emañ ar mor o vont kuit.
|
||||
O tostaat deusoutañ emomp just a-walc'h.
|
||||
Ha gwelet a reomp tachoù glas un tamm pep-lec'h.
|
||||
Petra eo 'ta ?
|
||||
Dre chañs em eus kaset ganin ur warenn-greskiñ daoulagadel, pe "loupe binoculaire" ma karit.
|
||||
Lakaet un dornadig traezh gant an tachoù glas en ur voest treuzwelus ha…
|
||||
Ar re-se fiñv ! Preñved int !
|
||||
|
||||
|
||||
Anvet int preñved Rosko pe Symsagittifera roscoffensis peogwir int bet studiet pizh er vro.
|
||||
Met estreget e Rosko e vez kavet ar re-se avat.
|
||||
Kavet ez eus bet koloniennoù eus bro Bortugal betek bro Gembre.
|
||||
Atav 'vez ar preñved war an aod vev, hag o buhez zo lusked gant mareoù ar mor.
|
||||
Pa vez uhel ar mor int kuzhet 'barzh an traezh.
|
||||
Ha pa ziskenn ar mor e vez gwelet ar re-se war c'horre an traezh, barzh an irvi bihan.
|
||||
Glas int, tro 5 mm.
|
||||
An dra-se zo kaoz n'hon eus gwelet nemet tachoù.
|
||||
Bevañ a reont a-stroll.
|
||||
Ha perak 'ta int glas ? Ar preñved n'int ket glas sañset !
|
||||
|
||||
E gwirionez, n'eo ket ar preñved a zo glas.
|
||||
Ar bezhin zo enno 'ni eo !
|
||||
Ar mikro-bezhin kentoc'h, rak ar re-mañ zo boudoù bev zo unkelligel (unicellulaire) ha bihan-bihan.
|
||||
Tro 10 mikrometr, 100 gwech bihanoc'h 'vit ur milimetr.
|
||||
N'haller ket gwelet pep kellig eus ar bezhin-se evel-just, met ar preñved a gemer o liv,
|
||||
ken stank eo ar bezhin-se en enno.
|
||||
Kavet 'vez ar c'helligoù-se un tamm pep-lec'h er mor, hag ar preñved a zeb' anezho,
|
||||
met hep dijeriñ 'nezho.
|
||||
Bevañ a reont 'barzh o c'hroc'hen neuze.
|
||||
|
||||
E mod-se 'vez degaset d'ar preñved-se un dra ha n'eo ket gouest al loened all d'ober,
|
||||
bezañ gouest d'ober ar fotosintezenn.
|
||||
Afin, e gwirionez eo ar bezhin a ra ar fotosintezenn 'barzh ar preñved.
|
||||
Gant ar reaktadenn gimiek-se e teu oxsijen ha danvez organek, da lâret eo boued evit ar preñved.
|
||||
Hag ar preñved a zegemer anezho war ar memes tro !
|
||||
Fotosimbios 'vez graet eus an dra-se.
|
||||
Ur c'henlabour padus etre ar boudoù bev.
|
||||
Ha diazezet ar c'henlabour war ar goulou.
|
||||
|
||||
|
||||
An dra-se zo bamus a-walc'h. Plant pe bezhin herberc'hiet gant loened.
|
||||
C'hoarvezhout a ra memestra, ha muioc'h evit pezh a c'haller soñjal, er mor atav.
|
||||
Ar c'houral a zo hanter-loen hag an hanter-bezhin lakaomp !
|
||||
Pe c'hoazh 'vez kavet kalz boudoù bev munut er plankton, hag a vez kavet enno bezhin munutoc'h.
|
||||
|
||||
Un dra dibar zo dezho memestra.
|
||||
Pa vez troc'het ur preñv e 2 lodenn e kresk en-dro an 2 lodenn evit sevel 2 breñv.
|
||||
Ha burzhudus eo, pe dost, rak un empenn o deus ar re-se.
|
||||
Ha diaes eo adsevel un empenn diwar netra evel-just, ha pa vefe bihan a-walc'h.
|
||||
An dra-se zo interesant evit ar re a labour war an adsevel eus lodennoù eus ar c'horf neuze.
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ, un dra interesant all, evit soñjal diwar-benn petra eo ur spesad pe ur boud-bev.
|
||||
Pa vez sellet deus ur preñv, vez gwelet ouzhpenn ar preñv hag ar bezhin e gwirionez.
|
||||
Baktiri zo ivez!
|
||||
Un tammig eveldomp gant hor mikrobiot en hor bouzelloù, ar re-se o deus ur mikrobiot war o c'hroc'hen.
|
||||
Hag tout ar re-se a vev asambles didrubuilh.
|
||||
Marteze ez eus eskemmoù ret etrezo evit bevañ zoken.
|
||||
Met an dra-se a zo da vezañ studiet gant ar skiantourien hag ar skiantourezed c'hoazh.
|
||||
Un dra zo sur, 'vat, diskouez a ra mat a-walc'h pegen stag eo an eil re ouzh ar re all,
|
||||
loened pe bezhin pe c'hoazh baktiri.
|
||||
|
||||
Kavet hon eus preñved war an aod e Rosko neuze.
|
||||
Preñved bihan met ken interesant all evit meur a abeg.
|
||||
O doare da adsevel lodennoù eus o c'horf, pe an darempredoù a-bouezh gant o mignoned ar mikrobezhin.
|
||||
Hag ar fed eo ur preñv e-giz-se ur gwir ekosistem a-benn ar fin, gant ar baktiri war ar c'hroc'hen.
|
||||
Peadra da vagañ studiadennoù all, ha da soñjal e-barzh ar pezh vez lâret organism deuzoutañ.
|
||||
Tamm-ha-tamm teuer da gompren eo kentoc'h ur c'henstrollad gant meur a spesad liammet etrezo.
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/20-prenved-rosko/prenvedRosko.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/20-prenved-rosko/prenvedRosko.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 914 KiB |
|
|
@ -0,0 +1,86 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#21 Martezeadenn ar Rouanez ruz"
|
||||
date: 2022-10-12T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./martezeadennArRouanezRuz.jpg"
|
||||
slug: "21-martezeadenn-ar-rouanez-ruz"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Martezeadenn ar Rouanez ruz**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/martezeadenn-ar-rouanez-ruz).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/martezeadenn-ar-rouanez-ruz/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Pell zo n'em eus ket fardet deoc'h ur gronikenn deorikel.
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant kalz boudoù bev met abaoe pell zo'meus ket safaret eus teoriennoù pe eus traoù difetis.
|
||||
|
||||
Hiziv 'vo klasket kempouez an traoù.
|
||||
Kontet 'vo eus ur vartezeadenn. Un hypothèse m'ho peus c'hoant.
|
||||
Er gronikenn-mañ 'vo kontet deus ur rouanez ha deus Lewis Caroll
|
||||
(skrivagner al levr mil anavezet "Troioù-kaer Alis e bro ar marzhoù)
|
||||
hag eus ur redadeg.
|
||||
Kement tra a zo liammet ouzh ur vartezeadenn neuze : martezeadenn ar rouanez ruz.
|
||||
|
||||
Eus pelec'h e teu ar rouanez ruz ?
|
||||
Lâret 'meus deoc'h e vo kaoz eus Lewis Caroll.
|
||||
Ouzhpenn al levr "Troioù-kaer Alis e bro ar marzhoù" en deus skrivet.
|
||||
Unan all zo bet skrivet gantañ a zo anvet "En tu all d'ar melezour", pe "De l'autre côté du miroir" e galleg.
|
||||
Da heul "Troioù-kaer Alis" e teu an istor-mañ.
|
||||
|
||||
Kavout a rae Alis hir ec'h amzer du-hont.
|
||||
Azezet voe war ur gador-vrec'h er saloñs pa chomas kousket…
|
||||
Krog e voe da hunvreal 'barzh un dra iskis evel-just.
|
||||
Mont a rae d'an tu all d'ar melezour a voe er saloñs da gavout aze ur bed all, en tu-gin.
|
||||
Ober a reas anaoudegezh gant pezhioù echedoù ha dreist holl gant… ar rouanez ruz.
|
||||
Hi voe gouest da redek buan-buan !
|
||||
Bamet voe Alis, a oa o redek ivez met ne oa ket gouest da vont war-raok, chom a rae memes plas !
|
||||
|
||||
— Feiz… em bro, eme Alis, berr he alan, ma reder buan-buan hag e-pad pell, evel m'hon eus graet,
|
||||
ec'h en em gaver en ul lec'h all.
|
||||
— Difon eo ho pro, eme ar rouanez.
|
||||
Gwelet a rez, amañ e ranker redek ken buan ha ma c'haller evit chom memes plas.
|
||||
Ma fell dit mont d'ul lec'h all e rankes redek an hanter buanoc'h d'an nebeutañ !
|
||||
|
||||
Ha setu displeget mat-tre gant ar rouanez ruz, pe Lewis Caroll kentoc'h, ar pezh a c'hoarvezh en natur.
|
||||
En ul lodenn eus ar vevoniezh atav (pe bioloji), al lodenn a studi emdroadur ar spesadoù.
|
||||
Goût a rit emañ an holl spesadoù oc'h emdreiñ, oc'h evoluiñ ma peus c'hoant.
|
||||
Da lâret eo zo cheñchamantoù bihan, dister kazimant, etre pep rummad.
|
||||
Met un efed o deus memestra, ha tamm-ha-tamm 'vez dilezet ar boudoù bev gant cheñchamantoù fall,
|
||||
ha miret 'vez ar re gant cheñchamantoù mat.
|
||||
|
||||
Petra eo ur cheñchamant mat ?
|
||||
Deus an endro 'vez, pe diouzh ar boudoù bev all zo tro-dro.
|
||||
Bezañ gouest da redek un tammig buanoc'h da skouer pe da vevañ un ul lec'h zo un tammig tommoc'h.
|
||||
Met just a-walc'h, ar boudoù bev all zo tro-dro a zo oc'h emdreiñ ivez.
|
||||
Hag e gwirionez emañ an endro o cheñch atav !
|
||||
An temperadur, ar c'hementad a oksijen en dour, ar c'hementad a heol zo en ul lec'h bennak, ha me oar me.
|
||||
Evel ma vefe ar bed a-bezh o redek a-benn ar fin !
|
||||
Setu 'giz-se e ranker redek evit chom da vezañ diouzh ar pezh zo tro-dro.
|
||||
|
||||
Ur skouer bremañ evit diskouez zo eus ar redadeg-se.
|
||||
E 2019 ez eus bet embannet ur studiadenn gant daou zoare mikroorganismoù.
|
||||
ur vaktirienn, Escherichia coli, hag ur vaktirienn all, Myxococcus xanthus.
|
||||
Debret 'vez Escherichia coli gant Myxococcus, ur brezel zo etre an daou neuze.
|
||||
Pa vezont lakaet asambles e vez gwelet emdroadurioù eus an daou du.
|
||||
Pep rummad zo gwelloc'h 'vit ar rummad a-raok, met ar memes tra a c'hoarvezh gant an enebour !
|
||||
N'eus fin ebet neuze, nemet pa ya ur spesad da goll.
|
||||
|
||||
Gwelet 'vez ar memes tra gant loened brasoc'h.
|
||||
Ar c'honifled a zo gouest da redek buanoc'h evit al lern, ar re-se n'int ket debret.
|
||||
Met goude-se, al lern n'int ket gouest da redek fonnus a-walc'h a ya da goll,
|
||||
ha ne chom nemet al lern buanañ !
|
||||
Un doare "course à l'armement" eo, bezañ an hini kentañ gant an armoù gwellañ.
|
||||
|
||||
Gras d'ul levr, ul levr evit ar vugale ouzhpenn, hon eus gwelet un dra a-bouez en natur.
|
||||
Evit pezh a sell ouzh ar boudoù bev, n'eus netra stabil !
|
||||
Pep tra a cheñch, ha dre se eo ret en em brebariñ atav evit en em gannañ gant ar boudoù bev all.
|
||||
Evit kenlabourat eo ar memes tra 'vat.
|
||||
Gwell eo chom heñvel a-walc'h deus e vignoned.
|
||||
Ha prest oc'h c'hwi da redek ?
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,86 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#21 Martezeadenn ar Rouanez ruz"
|
||||
date: 2022-10-12T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./martezeadennArRouanezRuz.jpg"
|
||||
slug: "21-martezeadenn-ar-rouanez-ruz"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Martezeadenn ar Rouanez ruz**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/martezeadenn-ar-rouanez-ruz).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/martezeadenn-ar-rouanez-ruz/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Pell zo n'em eus ket fardet deoc'h ur gronikenn deorikel.
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant kalz boudoù bev met abaoe pell zo'meus ket safaret eus teoriennoù pe eus traoù difetis.
|
||||
|
||||
Hiziv 'vo klasket kempouez an traoù.
|
||||
Kontet 'vo eus ur vartezeadenn. Un hypothèse m'ho peus c'hoant.
|
||||
Er gronikenn-mañ 'vo kontet deus ur rouanez ha deus Lewis Caroll
|
||||
(skrivagner al levr mil anavezet "Troioù-kaer Alis e bro ar marzhoù)
|
||||
hag eus ur redadeg.
|
||||
Kement tra a zo liammet ouzh ur vartezeadenn neuze : martezeadenn ar rouanez ruz.
|
||||
|
||||
Eus pelec'h e teu ar rouanez ruz ?
|
||||
Lâret 'meus deoc'h e vo kaoz eus Lewis Caroll.
|
||||
Ouzhpenn al levr "Troioù-kaer Alis e bro ar marzhoù" en deus skrivet.
|
||||
Unan all zo bet skrivet gantañ a zo anvet "En tu all d'ar melezour", pe "De l'autre côté du miroir" e galleg.
|
||||
Da heul "Troioù-kaer Alis" e teu an istor-mañ.
|
||||
|
||||
Kavout a rae Alis hir ec'h amzer du-hont.
|
||||
Azezet voe war ur gador-vrec'h er saloñs pa chomas kousket…
|
||||
Krog e voe da hunvreal 'barzh un dra iskis evel-just.
|
||||
Mont a rae d'an tu all d'ar melezour a voe er saloñs da gavout aze ur bed all, en tu-gin.
|
||||
Ober a reas anaoudegezh gant pezhioù echedoù ha dreist holl gant… ar rouanez ruz.
|
||||
Hi voe gouest da redek buan-buan !
|
||||
Bamet voe Alis, a oa o redek ivez met ne oa ket gouest da vont war-raok, chom a rae memes plas !
|
||||
|
||||
— Feiz… em bro, eme Alis, berr he alan, ma reder buan-buan hag e-pad pell, evel m'hon eus graet,
|
||||
ec'h en em gaver en ul lec'h all.
|
||||
— Difon eo ho pro, eme ar rouanez.
|
||||
Gwelet a rez, amañ e ranker redek ken buan ha ma c'haller evit chom memes plas.
|
||||
Ma fell dit mont d'ul lec'h all e rankes redek an hanter buanoc'h d'an nebeutañ !
|
||||
|
||||
Ha setu displeget mat-tre gant ar rouanez ruz, pe Lewis Caroll kentoc'h, ar pezh a c'hoarvezh en natur.
|
||||
En ul lodenn eus ar vevoniezh atav (pe bioloji), al lodenn a studi emdroadur ar spesadoù.
|
||||
Goût a rit emañ an holl spesadoù oc'h emdreiñ, oc'h evoluiñ ma peus c'hoant.
|
||||
Da lâret eo zo cheñchamantoù bihan, dister kazimant, etre pep rummad.
|
||||
Met un efed o deus memestra, ha tamm-ha-tamm 'vez dilezet ar boudoù bev gant cheñchamantoù fall,
|
||||
ha miret 'vez ar re gant cheñchamantoù mat.
|
||||
|
||||
Petra eo ur cheñchamant mat ?
|
||||
Deus an endro 'vez, pe diouzh ar boudoù bev all zo tro-dro.
|
||||
Bezañ gouest da redek un tammig buanoc'h da skouer pe da vevañ un ul lec'h zo un tammig tommoc'h.
|
||||
Met just a-walc'h, ar boudoù bev all zo tro-dro a zo oc'h emdreiñ ivez.
|
||||
Hag e gwirionez emañ an endro o cheñch atav !
|
||||
An temperadur, ar c'hementad a oksijen en dour, ar c'hementad a heol zo en ul lec'h bennak, ha me oar me.
|
||||
Evel ma vefe ar bed a-bezh o redek a-benn ar fin !
|
||||
Setu 'giz-se e ranker redek evit chom da vezañ diouzh ar pezh zo tro-dro.
|
||||
|
||||
Ur skouer bremañ evit diskouez zo eus ar redadeg-se.
|
||||
E 2019 ez eus bet embannet ur studiadenn gant daou zoare mikroorganismoù.
|
||||
ur vaktirienn, Escherichia coli, hag ur vaktirienn all, Myxococcus xanthus.
|
||||
Debret 'vez Escherichia coli gant Myxococcus, ur brezel zo etre an daou neuze.
|
||||
Pa vezont lakaet asambles e vez gwelet emdroadurioù eus an daou du.
|
||||
Pep rummad zo gwelloc'h 'vit ar rummad a-raok, met ar memes tra a c'hoarvezh gant an enebour !
|
||||
N'eus fin ebet neuze, nemet pa ya ur spesad da goll.
|
||||
|
||||
Gwelet 'vez ar memes tra gant loened brasoc'h.
|
||||
Ar c'honifled a zo gouest da redek buanoc'h evit al lern, ar re-se n'int ket debret.
|
||||
Met goude-se, al lern n'int ket gouest da redek fonnus a-walc'h a ya da goll,
|
||||
ha ne chom nemet al lern buanañ !
|
||||
Un doare "course à l'armement" eo, bezañ an hini kentañ gant an armoù gwellañ.
|
||||
|
||||
Gras d'ul levr, ul levr evit ar vugale ouzhpenn, hon eus gwelet un dra a-bouez en natur.
|
||||
Evit pezh a sell ouzh ar boudoù bev, n'eus netra stabil !
|
||||
Pep tra a cheñch, ha dre se eo ret en em brebariñ atav evit en em gannañ gant ar boudoù bev all.
|
||||
Evit kenlabourat eo ar memes tra 'vat.
|
||||
Gwell eo chom heñvel a-walc'h deus e vignoned.
|
||||
Ha prest oc'h c'hwi da redek ?
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 680 KiB |
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#22 Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh"
|
||||
date: 2022-11-09T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./prizNobelArMedisinerezh.jpg"
|
||||
slug: "22-priz-nobel-ar-medisinerezh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'kinnigan deoc'h beajiñ en amzer dremenet.
|
||||
Ha pell zo memes.
|
||||
Mont a raimp da veajiñ betek orin an denelezh pe orin mab-den.
|
||||
Emaomp o vont da safaret deus priz Nobel ar medisinerezh 2022 a zo bet roet da Svante Pääbo.
|
||||
|
||||
"Graet eo e soñj gant bodadeg Nobel hag ensavadur Karolinska
|
||||
da reiñ priz Nobel 2022 ar Fiziologiezh pe ar Medisinerezh da Svante Pääbo,
|
||||
evit ar pezh en deus lakaet war wel diwar-benn jenomoù hominined marvet
|
||||
hag emdroadur an denelezh"
|
||||
Ar pezh emaomp o paouez klevet 'oa kemenn bodadeg ar priz Nobel, a-benn ma oa bet roet ar priz e 2022.
|
||||
|
||||
Ar paotr-se, Svante Pääbo en deus krouet un dachenn skiantel nevez : ar paleojenomik.
|
||||
Da lâret eo, studiañ ADN ar spesadoù marv. Ha marv abaoe pell zo, 'giz 'm eus lâret.
|
||||
Intereset eo Svante Pääbo gant istor an denelezh.
|
||||
Savet en deus teknikoù, doareoù da studiañ ADN ar spesadoù zo tost ouzomp
|
||||
Kement-se evit keñveriañ ar jenomoù ha klask kompren petra zo c'hoarvezet,
|
||||
ha darempredoù zo bet etrezo, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Tri zra dibar en deus graet Svante Pääbo.
|
||||
Sekañset en deus jenom an Neandertaled.
|
||||
Piv 'oa ar re-se ? Ur spesad tost deus an denelezh a-vremañ, Homo sapiens, met marvet 30 000 bloaz zo.
|
||||
Bevet o deus asambles gant Homo sapiens e-pad ur prantad memes tra.
|
||||
Met betek-henn ne ouiemp ket kalz traoù diwar-benn an darempredoù zo bet etre an Neandertaled ha re hor spesad deomp-ni.
|
||||
Gras d'ar jenom sekañset omp bet gouest da c'hoût kalz muioc'h, met komzet vo eus an dra-se un tamm diwezhatoc'h.
|
||||
|
||||
Lakaet en deus war wel ivez hominined dianavezet a-raok, kendirvi eus an denelezh en ur mod : an Denisova.
|
||||
Ur spesad a-bezh lakaet war wel gras d'un askorn bihan, un askorn eus ur biz, kavet en ur groc'h e Siberia.
|
||||
Dav eo bezañ barrek evit ober seurt traoù !
|
||||
|
||||
Ha 'benn ar fin en deus kavet liammoù etre ar re-se hag an denelezh a-vremañ.
|
||||
'Giz 'm eus lâret o deus bevet an Denisovaed, an Neandertaled hag Homo sapiens asambles 'pad ur frapad amzer.
|
||||
N'ouzon ket ha karantez 'oa d'ar mare-se, met bugale zo bet bepred.
|
||||
Hiziv an deiz 'zo etre 1% ha 4% eus hor jenom, hervez an dud, a teu deus an Neandertaled.
|
||||
Gallet hon eus kompren an dra-se gras d'ar jenom sekañset gant Svante Pääbo just a-walc'h.
|
||||
Lodennoù eus hon ADN a zo heñvel-mik eus hini an Neandertaled.
|
||||
Hag ar memes tra zo c'hoarvezet gant an Denisovaed.
|
||||
E Azia ar gevred e kaver tud a zo en o ADN betek 6% a orin deus an Denisovaed.
|
||||
|
||||
'Giz ma ouzoc'h ranker ober pe kavout traoù dibar, dreistordinal memes, evit kaout ur priz Nobel.
|
||||
Ha meritet en deus Svante Pääbo e briz, me 'lâr deoc'h.
|
||||
Diaes-kenañ, diaes-spontus eo bet ar pezh en deus graet.
|
||||
Soñjit 'ta : evit lenn ADN ur spesad n'eus ket anezhañ ken, e ranker :
|
||||
Kavet ul lodenn eus ur c'horf, un askorn da skouer.
|
||||
Al lodenn-mañ a rank bezañ miret mat a-walc'h (en un endro yen da skouer).
|
||||
Kollet 'vez tammoù ADN gant an amzer o tremen, ha pa vefe miret mat an askorn.
|
||||
Goude miliadoù ha miliadoù a vloavezhioù ne chom nemet tammoù bihan,
|
||||
ha neket ur volekulenn vras aes da lenn, aes da sekañsiñ.
|
||||
Seul vihanoc'h an tammoù, seul diaesoc'h eo evit lakaat anezho asambles en ur jenom klok.
|
||||
Hag ouzhpenn, sur-mat zo boudoù bev all zo tremenet e-kichen an tamm askorn : baktiri pe organismoù all.
|
||||
Kontaminet eo an ADN neuze, ezhomm zo d'ober an diforc'h etre ADN ar spesad marv hag an traoù all.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se en deus Svante Pääbo, asambles gant tud all tro-dro dezhañ evel-just,
|
||||
en deus diskoulmet tamm-ha-tamm an diaezamantoù.
|
||||
Evit kinnig e 2010, evit ar wech kentañ, jenom an Neandertaled, da lâret eo o ADN klok.
|
||||
|
||||
Perak eo ken interesant evidomp-ni ?
|
||||
Just a-walc'h, gras d'ar jenomoù sekañset, gras da ADNoù ar spesadoù tost deus Homo sapiens,
|
||||
omp gouest bremañ da geñveriañ an traoù.
|
||||
|
||||
Ha da gompren un tamm muioc'h hor fisioloji, da lâret eo penaos e ya en-dro hor c'horf.
|
||||
Da skouer 'zo bet kavet ur jen, a zo un tamm disheñvel gant tud zo, tud o vevañ e Tibet.
|
||||
Ar re-se o deus ur stumm ispisial eus ar jen-mañ, disheñvel deus hon hini.
|
||||
Ha gras dezhañ eo gouest an dud-se da vevañ gwelloc'h er menezioù uhel-tre.
|
||||
Petra eo al liamm gant ar paleojenomik ?
|
||||
Dont a ra ar stumm-mañ eus an Denisovaed.
|
||||
Un heritaj eo en ur mod.
|
||||
|
||||
Ur skouer all, ur skouer a-vremañ, gant ar C'hovid 19.
|
||||
Goût a rit, ar virus-se a c'hell degas simptomoù kreñv pe greñvoc'h hervez an dud.
|
||||
Diskouezet 'zo bet gant Svante Pääbo hag ur c'henlabourer dezhañ, Hugo Zeberg,
|
||||
e vez kreñvoc'h ar simptomoù pa gaver en hon ADN ur jen a teu deus an Neandertaled.
|
||||
|
||||
O c'hoût dre vras pelec'h er bed e kaver tud gant ar muiañ a jenoù a teu deus an Neandertaled
|
||||
e c'heller goût pelec'h e vo kavet muioc'h a dud kizidik.
|
||||
Talvoudus e c'hell bezañ !
|
||||
|
||||
|
||||
Safaret hon eus deus un den hiziv, Svante Pääbo, en deus bet priz Nobel ar medisinerezh
|
||||
evit ul labour kaset gantañ e-pad e vuhez a-bezh.
|
||||
Lakaet zo bet war wel spesadoù a zo talvoudus ober anaoudegezh ganto, ha pa vefent marv aboe pell zo.
|
||||
Hor c'hendirvi int a-benn ar fin, ha degas a reont gouiziegezhioù diwar hor penn deomp-ni, er bed a-vremañ.
|
||||
N'haller ket goût da belec'h ez eomp resis, met gouest omp, gras d'ar skiantour-mañ,
|
||||
da c'hoût deus pelec'h e teuomp.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#22 Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh"
|
||||
date: 2022-11-09T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./prizNobelArMedisinerezh.jpg"
|
||||
slug: "22-priz-nobel-ar-medisinerezh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'kinnigan deoc'h beajiñ en amzer dremenet.
|
||||
Ha pell zo memes.
|
||||
Mont a raimp da veajiñ betek orin an denelezh pe orin mab-den.
|
||||
Emaomp o vont da safaret deus priz Nobel ar medisinerezh 2022 a zo bet roet da Svante Pääbo.
|
||||
|
||||
"Graet eo e soñj gant bodadeg Nobel hag ensavadur Karolinska
|
||||
da reiñ priz Nobel 2022 ar Fiziologiezh pe ar Medisinerezh da Svante Pääbo,
|
||||
evit ar pezh en deus lakaet war wel diwar-benn jenomoù hominined marvet
|
||||
hag emdroadur an denelezh"
|
||||
Ar pezh emaomp o paouez klevet 'oa kemenn bodadeg ar priz Nobel, a-benn ma oa bet roet ar priz e 2022.
|
||||
|
||||
Ar paotr-se, Svante Pääbo en deus krouet un dachenn skiantel nevez : ar paleojenomik.
|
||||
Da lâret eo, studiañ ADN ar spesadoù marv. Ha marv abaoe pell zo, 'giz 'm eus lâret.
|
||||
Intereset eo Svante Pääbo gant istor an denelezh.
|
||||
Savet en deus teknikoù, doareoù da studiañ ADN ar spesadoù zo tost ouzomp
|
||||
Kement-se evit keñveriañ ar jenomoù ha klask kompren petra zo c'hoarvezet,
|
||||
ha darempredoù zo bet etrezo, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Tri zra dibar en deus graet Svante Pääbo.
|
||||
Sekañset en deus jenom an Neandertaled.
|
||||
Piv 'oa ar re-se ? Ur spesad tost deus an denelezh a-vremañ, Homo sapiens, met marvet 30 000 bloaz zo.
|
||||
Bevet o deus asambles gant Homo sapiens e-pad ur prantad memes tra.
|
||||
Met betek-henn ne ouiemp ket kalz traoù diwar-benn an darempredoù zo bet etre an Neandertaled ha re hor spesad deomp-ni.
|
||||
Gras d'ar jenom sekañset omp bet gouest da c'hoût kalz muioc'h, met komzet vo eus an dra-se un tamm diwezhatoc'h.
|
||||
|
||||
Lakaet en deus war wel ivez hominined dianavezet a-raok, kendirvi eus an denelezh en ur mod : an Denisova.
|
||||
Ur spesad a-bezh lakaet war wel gras d'un askorn bihan, un askorn eus ur biz, kavet en ur groc'h e Siberia.
|
||||
Dav eo bezañ barrek evit ober seurt traoù !
|
||||
|
||||
Ha 'benn ar fin en deus kavet liammoù etre ar re-se hag an denelezh a-vremañ.
|
||||
'Giz 'm eus lâret o deus bevet an Denisovaed, an Neandertaled hag Homo sapiens asambles 'pad ur frapad amzer.
|
||||
N'ouzon ket ha karantez 'oa d'ar mare-se, met bugale zo bet bepred.
|
||||
Hiziv an deiz 'zo etre 1% ha 4% eus hor jenom, hervez an dud, a teu deus an Neandertaled.
|
||||
Gallet hon eus kompren an dra-se gras d'ar jenom sekañset gant Svante Pääbo just a-walc'h.
|
||||
Lodennoù eus hon ADN a zo heñvel-mik eus hini an Neandertaled.
|
||||
Hag ar memes tra zo c'hoarvezet gant an Denisovaed.
|
||||
E Azia ar gevred e kaver tud a zo en o ADN betek 6% a orin deus an Denisovaed.
|
||||
|
||||
'Giz ma ouzoc'h ranker ober pe kavout traoù dibar, dreistordinal memes, evit kaout ur priz Nobel.
|
||||
Ha meritet en deus Svante Pääbo e briz, me 'lâr deoc'h.
|
||||
Diaes-kenañ, diaes-spontus eo bet ar pezh en deus graet.
|
||||
Soñjit 'ta : evit lenn ADN ur spesad n'eus ket anezhañ ken, e ranker :
|
||||
Kavet ul lodenn eus ur c'horf, un askorn da skouer.
|
||||
Al lodenn-mañ a rank bezañ miret mat a-walc'h (en un endro yen da skouer).
|
||||
Kollet 'vez tammoù ADN gant an amzer o tremen, ha pa vefe miret mat an askorn.
|
||||
Goude miliadoù ha miliadoù a vloavezhioù ne chom nemet tammoù bihan,
|
||||
ha neket ur volekulenn vras aes da lenn, aes da sekañsiñ.
|
||||
Seul vihanoc'h an tammoù, seul diaesoc'h eo evit lakaat anezho asambles en ur jenom klok.
|
||||
Hag ouzhpenn, sur-mat zo boudoù bev all zo tremenet e-kichen an tamm askorn : baktiri pe organismoù all.
|
||||
Kontaminet eo an ADN neuze, ezhomm zo d'ober an diforc'h etre ADN ar spesad marv hag an traoù all.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se en deus Svante Pääbo, asambles gant tud all tro-dro dezhañ evel-just,
|
||||
en deus diskoulmet tamm-ha-tamm an diaezamantoù.
|
||||
Evit kinnig e 2010, evit ar wech kentañ, jenom an Neandertaled, da lâret eo o ADN klok.
|
||||
|
||||
Perak eo ken interesant evidomp-ni ?
|
||||
Just a-walc'h, gras d'ar jenomoù sekañset, gras da ADNoù ar spesadoù tost deus Homo sapiens,
|
||||
omp gouest bremañ da geñveriañ an traoù.
|
||||
|
||||
Ha da gompren un tamm muioc'h hor fisioloji, da lâret eo penaos e ya en-dro hor c'horf.
|
||||
Da skouer 'zo bet kavet ur jen, a zo un tamm disheñvel gant tud zo, tud o vevañ e Tibet.
|
||||
Ar re-se o deus ur stumm ispisial eus ar jen-mañ, disheñvel deus hon hini.
|
||||
Ha gras dezhañ eo gouest an dud-se da vevañ gwelloc'h er menezioù uhel-tre.
|
||||
Petra eo al liamm gant ar paleojenomik ?
|
||||
Dont a ra ar stumm-mañ eus an Denisovaed.
|
||||
Un heritaj eo en ur mod.
|
||||
|
||||
Ur skouer all, ur skouer a-vremañ, gant ar C'hovid 19.
|
||||
Goût a rit, ar virus-se a c'hell degas simptomoù kreñv pe greñvoc'h hervez an dud.
|
||||
Diskouezet 'zo bet gant Svante Pääbo hag ur c'henlabourer dezhañ, Hugo Zeberg,
|
||||
e vez kreñvoc'h ar simptomoù pa gaver en hon ADN ur jen a teu deus an Neandertaled.
|
||||
|
||||
O c'hoût dre vras pelec'h er bed e kaver tud gant ar muiañ a jenoù a teu deus an Neandertaled
|
||||
e c'heller goût pelec'h e vo kavet muioc'h a dud kizidik.
|
||||
Talvoudus e c'hell bezañ !
|
||||
|
||||
|
||||
Safaret hon eus deus un den hiziv, Svante Pääbo, en deus bet priz Nobel ar medisinerezh
|
||||
evit ul labour kaset gantañ e-pad e vuhez a-bezh.
|
||||
Lakaet zo bet war wel spesadoù a zo talvoudus ober anaoudegezh ganto, ha pa vefent marv aboe pell zo.
|
||||
Hor c'hendirvi int a-benn ar fin, ha degas a reont gouiziegezhioù diwar hor penn deomp-ni, er bed a-vremañ.
|
||||
N'haller ket goût da belec'h ez eomp resis, met gouest omp, gras d'ar skiantour-mañ,
|
||||
da c'hoût deus pelec'h e teuomp.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 516 KiB |
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 419 KiB |
|
|
@ -0,0 +1,92 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#23 An antibioresistañs (1/2)"
|
||||
date: 2022-11-23T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./antibioresistans1.jpg"
|
||||
slug: "23-an-antibioresistans-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An antibioresistañs (1/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-1-2-an-antibiotikou).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-1-2-an-antibiotikou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Hiziv kinnigan deoc'h kontañ deus traoù munut ha deus traoù bras-bras, deus traoù kozh ha deus traoù a-vremañ.
|
||||
Safaret 'vo eus baktiri ha deus ar bed a-bezh ivez.
|
||||
Al liamm zo etre an 2 eo an antibioresistañs,
|
||||
un doare redadeg zo gant ar baktiri hag al louzoù a c'hellomp produiñ, an antibiotikoù.
|
||||
Div gronikenn 'vo war ar sujed-mañ.
|
||||
Ha ni zo o vont da gregiñ e-barzh gant un istor, un istor zo c'hoarvezet tost 100 vloaz zo, e 1928.
|
||||
|
||||
|
||||
Alies e komañser da gontañ istor an antibiotikoù gant un den e vakañsoù.
|
||||
N'eo ket n'eus forzh peseurt den.
|
||||
Alexander Fleming 'ni eo, un den eus bro Saoz.
|
||||
O vakañsiñ emañ neuze, pe kentoc'h, o tistreiñ eus e vakañsoù emañ.
|
||||
O paouez distreiñ d'e laboratouer emañ.
|
||||
Hennezh zo medisin, ha… boulc'hurun !
|
||||
Louet eo e labour ! Loued eo an traoù, louedadur zo un tamm pep lec'h !
|
||||
'Meus ket lâret deoc'h petra a ra Fleming.
|
||||
Klask a ra fardañ louzoù gouest da lazhañ ar baktiri.
|
||||
D'ar mare-se veze klasket antiseptikoù, pe louzoù a lazh pep tra (baktiri, virusoù, ha kement zo).
|
||||
Ha setu zo boestoù Petri en e labo.
|
||||
Goût a rit, ar boestoù rond lec'h ma vez lakaet traoù e-barzh evit gwelet petra a gresko enno.
|
||||
Sañset ne oa nemet baktiri, met an deiz-se 'oa un tarch louedadur ouzhpenn.
|
||||
Ha merzhout a ra n'eus ket baktirienn ebet e lec'h ma 'z eus loued.
|
||||
Soñjet en deus un tamm a-barzh kinnig ar vartezeadenn-se.
|
||||
Produet 'vefe un dra bennak gant al louedadur hag a virfe ouzh ar baktiri da vevañ.
|
||||
Reiñ a ra d'ar produ-se un anv : ar penisilin.
|
||||
|
||||
Ranket en deus gortoz 10 vloaz a-raok gwelet an traoù o vont war-raok.
|
||||
'Pad an 10 vloaz-se, den n'en doa kavet an tu da buraat ar penisilin,
|
||||
da gaout nemet ar volekulenn-mañ, hep molekulenn all ebet.
|
||||
E 1939 'vat eo bet kavet an tu d'ober gant ur skipailh e skolveur Oxford.
|
||||
Amprouet eo bet ar penisilin gant tud c'hloazet, gant berzh.
|
||||
Roet zo bet ur priz Nobel da Fleming ha d'ar skipailh e Oxford,
|
||||
ha goude-se eo bet ar penisilin, asambles gant antibiotikoù all, implijet muioc'h-mui.
|
||||
|
||||
Ur bern antibiotikoù zo bremañ, muioc'h 'vit 10 000 molekulenn.
|
||||
An darn vrasañ deuzouto zo produet gant an natur.
|
||||
Gant organismoù heñvel deus al louedadur 'oa e labo Alexander Fleming da skouer.
|
||||
Pe c'hoazh gant baktiri all, pe plant, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Ar molekulennoù-se o deus un efed war ar baktini, ha nemet ar baktiri neuze.
|
||||
'Vit dont a-benn da atakiñ ar baktiri nemetken e ranker atakiñ un dra o deus ar baktiri
|
||||
ha n'o deus ket an organismoù all.
|
||||
Baktiri zo, da skouer, o deus un doare moger tro-dro dezho.
|
||||
La paroi bactérienne 'vez graet eus an dra-se.
|
||||
N'eus nemet ar baktiri-se o deus ar voger-se.
|
||||
Ha setu giz-se zo antibiotikoù, ar penisilin en o zouez, a vir ouzh ar baktiri da sevel o moger.
|
||||
N'hallont ket mui brasaat, ha mervel a ront da c'houde.
|
||||
|
||||
Kalz doaeroù all zo.
|
||||
Kalz mekanismoù er c'hellig, kalz mécanismes cellulaires m'ho peus c'hoant, a c'hell bezañ taget.
|
||||
Ha komzet 'vo eus an dra-se er rann a zeu.
|
||||
|
||||
Ha penaos 'vez implijet an antibiotikoù hiziv-an-deiz ?
|
||||
Implijet 'vezont e meur a zegouezh.
|
||||
Gant ar re glañv, evel-just.
|
||||
Met ivez evit ar chatal hag al loened all.
|
||||
Muioc'h 'vit an hanter eus an antibiotikoù a zo a vez roet d'al loened.
|
||||
Ha gwir eo vez roet d'al loened betek re, a soñj da dud zo.
|
||||
Da skouer e c'heller reiñ antibiotikoù a-raok ma chomfe klañv un tropell, kenkaz 'vefe ezhomm.
|
||||
Ha betek 2006 e veze roet koñje da ouzhpennañ antibiotikoù e boued al loened,
|
||||
evel "faktor kresk", pe facteur de croissance ma karit.
|
||||
E Kanada hag er Stadoù Unanet e c'heller ober seurt traoù c'hoazh, evit produiñ kig buanoc'h.
|
||||
|
||||
An dra-se zo dañjerus 'vat, 'blam d'an antibioresistañs.
|
||||
Met safaret 'vo deus an dra-se a-benn ar rann a zeu.
|
||||
|
||||
Safaret hon eus eus baktiri, ur wech ouzhpenn.
|
||||
Lakaet hor boa ar gaoz warno dija gant ar c'hronikennoù Brav ha bev.
|
||||
Er gronikenn diwar-benn mikrobiot ar bouzelloù, hag ivez en unan all diwar-benn ar boued lakaet e go.
|
||||
Ar wech-mañ hon eus gwelet ar baktiri 'giz organismoù drouk.
|
||||
Dre chañs zo antibiotikoù evit en em zifenn.
|
||||
Met ur redadeg zo gant ar baktiri hag al louzoù a c'hell bezañ produet ganeomp.
|
||||
'Pezh 'vo gwelet er rann a zeu.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#22 Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh"
|
||||
date: 2022-11-09T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./prizNobelArMedisinerezh.jpg"
|
||||
slug: "22-priz-nobel-ar-medisinerezh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'kinnigan deoc'h beajiñ en amzer dremenet.
|
||||
Ha pell zo memes.
|
||||
Mont a raimp da veajiñ betek orin an denelezh pe orin mab-den.
|
||||
Emaomp o vont da safaret deus priz Nobel ar medisinerezh 2022 a zo bet roet da Svante Pääbo.
|
||||
|
||||
"Graet eo e soñj gant bodadeg Nobel hag ensavadur Karolinska
|
||||
da reiñ priz Nobel 2022 ar Fiziologiezh pe ar Medisinerezh da Svante Pääbo,
|
||||
evit ar pezh en deus lakaet war wel diwar-benn jenomoù hominined marvet
|
||||
hag emdroadur an denelezh"
|
||||
Ar pezh emaomp o paouez klevet 'oa kemenn bodadeg ar priz Nobel, a-benn ma oa bet roet ar priz e 2022.
|
||||
|
||||
Ar paotr-se, Svante Pääbo en deus krouet un dachenn skiantel nevez : ar paleojenomik.
|
||||
Da lâret eo, studiañ ADN ar spesadoù marv. Ha marv abaoe pell zo, 'giz 'm eus lâret.
|
||||
Intereset eo Svante Pääbo gant istor an denelezh.
|
||||
Savet en deus teknikoù, doareoù da studiañ ADN ar spesadoù zo tost ouzomp
|
||||
Kement-se evit keñveriañ ar jenomoù ha klask kompren petra zo c'hoarvezet,
|
||||
ha darempredoù zo bet etrezo, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Tri zra dibar en deus graet Svante Pääbo.
|
||||
Sekañset en deus jenom an Neandertaled.
|
||||
Piv 'oa ar re-se ? Ur spesad tost deus an denelezh a-vremañ, Homo sapiens, met marvet 30 000 bloaz zo.
|
||||
Bevet o deus asambles gant Homo sapiens e-pad ur prantad memes tra.
|
||||
Met betek-henn ne ouiemp ket kalz traoù diwar-benn an darempredoù zo bet etre an Neandertaled ha re hor spesad deomp-ni.
|
||||
Gras d'ar jenom sekañset omp bet gouest da c'hoût kalz muioc'h, met komzet vo eus an dra-se un tamm diwezhatoc'h.
|
||||
|
||||
Lakaet en deus war wel ivez hominined dianavezet a-raok, kendirvi eus an denelezh en ur mod : an Denisova.
|
||||
Ur spesad a-bezh lakaet war wel gras d'un askorn bihan, un askorn eus ur biz, kavet en ur groc'h e Siberia.
|
||||
Dav eo bezañ barrek evit ober seurt traoù !
|
||||
|
||||
Ha 'benn ar fin en deus kavet liammoù etre ar re-se hag an denelezh a-vremañ.
|
||||
'Giz 'm eus lâret o deus bevet an Denisovaed, an Neandertaled hag Homo sapiens asambles 'pad ur frapad amzer.
|
||||
N'ouzon ket ha karantez 'oa d'ar mare-se, met bugale zo bet bepred.
|
||||
Hiziv an deiz 'zo etre 1% ha 4% eus hor jenom, hervez an dud, a teu deus an Neandertaled.
|
||||
Gallet hon eus kompren an dra-se gras d'ar jenom sekañset gant Svante Pääbo just a-walc'h.
|
||||
Lodennoù eus hon ADN a zo heñvel-mik eus hini an Neandertaled.
|
||||
Hag ar memes tra zo c'hoarvezet gant an Denisovaed.
|
||||
E Azia ar gevred e kaver tud a zo en o ADN betek 6% a orin deus an Denisovaed.
|
||||
|
||||
'Giz ma ouzoc'h ranker ober pe kavout traoù dibar, dreistordinal memes, evit kaout ur priz Nobel.
|
||||
Ha meritet en deus Svante Pääbo e briz, me 'lâr deoc'h.
|
||||
Diaes-kenañ, diaes-spontus eo bet ar pezh en deus graet.
|
||||
Soñjit 'ta : evit lenn ADN ur spesad n'eus ket anezhañ ken, e ranker :
|
||||
Kavet ul lodenn eus ur c'horf, un askorn da skouer.
|
||||
Al lodenn-mañ a rank bezañ miret mat a-walc'h (en un endro yen da skouer).
|
||||
Kollet 'vez tammoù ADN gant an amzer o tremen, ha pa vefe miret mat an askorn.
|
||||
Goude miliadoù ha miliadoù a vloavezhioù ne chom nemet tammoù bihan,
|
||||
ha neket ur volekulenn vras aes da lenn, aes da sekañsiñ.
|
||||
Seul vihanoc'h an tammoù, seul diaesoc'h eo evit lakaat anezho asambles en ur jenom klok.
|
||||
Hag ouzhpenn, sur-mat zo boudoù bev all zo tremenet e-kichen an tamm askorn : baktiri pe organismoù all.
|
||||
Kontaminet eo an ADN neuze, ezhomm zo d'ober an diforc'h etre ADN ar spesad marv hag an traoù all.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se en deus Svante Pääbo, asambles gant tud all tro-dro dezhañ evel-just,
|
||||
en deus diskoulmet tamm-ha-tamm an diaezamantoù.
|
||||
Evit kinnig e 2010, evit ar wech kentañ, jenom an Neandertaled, da lâret eo o ADN klok.
|
||||
|
||||
Perak eo ken interesant evidomp-ni ?
|
||||
Just a-walc'h, gras d'ar jenomoù sekañset, gras da ADNoù ar spesadoù tost deus Homo sapiens,
|
||||
omp gouest bremañ da geñveriañ an traoù.
|
||||
|
||||
Ha da gompren un tamm muioc'h hor fisioloji, da lâret eo penaos e ya en-dro hor c'horf.
|
||||
Da skouer 'zo bet kavet ur jen, a zo un tamm disheñvel gant tud zo, tud o vevañ e Tibet.
|
||||
Ar re-se o deus ur stumm ispisial eus ar jen-mañ, disheñvel deus hon hini.
|
||||
Ha gras dezhañ eo gouest an dud-se da vevañ gwelloc'h er menezioù uhel-tre.
|
||||
Petra eo al liamm gant ar paleojenomik ?
|
||||
Dont a ra ar stumm-mañ eus an Denisovaed.
|
||||
Un heritaj eo en ur mod.
|
||||
|
||||
Ur skouer all, ur skouer a-vremañ, gant ar C'hovid 19.
|
||||
Goût a rit, ar virus-se a c'hell degas simptomoù kreñv pe greñvoc'h hervez an dud.
|
||||
Diskouezet 'zo bet gant Svante Pääbo hag ur c'henlabourer dezhañ, Hugo Zeberg,
|
||||
e vez kreñvoc'h ar simptomoù pa gaver en hon ADN ur jen a teu deus an Neandertaled.
|
||||
|
||||
O c'hoût dre vras pelec'h er bed e kaver tud gant ar muiañ a jenoù a teu deus an Neandertaled
|
||||
e c'heller goût pelec'h e vo kavet muioc'h a dud kizidik.
|
||||
Talvoudus e c'hell bezañ !
|
||||
|
||||
|
||||
Safaret hon eus deus un den hiziv, Svante Pääbo, en deus bet priz Nobel ar medisinerezh
|
||||
evit ul labour kaset gantañ e-pad e vuhez a-bezh.
|
||||
Lakaet zo bet war wel spesadoù a zo talvoudus ober anaoudegezh ganto, ha pa vefent marv aboe pell zo.
|
||||
Hor c'hendirvi int a-benn ar fin, ha degas a reont gouiziegezhioù diwar hor penn deomp-ni, er bed a-vremañ.
|
||||
N'haller ket goût da belec'h ez eomp resis, met gouest omp, gras d'ar skiantour-mañ,
|
||||
da c'hoût deus pelec'h e teuomp.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 391 KiB |
|
|
@ -0,0 +1,77 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#24 An antibioresistañs (2/2)"
|
||||
date: 2022-12-07T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./antibioresistans2.jpg"
|
||||
slug: "24-an-antibioresistans-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An antibioresistañs (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-2-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-2-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Er gronikenn ziwezhañ hor boa lakaet ar gaoz war an antibiotikoù.
|
||||
Penaos eo bet lakaet war wel an hini kentañ, ha penaos vezont implijet hiziv-an-deiz.
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h kenderc'hel gant ar sujed-mañ ha komz deus an antibioresistañs.
|
||||
Bec'h dezhi !
|
||||
|
||||
Perak 'vez muioc'h-mui eus an antibioresistañs ?
|
||||
Gwelet hor boa er rann ziwezhañ e vez implijet an antibiotikoù betek re a wechoù.
|
||||
E broioù zo e vez roet al louzoù-se d'al loened hep gwir abeg,
|
||||
ha diwar-se e teu un nebeud baktiri da vezañ padus, résistantes ma karit.
|
||||
|
||||
Dañjerus eo ar ar re-se, n'haller ket lazhañ anezho ken.
|
||||
Ha setu giz-se zo muioc'h-mui a gleñvejoù a c'hell an nen pakout en ospital.
|
||||
Ar pezh a vez anvet les maladies nosocomiales m'ar karit.
|
||||
Pezh zo, ma vez paket ur c'hleñved 'giz-se gant un den bresk,
|
||||
hep antibiotik da sikour anezhañ, riskl zo dezhañ da vervel.
|
||||
'giz etre 5 000 ha 10 000 den all bep bloaz e Frañs. N'eo ket dister.
|
||||
|
||||
Ur gerig evit kompren penaos e teu ar baktiri da vezañ padus,
|
||||
da vezañ gouest da zalc'hen penn deus an antibio.
|
||||
M'ho peus selaouet ar gronikenn diwar-benn martezeadenn ar Rouanez Ruz : an dra-se 'ni eo a c'hoarvez.
|
||||
Soñj ho peus ? An holl organismoù zo oc'h emdreiñ,
|
||||
o cheñch un tammig bihan etre pep rummad.
|
||||
Gouest eo ar baktiri da emdreiñ, da evoluiñ buan a-walc'h, gras da daou dra :
|
||||
Niverus int, pep kellig bihan zo un organism.
|
||||
Hag ur rummad zo berr-tre.
|
||||
E-korf un devezh hepken zo meur a rummad, ha gant pep rummad 'teu cheñchamantoù bihan.
|
||||
Gras d'an daou dra-se neuze emañ ar baktiri oc'h en em adaptiñ buan a-walc'h deus o endro.
|
||||
Un endro, a zo ennañ muioc'h-mui a antibiotikoù.
|
||||
|
||||
Pa vez lonket un antibiotik, tout ar baktiri a varv kazimant, met a-wechoù e c'hell un pe zaou tremen hebiou.
|
||||
Hag a re-se, asambles gant o lignez, o diskennidi, a oar penaos bevañ gant an antibiotik.
|
||||
Kemer a reont plas ar re gizidik tamm-ha-tamm, ha 'benn ar fin ne chom mui nemet ar re greñv.
|
||||
|
||||
Ouzhpenn da-se eo gouest ar baktiri da eskemm tammoù ADN,
|
||||
hag a-wechoù vez skrivet war un tamm ADN an doare da dremen hebiou un antibiotik bennak.
|
||||
'Blam da se e c'hell an antibioresistañs en em astenn buan a-walc'h.
|
||||
|
||||
N'haller ket ober hep an antibioresistañs e gwirionez.
|
||||
An antibiotikoù zo 'barzh endro ar baktiri, hag evel ar Rouanez Ruz emañ a re-se o redek, oc'h en em adaptiñ.
|
||||
Ar pezh a c'hellomp ober memes tra eo lakaat anezho da redek goustadikoc'h.
|
||||
|
||||
Meur a zoare zo d'ober :
|
||||
Pa vez roet deoc'h antibiotikoù, dav eo deoc'h kemer al louzoù betek fin ar prantad divizet gant ar medisin.
|
||||
Perak ? Goude daou pe dri devezh e c'hellit en em santout gwelloc'h,
|
||||
met chom a ra baktiri ar c'hleñved en ennoc'h memes tra.
|
||||
Hag ar re-se zo kreñvoc'h 'vit ar re all, dre m'o deus treuzvevet betek-henn.
|
||||
Chañs zo ne dreuzvevfent ket ur prantad hiroc'h gant antibiotikoù avat.
|
||||
Un doare all eo nompas kemer pe reiñ antibiotikoù pa n'eus ket ezhomm.
|
||||
Kalz kleñvejoù n'int ket liammet deus ar baktiri, met kentoc'h deus virusoù pe traoù all.
|
||||
An antibiotikoù ne servijfent da netra, war-bouez reiñ d'ar baktiri un digarez d'en em adaptiñ.
|
||||
|
||||
Gwelet hon eus penaos e c'hell ar baktiri en em adaptiñ deus an antibiotikoù.
|
||||
Ur gwir redadeg zo gant al louzoù a c'hellomp produiñ hag ar baktiri oc'h emdreiñ neuze.
|
||||
Dav eo deomp bezañ fur rak ar re-se oa en em gavet war an Douar kalz a-raok ac'hanomp,
|
||||
ha gouest int d'en em azasaat kalz buanoc'h evidomp.
|
||||
Ul labour a-stroll zo d'ober : ret mirout mat an antibiotikoù
|
||||
'vit ma vefent efedus pa vo ezhomm deuzouto.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#22 Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh"
|
||||
date: 2022-11-09T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./prizNobelArMedisinerezh.jpg"
|
||||
slug: "22-priz-nobel-ar-medisinerezh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'kinnigan deoc'h beajiñ en amzer dremenet.
|
||||
Ha pell zo memes.
|
||||
Mont a raimp da veajiñ betek orin an denelezh pe orin mab-den.
|
||||
Emaomp o vont da safaret deus priz Nobel ar medisinerezh 2022 a zo bet roet da Svante Pääbo.
|
||||
|
||||
"Graet eo e soñj gant bodadeg Nobel hag ensavadur Karolinska
|
||||
da reiñ priz Nobel 2022 ar Fiziologiezh pe ar Medisinerezh da Svante Pääbo,
|
||||
evit ar pezh en deus lakaet war wel diwar-benn jenomoù hominined marvet
|
||||
hag emdroadur an denelezh"
|
||||
Ar pezh emaomp o paouez klevet 'oa kemenn bodadeg ar priz Nobel, a-benn ma oa bet roet ar priz e 2022.
|
||||
|
||||
Ar paotr-se, Svante Pääbo en deus krouet un dachenn skiantel nevez : ar paleojenomik.
|
||||
Da lâret eo, studiañ ADN ar spesadoù marv. Ha marv abaoe pell zo, 'giz 'm eus lâret.
|
||||
Intereset eo Svante Pääbo gant istor an denelezh.
|
||||
Savet en deus teknikoù, doareoù da studiañ ADN ar spesadoù zo tost ouzomp
|
||||
Kement-se evit keñveriañ ar jenomoù ha klask kompren petra zo c'hoarvezet,
|
||||
ha darempredoù zo bet etrezo, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Tri zra dibar en deus graet Svante Pääbo.
|
||||
Sekañset en deus jenom an Neandertaled.
|
||||
Piv 'oa ar re-se ? Ur spesad tost deus an denelezh a-vremañ, Homo sapiens, met marvet 30 000 bloaz zo.
|
||||
Bevet o deus asambles gant Homo sapiens e-pad ur prantad memes tra.
|
||||
Met betek-henn ne ouiemp ket kalz traoù diwar-benn an darempredoù zo bet etre an Neandertaled ha re hor spesad deomp-ni.
|
||||
Gras d'ar jenom sekañset omp bet gouest da c'hoût kalz muioc'h, met komzet vo eus an dra-se un tamm diwezhatoc'h.
|
||||
|
||||
Lakaet en deus war wel ivez hominined dianavezet a-raok, kendirvi eus an denelezh en ur mod : an Denisova.
|
||||
Ur spesad a-bezh lakaet war wel gras d'un askorn bihan, un askorn eus ur biz, kavet en ur groc'h e Siberia.
|
||||
Dav eo bezañ barrek evit ober seurt traoù !
|
||||
|
||||
Ha 'benn ar fin en deus kavet liammoù etre ar re-se hag an denelezh a-vremañ.
|
||||
'Giz 'm eus lâret o deus bevet an Denisovaed, an Neandertaled hag Homo sapiens asambles 'pad ur frapad amzer.
|
||||
N'ouzon ket ha karantez 'oa d'ar mare-se, met bugale zo bet bepred.
|
||||
Hiziv an deiz 'zo etre 1% ha 4% eus hor jenom, hervez an dud, a teu deus an Neandertaled.
|
||||
Gallet hon eus kompren an dra-se gras d'ar jenom sekañset gant Svante Pääbo just a-walc'h.
|
||||
Lodennoù eus hon ADN a zo heñvel-mik eus hini an Neandertaled.
|
||||
Hag ar memes tra zo c'hoarvezet gant an Denisovaed.
|
||||
E Azia ar gevred e kaver tud a zo en o ADN betek 6% a orin deus an Denisovaed.
|
||||
|
||||
'Giz ma ouzoc'h ranker ober pe kavout traoù dibar, dreistordinal memes, evit kaout ur priz Nobel.
|
||||
Ha meritet en deus Svante Pääbo e briz, me 'lâr deoc'h.
|
||||
Diaes-kenañ, diaes-spontus eo bet ar pezh en deus graet.
|
||||
Soñjit 'ta : evit lenn ADN ur spesad n'eus ket anezhañ ken, e ranker :
|
||||
Kavet ul lodenn eus ur c'horf, un askorn da skouer.
|
||||
Al lodenn-mañ a rank bezañ miret mat a-walc'h (en un endro yen da skouer).
|
||||
Kollet 'vez tammoù ADN gant an amzer o tremen, ha pa vefe miret mat an askorn.
|
||||
Goude miliadoù ha miliadoù a vloavezhioù ne chom nemet tammoù bihan,
|
||||
ha neket ur volekulenn vras aes da lenn, aes da sekañsiñ.
|
||||
Seul vihanoc'h an tammoù, seul diaesoc'h eo evit lakaat anezho asambles en ur jenom klok.
|
||||
Hag ouzhpenn, sur-mat zo boudoù bev all zo tremenet e-kichen an tamm askorn : baktiri pe organismoù all.
|
||||
Kontaminet eo an ADN neuze, ezhomm zo d'ober an diforc'h etre ADN ar spesad marv hag an traoù all.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se en deus Svante Pääbo, asambles gant tud all tro-dro dezhañ evel-just,
|
||||
en deus diskoulmet tamm-ha-tamm an diaezamantoù.
|
||||
Evit kinnig e 2010, evit ar wech kentañ, jenom an Neandertaled, da lâret eo o ADN klok.
|
||||
|
||||
Perak eo ken interesant evidomp-ni ?
|
||||
Just a-walc'h, gras d'ar jenomoù sekañset, gras da ADNoù ar spesadoù tost deus Homo sapiens,
|
||||
omp gouest bremañ da geñveriañ an traoù.
|
||||
|
||||
Ha da gompren un tamm muioc'h hor fisioloji, da lâret eo penaos e ya en-dro hor c'horf.
|
||||
Da skouer 'zo bet kavet ur jen, a zo un tamm disheñvel gant tud zo, tud o vevañ e Tibet.
|
||||
Ar re-se o deus ur stumm ispisial eus ar jen-mañ, disheñvel deus hon hini.
|
||||
Ha gras dezhañ eo gouest an dud-se da vevañ gwelloc'h er menezioù uhel-tre.
|
||||
Petra eo al liamm gant ar paleojenomik ?
|
||||
Dont a ra ar stumm-mañ eus an Denisovaed.
|
||||
Un heritaj eo en ur mod.
|
||||
|
||||
Ur skouer all, ur skouer a-vremañ, gant ar C'hovid 19.
|
||||
Goût a rit, ar virus-se a c'hell degas simptomoù kreñv pe greñvoc'h hervez an dud.
|
||||
Diskouezet 'zo bet gant Svante Pääbo hag ur c'henlabourer dezhañ, Hugo Zeberg,
|
||||
e vez kreñvoc'h ar simptomoù pa gaver en hon ADN ur jen a teu deus an Neandertaled.
|
||||
|
||||
O c'hoût dre vras pelec'h er bed e kaver tud gant ar muiañ a jenoù a teu deus an Neandertaled
|
||||
e c'heller goût pelec'h e vo kavet muioc'h a dud kizidik.
|
||||
Talvoudus e c'hell bezañ !
|
||||
|
||||
|
||||
Safaret hon eus deus un den hiziv, Svante Pääbo, en deus bet priz Nobel ar medisinerezh
|
||||
evit ul labour kaset gantañ e-pad e vuhez a-bezh.
|
||||
Lakaet zo bet war wel spesadoù a zo talvoudus ober anaoudegezh ganto, ha pa vefent marv aboe pell zo.
|
||||
Hor c'hendirvi int a-benn ar fin, ha degas a reont gouiziegezhioù diwar hor penn deomp-ni, er bed a-vremañ.
|
||||
N'haller ket goût da belec'h ez eomp resis, met gouest omp, gras d'ar skiantour-mañ,
|
||||
da c'hoût deus pelec'h e teuomp.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/3-beaj-ar-beable/beajArBeagle.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/3-beaj-ar-beable/beajArBeagle.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 967 KiB |
106
content/podcasts/brav-ha-bev/3-beaj-ar-beable/index.br.md
Normal file
106
content/podcasts/brav-ha-bev/3-beaj-ar-beable/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,106 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#3 Beaj ar Beagle"
|
||||
date: 2021-09-29T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./beajArBeagle.jpg"
|
||||
slug: "3-beaj-ar-beagle"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Beaj ar Beagle**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/beaj-ar-beagle/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/beaj-ar-beagle/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Hiziv emaomp 'vont da veajiñ gant ar vag,
|
||||
he deus cheñchet hor mod deomp da sellet ouzh an natur : ar Beagle.
|
||||
War vourzh ar Beagle e oa bet degemeret un den, ur skiantour a-feson : Charles Darwin.
|
||||
Prest oc'h da lestriñ ?
|
||||
|
||||
Ar Beagle, pe kentoc'h HMS Beagle, His Majesty Ship the Beagle,
|
||||
a oa bet savet e 1820 e Bro-Saoz.
|
||||
Pal kentañ ar vag-se a oa skiantel, evit studiañ da gentañ tout an hidrografiezh hag an dopografiezh.
|
||||
Da lavaret eo, kaset 'oa bet evit muzuliañ ha bezañ gouest da dresañ kartennoù resis-resis eus ar morioù hag an aodoù.
|
||||
Teir beaj he deus graet ar Beagle, hag an hini vrudetañ eo an eil, gant Darwin war e vourzh.
|
||||
|
||||
Pal an eil beaj a oa an dopografiezh ivez :
|
||||
sevel kartennoù aodoù Suamerika.
|
||||
Se zo kaoz e oa kaset kalz binvioù skiantel evit muzuliañ, da skouer,
|
||||
al ledred, pe al latitude m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Kabiten ar vag evit ar veaj-se a oa Robert FitzRoy.
|
||||
Ha soñjit ta : ne oa nemet 27 vloaz.
|
||||
FitzRoy en doa lakaet en e soñj degemer e-barzh ar vag un den desket ha kapabl,
|
||||
evit bezañ gouest da gomz gantañ.
|
||||
Hag an den-se a oa ur paotr 22 vloaz anezhañ hag a oa anvet Darwin, Charles Darwin.
|
||||
O paouez echuiñ gant e studioù war an naturaliezh e oa.
|
||||
Hag un tamm dre zegouezh, neuze, e oa en em gavet e bourzh ar Beagle.
|
||||
|
||||
E berzh warni, a oa studiañ an douarouriezh (pe ar jeoloji) hag an natur dre vras.
|
||||
Kement se a oa bet graet gantañ en ur skrivañ pep tra en un deizlevr.
|
||||
Embannet eo bet ar pezh en doa skrivet en ul levr anvet "Journal and remarks",
|
||||
"Deizlevr hag evezhiadennoù", e brezhoneg.
|
||||
Ken pouezus e oa al levr-se ken oa bet adembannet meur a wech.
|
||||
Hag an titl anavezet ar muiañ eo
|
||||
"The voyage of the Beagle", Beaj ar Beagle.
|
||||
|
||||
Da fin ar bloavez 1831 an hini eo pa 'za kuit al lestr eus Plymouth e Bro-Saoz.
|
||||
Sañset e oa d'ar veaj padout 2 vloaz, met 'benn ar fin oa padet tost 5 bloaz.
|
||||
Ar vag oa tremenet dre inizi ar Meurvor Atlantel da zigentañ
|
||||
(an inizi Kanariez da skouer).
|
||||
Ha goude-se neuze oa aet etrezek Suamerika (Brazil, Arc'hantina…).
|
||||
Etrezek ar reter da gentañ ha d'ar c'hornôg war-lerc'h.
|
||||
Da heul oa bet ar Beagle betek Aostralia ha Zeland-Nevez a-raok distreiñ d'ar gêr, dre Ar C'hab (e Suafrika).
|
||||
|
||||
> D'ar bemzek a viz Gwengolo 1835.
|
||||
> En enezeg Galapagos ez eus dek enezenn bennañ.
|
||||
> En o zouez ez eus pemp deuzouto hag a zo brasoc'h eget ar re all.
|
||||
> Dindan Gouriz ar bed emaint hag etre pemp ha c'hwec'h kant miles
|
||||
> etrezek ar c'hornôg pa ez eer kuit deus aodoù Amerika.
|
||||
|
||||
> D'an eizh a viz Here 1835. Degouezhet omp e Enez James.
|
||||
> An enezenn-mañ, evel Enez Charles, a oa bet anvet er mod-se deus hor rouaned eus al lignez Stuart.
|
||||
> Aotroù Bynoe, me hag hor mevelien a oa bet leusket amañ
|
||||
> e-pad ur sizhunvezh gant boued ha gant un deltenn,
|
||||
> e-pad ma oa ar Beagle o vont da gavout dour.
|
||||
|
||||
A-drugarez d'an notennoù skrivet gant Darwin e c'hellomp kompren un tamm
|
||||
penaos e oa an avantur dibar-se.
|
||||
Ha reiñ a reont da gompren ivez petra oa e soñjoù evit pezh a sell ouzh ar spesadoù a cheñch.
|
||||
Rak ne oa ket bet furmekaetan deorienn-mañ c'hoazh, teorienn emdroadur ar spesadoù.
|
||||
|
||||
Istor naturel an inizi-se a zo kurius a-walc'h hag ezhomm zo da sellet ouzh an dra-se a-dost.
|
||||
An darn vrasañ eus ar broduerezh organek a zo brosezat, endemek, ha ne vez ket kavet lec'h all.
|
||||
Cheñch a ra al loened eus an eil enezenn d'eben zoken.
|
||||
Met bez ez euz gant an holl anezho ul liamm kreñv gant al loened all eus Amerika,
|
||||
ha pa vefent dispartiet eus an douar bras gant un tachad meurvor hag a zo 500 pe 600 miles ledander.
|
||||
An enezeg a zo ur bed bihan e-unan, pe kentoc'h ul loarenn staget ouzh Amerika.
|
||||
Un nebeut koloned zo aet kuit eus an douar bras ha paket o deus neuze merkoù hollek produerezh endemek an inizi-se.
|
||||
|
||||
Reiñ a ra Darwin deomp da c'houzout un tamm muioc'h,
|
||||
penaos oa stad an traoù diwar-benn soñjoù an dud, en Europ.
|
||||
Setu da skouer un arroudenn a ziskouez deomp e oa an traoù o vont da cheñch un tammig a-zivout ar sklavelerezh.
|
||||
|
||||
> D'an 19 a viz Eost hon eus kuitaet aodoù Brazil.
|
||||
> Bennozh Doue ! Biken ne 'z in d'ur vro sklaverezh en-dro adarre.
|
||||
> Bremañ c'hoazh, ma klevan un huchadenn a-bell e tegas soñj din gant ar from am boa
|
||||
> pa 'm boa klevet leñvadennoù druezus en ur dremen dirak un ti e-kichen Pernambuco.
|
||||
> Me ouie mat e oa ur paour-kaezh sklav o vezañ jahinet,
|
||||
> met gouzout a raen e oan ken dic'halloud hag ur bugel goudrouzet.
|
||||
|
||||
Gant ar veaj-se hon eus gwelet eo gouest an traoù da cheñch.
|
||||
Cheñchet eo bet e vuhez da Darwin penn-da-benn gant an avantur-se hag e vod da welet an natur ivez.
|
||||
Da c'houde en deus cheñchet Darwin sell ar gevredigezh ouzh an natur,
|
||||
ha dreist-holl pa 'z eo bet embannet e levr brudetañ "Diwar-benn orin ar spesadoù",
|
||||
De l'origine des espèces e galleg.
|
||||
Ha gwelet hon eus ivez, gant e c'herioù,
|
||||
pegen disheñvel eo hor c'hevredigezh diouzh hini tost 200 bloaz zo.
|
||||
|
||||
Cheñch a ra an traoù neuze, dre chañs.
|
||||
Emdroadur an natur, emdroadur ar boudoù bev
|
||||
hag emdroadur hor c'hevredigezh ivez.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
107
content/podcasts/brav-ha-bev/3-beaj-ar-beable/index.fr.md
Normal file
107
content/podcasts/brav-ha-bev/3-beaj-ar-beable/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,107 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#3 Beaj ar Beagle"
|
||||
date: 2021-09-29T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./beajArBeagle.jpg"
|
||||
slug: "3-beaj-ar-beagle"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Beaj ar Beagle**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/beaj-ar-beagle/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/beaj-ar-beagle/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv emaomp 'vont da veajiñ gant ar vag,
|
||||
he deus cheñchet hor mod deomp da sellet ouzh an natur : ar Beagle.
|
||||
War vourzh ar Beagle e oa bet degemeret un den, ur skiantour a-feson : Charles Darwin.
|
||||
Prest oc'h da lestriñ ?
|
||||
|
||||
Ar Beagle, pe kentoc'h HMS Beagle, His Majesty Ship the Beagle,
|
||||
a oa bet savet e 1820 e Bro-Saoz.
|
||||
Pal kentañ ar vag-se a oa skiantel, evit studiañ da gentañ tout an hidrografiezh hag an dopografiezh.
|
||||
Da lavaret eo, kaset 'oa bet evit muzuliañ ha bezañ gouest da dresañ kartennoù resis-resis eus ar morioù hag an aodoù.
|
||||
Teir beaj he deus graet ar Beagle, hag an hini vrudetañ eo an eil, gant Darwin war e vourzh.
|
||||
|
||||
Pal an eil beaj a oa an dopografiezh ivez :
|
||||
sevel kartennoù aodoù Suamerika.
|
||||
Se zo kaoz e oa kaset kalz binvioù skiantel evit muzuliañ, da skouer,
|
||||
al ledred, pe al latitude m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Kabiten ar vag evit ar veaj-se a oa Robert FitzRoy.
|
||||
Ha soñjit ta : ne oa nemet 27 vloaz.
|
||||
FitzRoy en doa lakaet en e soñj degemer e-barzh ar vag un den desket ha kapabl,
|
||||
evit bezañ gouest da gomz gantañ.
|
||||
Hag an den-se a oa ur paotr 22 vloaz anezhañ hag a oa anvet Darwin, Charles Darwin.
|
||||
O paouez echuiñ gant e studioù war an naturaliezh e oa.
|
||||
Hag un tamm dre zegouezh, neuze, e oa en em gavet e bourzh ar Beagle.
|
||||
|
||||
E berzh warni, a oa studiañ an douarouriezh (pe ar jeoloji) hag an natur dre vras.
|
||||
Kement se a oa bet graet gantañ en ur skrivañ pep tra en un deizlevr.
|
||||
Embannet eo bet ar pezh en doa skrivet en ul levr anvet "Journal and remarks",
|
||||
"Deizlevr hag evezhiadennoù", e brezhoneg.
|
||||
Ken pouezus e oa al levr-se ken oa bet adembannet meur a wech.
|
||||
Hag an titl anavezet ar muiañ eo
|
||||
"The voyage of the Beagle", Beaj ar Beagle.
|
||||
|
||||
Da fin ar bloavez 1831 an hini eo pa 'za kuit al lestr eus Plymouth e Bro-Saoz.
|
||||
Sañset e oa d'ar veaj padout 2 vloaz, met 'benn ar fin oa padet tost 5 bloaz.
|
||||
Ar vag oa tremenet dre inizi ar Meurvor Atlantel da zigentañ
|
||||
(an inizi Kanariez da skouer).
|
||||
Ha goude-se neuze oa aet etrezek Suamerika (Brazil, Arc'hantina…).
|
||||
Etrezek ar reter da gentañ ha d'ar c'hornôg war-lerc'h.
|
||||
Da heul oa bet ar Beagle betek Aostralia ha Zeland-Nevez a-raok distreiñ d'ar gêr, dre Ar C'hab (e Suafrika).
|
||||
|
||||
> D'ar bemzek a viz Gwengolo 1835.
|
||||
> En enezeg Galapagos ez eus dek enezenn bennañ.
|
||||
> En o zouez ez eus pemp deuzouto hag a zo brasoc'h eget ar re all.
|
||||
> Dindan Gouriz ar bed emaint hag etre pemp ha c'hwec'h kant miles
|
||||
> etrezek ar c'hornôg pa ez eer kuit deus aodoù Amerika.
|
||||
|
||||
> D'an eizh a viz Here 1835. Degouezhet omp e Enez James.
|
||||
> An enezenn-mañ, evel Enez Charles, a oa bet anvet er mod-se deus hor rouaned eus al lignez Stuart.
|
||||
> Aotroù Bynoe, me hag hor mevelien a oa bet leusket amañ
|
||||
> e-pad ur sizhunvezh gant boued ha gant un deltenn,
|
||||
> e-pad ma oa ar Beagle o vont da gavout dour.
|
||||
|
||||
A-drugarez d'an notennoù skrivet gant Darwin e c'hellomp kompren un tamm
|
||||
penaos e oa an avantur dibar-se.
|
||||
Ha reiñ a reont da gompren ivez petra oa e soñjoù evit pezh a sell ouzh ar spesadoù a cheñch.
|
||||
Rak ne oa ket bet furmekaetan deorienn-mañ c'hoazh, teorienn emdroadur ar spesadoù.
|
||||
|
||||
Istor naturel an inizi-se a zo kurius a-walc'h hag ezhomm zo da sellet ouzh an dra-se a-dost.
|
||||
An darn vrasañ eus ar broduerezh organek a zo brosezat, endemek, ha ne vez ket kavet lec'h all.
|
||||
Cheñch a ra al loened eus an eil enezenn d'eben zoken.
|
||||
Met bez ez euz gant an holl anezho ul liamm kreñv gant al loened all eus Amerika,
|
||||
ha pa vefent dispartiet eus an douar bras gant un tachad meurvor hag a zo 500 pe 600 miles ledander.
|
||||
An enezeg a zo ur bed bihan e-unan, pe kentoc'h ul loarenn staget ouzh Amerika.
|
||||
Un nebeut koloned zo aet kuit eus an douar bras ha paket o deus neuze merkoù hollek produerezh endemek an inizi-se.
|
||||
|
||||
Reiñ a ra Darwin deomp da c'houzout un tamm muioc'h,
|
||||
penaos oa stad an traoù diwar-benn soñjoù an dud, en Europ.
|
||||
Setu da skouer un arroudenn a ziskouez deomp e oa an traoù o vont da cheñch un tammig a-zivout ar sklavelerezh.
|
||||
|
||||
> D'an 19 a viz Eost hon eus kuitaet aodoù Brazil.
|
||||
> Bennozh Doue ! Biken ne 'z in d'ur vro sklaverezh en-dro adarre.
|
||||
> Bremañ c'hoazh, ma klevan un huchadenn a-bell e tegas soñj din gant ar from am boa
|
||||
> pa 'm boa klevet leñvadennoù druezus en ur dremen dirak un ti e-kichen Pernambuco.
|
||||
> Me ouie mat e oa ur paour-kaezh sklav o vezañ jahinet,
|
||||
> met gouzout a raen e oan ken dic'halloud hag ur bugel goudrouzet.
|
||||
|
||||
Gant ar veaj-se hon eus gwelet eo gouest an traoù da cheñch.
|
||||
Cheñchet eo bet e vuhez da Darwin penn-da-benn gant an avantur-se hag e vod da welet an natur ivez.
|
||||
Da c'houde en deus cheñchet Darwin sell ar gevredigezh ouzh an natur,
|
||||
ha dreist-holl pa 'z eo bet embannet e levr brudetañ "Diwar-benn orin ar spesadoù",
|
||||
De l'origine des espèces e galleg.
|
||||
Ha gwelet hon eus ivez, gant e c'herioù,
|
||||
pegen disheñvel eo hor c'hevredigezh diouzh hini tost 200 bloaz zo.
|
||||
|
||||
Cheñch a ra an traoù neuze, dre chañs.
|
||||
Emdroadur an natur, emdroadur ar boudoù bev
|
||||
hag emdroadur hor c'hevredigezh ivez.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
113
content/podcasts/brav-ha-bev/4-razh-goz-noazh/index.br.md
Normal file
113
content/podcasts/brav-ha-bev/4-razh-goz-noazh/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,113 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#4 Ar razh-goz noazh"
|
||||
date: 2021-10-13T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./razhGozNoazh.jpg"
|
||||
slug: "4-razh-goz-noazh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar razh-goz noazh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-razh-goz-noazh/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-razh-goz-noazh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo graet anaoudegezh gant ul loen iskis ha dibar : ar razh-goz noazh.
|
||||
|
||||
Ar pezh emaoc'h o paouez klevout a zo un enrolladenn eus ar razh-goz noazh.
|
||||
Setu un drol a loen.
|
||||
Heterocephalus glaber vez graet anezhañ e latin.
|
||||
Razh-goz noazh eo e anv "boutin".
|
||||
Perak eo anvet "razh-goz noazh" neuze ?
|
||||
Da gentañ tout vez lâret razh, peogwir eo ur c'hrigner, bras e zent.
|
||||
Memes rummad hag ar razhed hag al logod eo.
|
||||
Ha da c'houde neuze, perak vez lavaret "goz" ?
|
||||
Rak ober a ra garidennoù, dindan an douar, evel ar gozed.
|
||||
Ar re-mañ ne vezont ket kavet partout er bed
|
||||
met dreist-holl e Afrika ar Reter (Kenia, Etiopia, Somalia).
|
||||
Hag erfin, perak "noazh" ? Peogwir eo noazh !
|
||||
Noazh evel ur ran ! N'eus ket kalz a vlev war-c'horre e gorf.
|
||||
Ha gwelet e vez neuze e groc'hen ridet, hag a zo fin-fin, kazimant treuzluc'hus, treuzwelus.
|
||||
N'omp ket boas da sellet ouzh organegoù mod-se.
|
||||
Tost a-walc'h int ouzhomp dre ma 'z int bronneged, mammifères ma karit.
|
||||
Met gwelet a reoc'h, ar re-se zo iskis !
|
||||
|
||||
Kendalc'homp gant an tamm poltred.
|
||||
Al loened-se a ra war-dro 10 sentimetrad, evel ar razhed all.
|
||||
Ar re-mañ zo bras o dent hag an dra-se servij dezho da gleuzañ garidennoù.
|
||||
'Giz ar gozed ne welont ket mat.
|
||||
Du-pod eo ar bed evito ha setu ne dalv ket ar boan kaout daoulagad dreistordinal.
|
||||
Bihan eo o daoulagad ha bihan eo o favioù ivez.
|
||||
Met gouest int da fiñval buan memestra.
|
||||
|
||||
Lavaret em eus deoc'h eo drol ar razh-goz noazh.
|
||||
Da gentañ-penn e c'hell bevañ e-pad pell. Pell-pell zoken.
|
||||
Keñveriomp gant ul logodenn hag a vefe lakaet en un arnodva pe ul laboratouer m'ho peus c'hoant.
|
||||
Mat ar jeu, n'ez eus preizher ebet, hag ur vuhez hir eo gouest da gaout.
|
||||
Afin, ur vuhez hir : evit ul logodenn 'ra 4 bloaz da neubeutañ.
|
||||
N'eo ket fall. Ar razh-goz noazh bremañ.
|
||||
Er memes endro e c'hellfe bevañ betek 30 vloaz !
|
||||
Hir spontus eo an dra-se evit ul loen ken bihan.
|
||||
Ha setu emañ ar skiantourien o klask penaos vez graet gantañ c'hoazh.
|
||||
An dra-se c'hellfe sikour ac'hanomp marteze evit kleñvedoù zo.
|
||||
Un dra interesant zo evit ar skiantourien da skouer :
|
||||
daoust ma c'hellont bevañ e-pad pell, ne dapont ket ar c'hrign-bev,
|
||||
ar c'hankr pe ar c'hañser m'ho peus c'hoant.
|
||||
Ha n'int ket ken kizidik eveldomp ouzh ar yoc'hennoù, tumeurs ma karit.
|
||||
|
||||
Hag ur souezhadenn all zo c'hoazh evit achuiñ gant yec'hed ar razh-goz noazh :
|
||||
morse kazimant n'o dez ket poan.
|
||||
Ha padal eo bet kriz ar skiantourien ganto.
|
||||
Klasket o deus deviñ o c'hroc'hen gant trenkennoù bennak pe gant tan zoken,
|
||||
met al loened n'int ket tec'het kuit.
|
||||
Savet ez eus bet ur vartezeadenn, un hipotez ma peus c'hoant.
|
||||
Ar razhed-goz noazh o deus kollet ar boan marteze
|
||||
rak alies-mat ne vez ket kalz a oksijen e lec'h ma vevont.
|
||||
Ha neuze diwar an dra-se e vez tapet ganto akidoz, pe acidose e galleg :
|
||||
dont a ra trenk o gwad ha poanius eo evel-just.
|
||||
Tamm-ha-tamm, dre an emdroadur o defe bet kollet ar boan.
|
||||
|
||||
Met n'eo ket echu ! Dibar eo ar razhed-goz noazh evit un dra all ouzhpenn.
|
||||
Un dra ha ne vez ket kavet nemet gant ur spesad all e-touez ar vronneged.
|
||||
Bevañ a reont e koloniennoù.
|
||||
Evel ar gwenan pe ar merien.
|
||||
Dibar eo an dra-se evit ur bronneg evel-just !
|
||||
Lod anezho a c'hell bezañ ken bras ha 300 a loened,
|
||||
met al lodenn vrasañ a zo tro 75 enni.
|
||||
Aozet eo pep kolonienn en un doare resis.
|
||||
Bez' eus ur rouanez.
|
||||
Brasoc'h eo eget ar re all.
|
||||
Pa varv ar rouanez e vez kemeret he flas gant ur barez.
|
||||
Korf ar rouanez nevez a gresk neuze, evit bezañ gouest da zougen ar re vihan,
|
||||
war-dro 11 anezho bep tro.
|
||||
|
||||
Ha mod-all, bez ez eus tri rummad all e-touez ar golonienn.
|
||||
Al labourerien, da skouer, a ra war-dro ar boued hag ar garidennoù.
|
||||
Kalz labour zo 'vat !
|
||||
Kavet e vez soudarded ivez, evit diwall ar golonienn diouzh ar preizherien.
|
||||
Hag ur rummad all a zo bet kavet c'hoazh.
|
||||
O vezañ ma vevont an holl razhed-goz noazh eus ur golonienn tout asambles,
|
||||
o liesseurted zo izel a-walc'h.
|
||||
Da lavaret eo, ar re-mañ zo tout breudeur ha c'hoarezed.
|
||||
Ha setu evit tremen e-biou d'ar genwadelezh, pe consanguinité,
|
||||
kuit dezho da weskañ re ar gwad ma karit,
|
||||
ez eus c'hoazh ur rummad all, anvet an distrewerien, disperseurs e galleg.
|
||||
Ne labouront ket, ar c'hontrol eo :
|
||||
klask a reont tec'hel kuit.
|
||||
Fellout a ra dezho en em goublañ er maez eus ar golonienn en doare ma vez
|
||||
mesket glad genetek ar spesad. Un tamm souezhus eo, met pegen efedus !
|
||||
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant ul loen iskis ha divalav a-walc'h ivez.
|
||||
Bevañ a ra evel ar gwenan pe ar merien,
|
||||
n'en deus na poan na krign-bev, ha gallout a ra bevañ e-pad pell.
|
||||
Setu ur skouer all da ziskouez deomp ez eus ouzhpenn an neuz a gont.
|
||||
Pe ur skouer all a ziskouez deomp pegen
|
||||
pinvidik eo an natur war an tamm douar-mañ.
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
113
content/podcasts/brav-ha-bev/4-razh-goz-noazh/index.fr.md
Normal file
113
content/podcasts/brav-ha-bev/4-razh-goz-noazh/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,113 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#4 Ar razh-goz noazh"
|
||||
date: 2021-10-13T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./razhGozNoazh.jpg"
|
||||
slug: "4-razh-goz-noazh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar razh-goz noazh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-razh-goz-noazh/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-razh-goz-noazh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo graet anaoudegezh gant ul loen iskis ha dibar : ar razh-goz noazh.
|
||||
|
||||
Ar pezh emaoc'h o paouez klevout a zo un enrolladenn eus ar razh-goz noazh.
|
||||
Setu un drol a loen.
|
||||
Heterocephalus glaber vez graet anezhañ e latin.
|
||||
Razh-goz noazh eo e anv "boutin".
|
||||
Perak eo anvet "razh-goz noazh" neuze ?
|
||||
Da gentañ tout vez lâret razh, peogwir eo ur c'hrigner, bras e zent.
|
||||
Memes rummad hag ar razhed hag al logod eo.
|
||||
Ha da c'houde neuze, perak vez lavaret "goz" ?
|
||||
Rak ober a ra garidennoù, dindan an douar, evel ar gozed.
|
||||
Ar re-mañ ne vezont ket kavet partout er bed
|
||||
met dreist-holl e Afrika ar Reter (Kenia, Etiopia, Somalia).
|
||||
Hag erfin, perak "noazh" ? Peogwir eo noazh !
|
||||
Noazh evel ur ran ! N'eus ket kalz a vlev war-c'horre e gorf.
|
||||
Ha gwelet e vez neuze e groc'hen ridet, hag a zo fin-fin, kazimant treuzluc'hus, treuzwelus.
|
||||
N'omp ket boas da sellet ouzh organegoù mod-se.
|
||||
Tost a-walc'h int ouzhomp dre ma 'z int bronneged, mammifères ma karit.
|
||||
Met gwelet a reoc'h, ar re-se zo iskis !
|
||||
|
||||
Kendalc'homp gant an tamm poltred.
|
||||
Al loened-se a ra war-dro 10 sentimetrad, evel ar razhed all.
|
||||
Ar re-mañ zo bras o dent hag an dra-se servij dezho da gleuzañ garidennoù.
|
||||
'Giz ar gozed ne welont ket mat.
|
||||
Du-pod eo ar bed evito ha setu ne dalv ket ar boan kaout daoulagad dreistordinal.
|
||||
Bihan eo o daoulagad ha bihan eo o favioù ivez.
|
||||
Met gouest int da fiñval buan memestra.
|
||||
|
||||
Lavaret em eus deoc'h eo drol ar razh-goz noazh.
|
||||
Da gentañ-penn e c'hell bevañ e-pad pell. Pell-pell zoken.
|
||||
Keñveriomp gant ul logodenn hag a vefe lakaet en un arnodva pe ul laboratouer m'ho peus c'hoant.
|
||||
Mat ar jeu, n'ez eus preizher ebet, hag ur vuhez hir eo gouest da gaout.
|
||||
Afin, ur vuhez hir : evit ul logodenn 'ra 4 bloaz da neubeutañ.
|
||||
N'eo ket fall. Ar razh-goz noazh bremañ.
|
||||
Er memes endro e c'hellfe bevañ betek 30 vloaz !
|
||||
Hir spontus eo an dra-se evit ul loen ken bihan.
|
||||
Ha setu emañ ar skiantourien o klask penaos vez graet gantañ c'hoazh.
|
||||
An dra-se c'hellfe sikour ac'hanomp marteze evit kleñvedoù zo.
|
||||
Un dra interesant zo evit ar skiantourien da skouer :
|
||||
daoust ma c'hellont bevañ e-pad pell, ne dapont ket ar c'hrign-bev,
|
||||
ar c'hankr pe ar c'hañser m'ho peus c'hoant.
|
||||
Ha n'int ket ken kizidik eveldomp ouzh ar yoc'hennoù, tumeurs ma karit.
|
||||
|
||||
Hag ur souezhadenn all zo c'hoazh evit achuiñ gant yec'hed ar razh-goz noazh :
|
||||
morse kazimant n'o dez ket poan.
|
||||
Ha padal eo bet kriz ar skiantourien ganto.
|
||||
Klasket o deus deviñ o c'hroc'hen gant trenkennoù bennak pe gant tan zoken,
|
||||
met al loened n'int ket tec'het kuit.
|
||||
Savet ez eus bet ur vartezeadenn, un hipotez ma peus c'hoant.
|
||||
Ar razhed-goz noazh o deus kollet ar boan marteze
|
||||
rak alies-mat ne vez ket kalz a oksijen e lec'h ma vevont.
|
||||
Ha neuze diwar an dra-se e vez tapet ganto akidoz, pe acidose e galleg :
|
||||
dont a ra trenk o gwad ha poanius eo evel-just.
|
||||
Tamm-ha-tamm, dre an emdroadur o defe bet kollet ar boan.
|
||||
|
||||
Met n'eo ket echu ! Dibar eo ar razhed-goz noazh evit un dra all ouzhpenn.
|
||||
Un dra ha ne vez ket kavet nemet gant ur spesad all e-touez ar vronneged.
|
||||
Bevañ a reont e koloniennoù.
|
||||
Evel ar gwenan pe ar merien.
|
||||
Dibar eo an dra-se evit ur bronneg evel-just !
|
||||
Lod anezho a c'hell bezañ ken bras ha 300 a loened,
|
||||
met al lodenn vrasañ a zo tro 75 enni.
|
||||
Aozet eo pep kolonienn en un doare resis.
|
||||
Bez' eus ur rouanez.
|
||||
Brasoc'h eo eget ar re all.
|
||||
Pa varv ar rouanez e vez kemeret he flas gant ur barez.
|
||||
Korf ar rouanez nevez a gresk neuze, evit bezañ gouest da zougen ar re vihan,
|
||||
war-dro 11 anezho bep tro.
|
||||
|
||||
Ha mod-all, bez ez eus tri rummad all e-touez ar golonienn.
|
||||
Al labourerien, da skouer, a ra war-dro ar boued hag ar garidennoù.
|
||||
Kalz labour zo 'vat !
|
||||
Kavet e vez soudarded ivez, evit diwall ar golonienn diouzh ar preizherien.
|
||||
Hag ur rummad all a zo bet kavet c'hoazh.
|
||||
O vezañ ma vevont an holl razhed-goz noazh eus ur golonienn tout asambles,
|
||||
o liesseurted zo izel a-walc'h.
|
||||
Da lavaret eo, ar re-mañ zo tout breudeur ha c'hoarezed.
|
||||
Ha setu evit tremen e-biou d'ar genwadelezh, pe consanguinité,
|
||||
kuit dezho da weskañ re ar gwad ma karit,
|
||||
ez eus c'hoazh ur rummad all, anvet an distrewerien, disperseurs e galleg.
|
||||
Ne labouront ket, ar c'hontrol eo :
|
||||
klask a reont tec'hel kuit.
|
||||
Fellout a ra dezho en em goublañ er maez eus ar golonienn en doare ma vez
|
||||
mesket glad genetek ar spesad. Un tamm souezhus eo, met pegen efedus !
|
||||
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant ul loen iskis ha divalav a-walc'h ivez.
|
||||
Bevañ a ra evel ar gwenan pe ar merien,
|
||||
n'en deus na poan na krign-bev, ha gallout a ra bevañ e-pad pell.
|
||||
Setu ur skouer all da ziskouez deomp ez eus ouzhpenn an neuz a gont.
|
||||
Pe ur skouer all a ziskouez deomp pegen
|
||||
pinvidik eo an natur war an tamm douar-mañ.
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/4-razh-goz-noazh/razhGozNoazh.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/4-razh-goz-noazh/razhGozNoazh.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 697 KiB |
|
|
@ -0,0 +1,116 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#5 Mikrobot ar bouzelloù"
|
||||
date: 2021-10-27T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./mikrobiotArBouzellou.jpg"
|
||||
slug: "5-mikrobiot-ar-bouzellou"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Mikrobiot ar bouzelloù**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/mikrobiot-ar-bouzellou/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/mikrobiot-ar-bouzellou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo komzet eus boudoù bev bihan-bihan met a-bouez ruz evidomp-ni :
|
||||
bakteri mikrobiot ar bouzelloù.
|
||||
|
||||
Krogomp neuze gant ar bakteri.
|
||||
M'ho peus selaouet ma c'hronikenn diwar-benn gwezenn ar vuhez
|
||||
ho peus dalc'het soñj outo marteze.
|
||||
Buan ha buan, ur vakterienn zo ur organeg ha n'eo ket ul loen nag ur plant.
|
||||
Bihan-spontus eo, tro ur mikrometr.
|
||||
Kemerit ur milimetrad. N'eo ket bras dija.
|
||||
Rannit anezhañ etre mil, setu ment ur vakterienn.
|
||||
Neuze n'int ket bras met stank ha kapapl int !
|
||||
Kavet e vezont e pep lec'h war an Douar hag en ennomp ivez, en hor c'horf.
|
||||
Tro-dro 40 000 a viliardoù a vakteri a zo war pe en hor c'horf.
|
||||
An niver-se a zo tamm pe damm ar memes hini evel an niver a gelligoù denel,
|
||||
pe niver a seluloù m'ho peus c'hoant.
|
||||
Spontus eo!
|
||||
|
||||
Setu bremañ e ouzomp petra eo ar bakteri.
|
||||
Ha petra eo ar mikrobiot neuze?
|
||||
Ur mikrobiot, rak meur a hini a zo un tammig e pep lec'h,
|
||||
a zo an holl vikro-organegoù a zo o vevañ en ul lec'h bennak.
|
||||
Lakaomp, en hor c'horf !
|
||||
Evit lavarout ar wirionez, estreget ar bakteri a zo en ur mikrobiot.
|
||||
Kavet e vez mikro-organegoù all evel ar goell (a zo ur seurt tog-touseg),
|
||||
ha mikro-organegoù all c'hoazh.
|
||||
|
||||
Mat-tre. Hag ar bouzelloù neuze ?
|
||||
D'am soñj e ouzoc'h mui pe vui da betra e servij ar re-mañ.
|
||||
E-barzh ar stomog pe ar sac'h-boued e vez lonket pedijeret ar boued a zo bet troc'het a-dammigoù.
|
||||
Met ne vefe ket ken efedus ha se e-unan,
|
||||
peogwir ne c'hell ket ar c'horf dijeriñ tout kement seurt boued a zo.
|
||||
|
||||
Dre ma 'z eo bihan-spontus an organegoù ez eus kalz anezho en hor bouzelloù.
|
||||
Hag a-bep-seurt zo ouzhpenn ! Petra a dalv an dra-se ?
|
||||
Feiz… Liesseurt eo stumm ar mikro-organegoù met dreist-holl eo liesseurt o fonksion, pe o c'hefridi.
|
||||
Ne c'hell ket pep organeg ober pep tra evel-just,
|
||||
met pa vezont lakaet asambles e c'hellont ober kalz muioc'h, pep hini gant e roll.
|
||||
Ha setu-int neuze da reiñ an dorn deomp e meur a zoare.
|
||||
|
||||
Da gentañ penn : an dijeriñ.
|
||||
Pa vez lakaet a-stroll an organegoù-se, int gouest da esmoriñ pe da lakaat e bruzhun
|
||||
al lodennoù eus hor boued na vezent ket lonket ganeomp hon-unan,
|
||||
evel ar gwiennoù boued, pe fibres alimentaires ma karit.
|
||||
Ar pezh a vez roet deomp gant ar mikro-organegoù a zo tammoù boued aesoc'h da lonkañ,
|
||||
hag ivez gaz, a teu da vezañ brammoù ha loufoù.
|
||||
|
||||
N'eo ket echu, rak kefridioù all a zo gant ar mikrobiot !
|
||||
Reiñ a reont sikour deomp evit kreñvaat hor reizhiad immunekaat,
|
||||
pe système immunitaire m'ho peus c'hoant.
|
||||
Gourdonet e vez hor sistem gant ar mikro-organegoù en ur mod.
|
||||
Dre-se int stag ouzh hor yec'hed.
|
||||
|
||||
Ha setu ken important eo hor mikrobiot m'eo liammet gant kleñvedoù pe kudennoù yec'hed.
|
||||
|
||||
Gallout a rer gwelout ar mikrobiot evel ur c'hempouez ekologel.
|
||||
Da lavaret eo, eo pouezus kementad organeg-mañ-organeg.
|
||||
Ma vez re stank un organeg bennak e cheñch emzalc'h ar mikrobiot a-bezh.
|
||||
An efed kentañ a zo… kaout poan o tijeriñ.
|
||||
Ar red-kof, ar foerell, alies.
|
||||
|
||||
Met gwashoc'h a zo c'hoazh.
|
||||
Liammet kreñv eo hor bouzelloù gant hon empenn.
|
||||
Dre un nervenn anvet le nerf vague e galleg da skouer,
|
||||
met ivez dre ar gwad gant an hormonoù.
|
||||
Ha diskouezet ez eus bet gant skiantourien ha skiantourezed
|
||||
e vank un dornad mikro-organegoù e-barzh
|
||||
mikrobiot an dud a zo tapet gant an diwaskadenn,
|
||||
pe an dud tapet gant an "dépression".
|
||||
|
||||
Liammoù all a zo bet kavet etre stad mikrobiot ar bouzelloù
|
||||
hag an aotegezh, l'autisme e galleg.
|
||||
N'eo ket aes gouzout hag eñ eo al liamm ur gaoz pe un dilerc'h koulskoude,
|
||||
met diskouez a ra eo ar c'hôf e-kreiz hor yec'hed.
|
||||
|
||||
|
||||
Marteze ho peus c'hoant bremañ da c'houzout
|
||||
penaos ober war-dro ho mikrobiot deoc'h-c'hwi !
|
||||
Un nebeud traoù zo ezhomm da ziwall outo.
|
||||
Kentañ tra, tremenit e-biou an antibiotikoù.
|
||||
Re efedus int evit lazhañ ar bakteri, ar re jentil en o zouez.
|
||||
Gwelloc'h eo o implijout ma n'eus diskoulm all ebet.
|
||||
Da eil, klaskit debriñ predoù kempouez gant gwiennoù boued, fibres alimentaires,
|
||||
a vez kavet da skouer e frouezh hag e legumaj.
|
||||
Dre se e vo roet boued d'ho mikrobiot.
|
||||
Hag evit echuiñ, moiaen zo da zebriñ mikroorganegoù krenn-ha-krak.
|
||||
Kavet e vezont pe e pilulennoù e ti an apotiker, pe e meuzioù zo.
|
||||
Meuzioù lakaet e go da skouer, evel ar c'haol-go pe ar choukroutenn,
|
||||
ar yaourt, ha traoù all (kefir, kombucha, miso hag all hag all).
|
||||
|
||||
E berr gomzoù hon eus gwelet hiziv ez eus mikro-organegoù en ennomp, en hor bouzelloù : ar mikrobiot.
|
||||
Important kenañ int evit dijeriñ hag evit hor yec'hed dre vras.
|
||||
Lavaret em eus deoc'h int stank-mat.
|
||||
Bez ez eus tost kement a vikro-organegoù evel ma'z eus kelligoù denel.
|
||||
Ha neuze, dre se vefe diaes-diaes deomp, dibosubl zoken,
|
||||
bevañ nemet gant kelligoù denel…
|
||||
Piv omp-ni, a-benn ar fin?
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,116 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#5 Mikrobot ar bouzelloù"
|
||||
date: 2021-10-27T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./mikrobiotArBouzellou.jpg"
|
||||
slug: "5-mikrobiot-ar-bouzellou"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Mikrobiot ar bouzelloù**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/mikrobiot-ar-bouzellou/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/mikrobiot-ar-bouzellou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo komzet eus boudoù bev bihan-bihan met a-bouez ruz evidomp-ni :
|
||||
bakteri mikrobiot ar bouzelloù.
|
||||
|
||||
Krogomp neuze gant ar bakteri.
|
||||
M'ho peus selaouet ma c'hronikenn diwar-benn gwezenn ar vuhez
|
||||
ho peus dalc'het soñj outo marteze.
|
||||
Buan ha buan, ur vakterienn zo ur organeg ha n'eo ket ul loen nag ur plant.
|
||||
Bihan-spontus eo, tro ur mikrometr.
|
||||
Kemerit ur milimetrad. N'eo ket bras dija.
|
||||
Rannit anezhañ etre mil, setu ment ur vakterienn.
|
||||
Neuze n'int ket bras met stank ha kapapl int !
|
||||
Kavet e vezont e pep lec'h war an Douar hag en ennomp ivez, en hor c'horf.
|
||||
Tro-dro 40 000 a viliardoù a vakteri a zo war pe en hor c'horf.
|
||||
An niver-se a zo tamm pe damm ar memes hini evel an niver a gelligoù denel,
|
||||
pe niver a seluloù m'ho peus c'hoant.
|
||||
Spontus eo!
|
||||
|
||||
Setu bremañ e ouzomp petra eo ar bakteri.
|
||||
Ha petra eo ar mikrobiot neuze?
|
||||
Ur mikrobiot, rak meur a hini a zo un tammig e pep lec'h,
|
||||
a zo an holl vikro-organegoù a zo o vevañ en ul lec'h bennak.
|
||||
Lakaomp, en hor c'horf !
|
||||
Evit lavarout ar wirionez, estreget ar bakteri a zo en ur mikrobiot.
|
||||
Kavet e vez mikro-organegoù all evel ar goell (a zo ur seurt tog-touseg),
|
||||
ha mikro-organegoù all c'hoazh.
|
||||
|
||||
Mat-tre. Hag ar bouzelloù neuze ?
|
||||
D'am soñj e ouzoc'h mui pe vui da betra e servij ar re-mañ.
|
||||
E-barzh ar stomog pe ar sac'h-boued e vez lonket pedijeret ar boued a zo bet troc'het a-dammigoù.
|
||||
Met ne vefe ket ken efedus ha se e-unan,
|
||||
peogwir ne c'hell ket ar c'horf dijeriñ tout kement seurt boued a zo.
|
||||
|
||||
Dre ma 'z eo bihan-spontus an organegoù ez eus kalz anezho en hor bouzelloù.
|
||||
Hag a-bep-seurt zo ouzhpenn ! Petra a dalv an dra-se ?
|
||||
Feiz… Liesseurt eo stumm ar mikro-organegoù met dreist-holl eo liesseurt o fonksion, pe o c'hefridi.
|
||||
Ne c'hell ket pep organeg ober pep tra evel-just,
|
||||
met pa vezont lakaet asambles e c'hellont ober kalz muioc'h, pep hini gant e roll.
|
||||
Ha setu-int neuze da reiñ an dorn deomp e meur a zoare.
|
||||
|
||||
Da gentañ penn : an dijeriñ.
|
||||
Pa vez lakaet a-stroll an organegoù-se, int gouest da esmoriñ pe da lakaat e bruzhun
|
||||
al lodennoù eus hor boued na vezent ket lonket ganeomp hon-unan,
|
||||
evel ar gwiennoù boued, pe fibres alimentaires ma karit.
|
||||
Ar pezh a vez roet deomp gant ar mikro-organegoù a zo tammoù boued aesoc'h da lonkañ,
|
||||
hag ivez gaz, a teu da vezañ brammoù ha loufoù.
|
||||
|
||||
N'eo ket echu, rak kefridioù all a zo gant ar mikrobiot !
|
||||
Reiñ a reont sikour deomp evit kreñvaat hor reizhiad immunekaat,
|
||||
pe système immunitaire m'ho peus c'hoant.
|
||||
Gourdonet e vez hor sistem gant ar mikro-organegoù en ur mod.
|
||||
Dre-se int stag ouzh hor yec'hed.
|
||||
|
||||
Ha setu ken important eo hor mikrobiot m'eo liammet gant kleñvedoù pe kudennoù yec'hed.
|
||||
|
||||
Gallout a rer gwelout ar mikrobiot evel ur c'hempouez ekologel.
|
||||
Da lavaret eo, eo pouezus kementad organeg-mañ-organeg.
|
||||
Ma vez re stank un organeg bennak e cheñch emzalc'h ar mikrobiot a-bezh.
|
||||
An efed kentañ a zo… kaout poan o tijeriñ.
|
||||
Ar red-kof, ar foerell, alies.
|
||||
|
||||
Met gwashoc'h a zo c'hoazh.
|
||||
Liammet kreñv eo hor bouzelloù gant hon empenn.
|
||||
Dre un nervenn anvet le nerf vague e galleg da skouer,
|
||||
met ivez dre ar gwad gant an hormonoù.
|
||||
Ha diskouezet ez eus bet gant skiantourien ha skiantourezed
|
||||
e vank un dornad mikro-organegoù e-barzh
|
||||
mikrobiot an dud a zo tapet gant an diwaskadenn,
|
||||
pe an dud tapet gant an "dépression".
|
||||
|
||||
Liammoù all a zo bet kavet etre stad mikrobiot ar bouzelloù
|
||||
hag an aotegezh, l'autisme e galleg.
|
||||
N'eo ket aes gouzout hag eñ eo al liamm ur gaoz pe un dilerc'h koulskoude,
|
||||
met diskouez a ra eo ar c'hôf e-kreiz hor yec'hed.
|
||||
|
||||
|
||||
Marteze ho peus c'hoant bremañ da c'houzout
|
||||
penaos ober war-dro ho mikrobiot deoc'h-c'hwi !
|
||||
Un nebeud traoù zo ezhomm da ziwall outo.
|
||||
Kentañ tra, tremenit e-biou an antibiotikoù.
|
||||
Re efedus int evit lazhañ ar bakteri, ar re jentil en o zouez.
|
||||
Gwelloc'h eo o implijout ma n'eus diskoulm all ebet.
|
||||
Da eil, klaskit debriñ predoù kempouez gant gwiennoù boued, fibres alimentaires,
|
||||
a vez kavet da skouer e frouezh hag e legumaj.
|
||||
Dre se e vo roet boued d'ho mikrobiot.
|
||||
Hag evit echuiñ, moiaen zo da zebriñ mikroorganegoù krenn-ha-krak.
|
||||
Kavet e vezont pe e pilulennoù e ti an apotiker, pe e meuzioù zo.
|
||||
Meuzioù lakaet e go da skouer, evel ar c'haol-go pe ar choukroutenn,
|
||||
ar yaourt, ha traoù all (kefir, kombucha, miso hag all hag all).
|
||||
|
||||
E berr gomzoù hon eus gwelet hiziv ez eus mikro-organegoù en ennomp, en hor bouzelloù : ar mikrobiot.
|
||||
Important kenañ int evit dijeriñ hag evit hor yec'hed dre vras.
|
||||
Lavaret em eus deoc'h int stank-mat.
|
||||
Bez ez eus tost kement a vikro-organegoù evel ma'z eus kelligoù denel.
|
||||
Ha neuze, dre se vefe diaes-diaes deomp, dibosubl zoken,
|
||||
bevañ nemet gant kelligoù denel…
|
||||
Piv omp-ni, a-benn ar fin?
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 408 KiB |
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/6-ar-go-1/arGo1.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/6-ar-go-1/arGo1.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 868 KiB |
83
content/podcasts/brav-ha-bev/6-ar-go-1/index.br.md
Normal file
83
content/podcasts/brav-ha-bev/6-ar-go-1/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,83 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#6 Ar go (1/2)"
|
||||
date: 2021-11-10T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arGo1.jpg"
|
||||
slug: "6-ar-go-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar go (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-1/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-1/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'vo komzet eus boued !
|
||||
Ur seurt boued resis a-walc'h : ar boued lakaet e go.
|
||||
Menam menam.
|
||||
Un digarez brav da gomz eus ar bakteri ur wech c'hoazh, hag o mignoned, ar goell !
|
||||
|
||||
Krogomp eta gant termenadur ar go, "la fermentation" e galleg.
|
||||
Ar pal evit an organismoù a implij ar go eo tennañ energiezh eus o boued.
|
||||
Treiñ a reont an tammoù boued e tammoù all, da lavaret eo, ur reaktadenn gimiek eo.
|
||||
Alies-mat e teu ar glusid (ar sukr mar karit) da vezañ alkol pe ur gaz bennak.
|
||||
|
||||
Evit lavarout ar wirionez ez eus meur a zoare go.
|
||||
'Pezh a cheñch ganto eo disoc'h ar reaktadenn, ar pezh a zo produet ganti.
|
||||
Daou seurt go pennañ a zo neuze : an hini alkolek a brodu alkol,
|
||||
hag an hini laezhek a brodu… trenkenn laezhek (acide lactique e galleg).
|
||||
Eus an 2 seurt go e vo kaoz hiziv.
|
||||
|
||||
Ha piv a ra ar go neuze ?
|
||||
Ar go a zo ur reaktadenn normal a-walc'h gant ar boudoù bev.
|
||||
Ober a reomp-ni hon-unan ar reaktadenn-se ivez.
|
||||
En hor c'hig e c'hoarvezh an dra-se, pa vez implijet kalz anezho.
|
||||
Pa vezomp o redek buan-buan da skouer.
|
||||
Met deomp en-dro d'ar go evit ar boued.
|
||||
|
||||
Ar pezh a zo interesant evidomp neuze eo ar go graet gant ar mikro-organismoù :
|
||||
ar bakteri hag ar goell (la levure m'ho peus c'hoant).
|
||||
|
||||
Da gentañ, greomp un tamm tro war-zu an istor.
|
||||
|
||||
Boñ da gentañ tout n'eo ket an denelezh en deus ijinet ar go dija.
|
||||
Evel em eus lavaret n'ez eus ezhomm eus un den evit lakaat ar boued e go :
|
||||
ar mikro-organismoù an hini eo a zo a-bouez.
|
||||
A setu neuze ar boued kentañ a zo bet bet lakaet e go a zo, moarvat… ar frouezh.
|
||||
Gall' a reont, en ur mod, "en em lakaat e go".
|
||||
|
||||
Met gwir eo, ar go zo bet implijet kalz gant an dud, hag abaoe pell-pell zo.
|
||||
Marteze a-walc'h abaoe ar paleolitik, 3 milion a vloavezhioù zo.
|
||||
Hag an evajoù kentañ lakaet e go a zo bet graet da vare an neolitik, tro 9 mil bloaz zo.
|
||||
|
||||
Implijet eo bet ar goell, hag implijet e vez hiziv an deizh c'hoazh memes-mod,
|
||||
evit kaout muioc'h a voued mat da zebriñ.
|
||||
O tennañ an tammoù toksek eus ar plant da skouer,
|
||||
met lakaet e vo ar gaoz war ar sujed-mañ diwezhatoc'h.
|
||||
|
||||
Tamm ha tamm eo bet implijet ar go, dre ar milvedoù hag ar c'hantvedoù.
|
||||
Implijet eo bet evit ober bara gant ar bleud, evit ober fourmaj laezh gant al laezh ha me oar me.
|
||||
|
||||
Ur bloavezh a-bouez eo hini 1856.
|
||||
Ur paotr brudet a-walc'h, aotrou Louis Pasteur, a oa krog da studiañ
|
||||
en un doare skiantel ar go, goude bezañ kavet ar goell muiañ anavezet : "Saccharomyces cerevisiae",
|
||||
da lavaret eo, ar goell-bier.
|
||||
|
||||
A-drugarez d'an holl draoù desket ez omp gouest hiziv da lakaat e go kalz traoù en un doare kontrollet.
|
||||
Rak ret eo dibab un temperadur resis, peseurt mikro-organismoù zo da lakaat,
|
||||
pegement a sukr e vez ezhomm da lakaat ha kement zo.
|
||||
|
||||
Setu implijet e vez ar go e pep lec'h er bed, abaoe milionoù a vloavezhioù.
|
||||
Ur glad bras-divent eo, gant an holl doareoù d'ober liesseurt-kenañ.
|
||||
Ha koulskoude eo ar go ur reaktadenn a vez anavezet gant tou' an dud,
|
||||
kavet pe implijet gant an holl bobloù dre ar bed.
|
||||
|
||||
Peseurt boued, dre ar bed, a vez fardet gant ar go ?
|
||||
War an dra-se vo lakaet ar gaoz gant ar rann a zeu.
|
||||
Ha gwelet e vo ivez perak eo talvoudus-bras d'an holl.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
83
content/podcasts/brav-ha-bev/6-ar-go-1/index.fr.md
Normal file
83
content/podcasts/brav-ha-bev/6-ar-go-1/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,83 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#6 Ar go (1/2)"
|
||||
date: 2021-11-10T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arGo1.jpg"
|
||||
slug: "6-ar-go-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar go (1/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-1/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-1/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'vo komzet eus boued !
|
||||
Ur seurt boued resis a-walc'h : ar boued lakaet e go.
|
||||
Menam menam.
|
||||
Un digarez brav da gomz eus ar bakteri ur wech c'hoazh, hag o mignoned, ar goell !
|
||||
|
||||
Krogomp eta gant termenadur ar go, "la fermentation" e galleg.
|
||||
Ar pal evit an organismoù a implij ar go eo tennañ energiezh eus o boued.
|
||||
Treiñ a reont an tammoù boued e tammoù all, da lavaret eo, ur reaktadenn gimiek eo.
|
||||
Alies-mat e teu ar glusid (ar sukr mar karit) da vezañ alkol pe ur gaz bennak.
|
||||
|
||||
Evit lavarout ar wirionez ez eus meur a zoare go.
|
||||
'Pezh a cheñch ganto eo disoc'h ar reaktadenn, ar pezh a zo produet ganti.
|
||||
Daou seurt go pennañ a zo neuze : an hini alkolek a brodu alkol,
|
||||
hag an hini laezhek a brodu… trenkenn laezhek (acide lactique e galleg).
|
||||
Eus an 2 seurt go e vo kaoz hiziv.
|
||||
|
||||
Ha piv a ra ar go neuze ?
|
||||
Ar go a zo ur reaktadenn normal a-walc'h gant ar boudoù bev.
|
||||
Ober a reomp-ni hon-unan ar reaktadenn-se ivez.
|
||||
En hor c'hig e c'hoarvezh an dra-se, pa vez implijet kalz anezho.
|
||||
Pa vezomp o redek buan-buan da skouer.
|
||||
Met deomp en-dro d'ar go evit ar boued.
|
||||
|
||||
Ar pezh a zo interesant evidomp neuze eo ar go graet gant ar mikro-organismoù :
|
||||
ar bakteri hag ar goell (la levure m'ho peus c'hoant).
|
||||
|
||||
Da gentañ, greomp un tamm tro war-zu an istor.
|
||||
|
||||
Boñ da gentañ tout n'eo ket an denelezh en deus ijinet ar go dija.
|
||||
Evel em eus lavaret n'ez eus ezhomm eus un den evit lakaat ar boued e go :
|
||||
ar mikro-organismoù an hini eo a zo a-bouez.
|
||||
A setu neuze ar boued kentañ a zo bet bet lakaet e go a zo, moarvat… ar frouezh.
|
||||
Gall' a reont, en ur mod, "en em lakaat e go".
|
||||
|
||||
Met gwir eo, ar go zo bet implijet kalz gant an dud, hag abaoe pell-pell zo.
|
||||
Marteze a-walc'h abaoe ar paleolitik, 3 milion a vloavezhioù zo.
|
||||
Hag an evajoù kentañ lakaet e go a zo bet graet da vare an neolitik, tro 9 mil bloaz zo.
|
||||
|
||||
Implijet eo bet ar goell, hag implijet e vez hiziv an deizh c'hoazh memes-mod,
|
||||
evit kaout muioc'h a voued mat da zebriñ.
|
||||
O tennañ an tammoù toksek eus ar plant da skouer,
|
||||
met lakaet e vo ar gaoz war ar sujed-mañ diwezhatoc'h.
|
||||
|
||||
Tamm ha tamm eo bet implijet ar go, dre ar milvedoù hag ar c'hantvedoù.
|
||||
Implijet eo bet evit ober bara gant ar bleud, evit ober fourmaj laezh gant al laezh ha me oar me.
|
||||
|
||||
Ur bloavezh a-bouez eo hini 1856.
|
||||
Ur paotr brudet a-walc'h, aotrou Louis Pasteur, a oa krog da studiañ
|
||||
en un doare skiantel ar go, goude bezañ kavet ar goell muiañ anavezet : "Saccharomyces cerevisiae",
|
||||
da lavaret eo, ar goell-bier.
|
||||
|
||||
A-drugarez d'an holl draoù desket ez omp gouest hiziv da lakaat e go kalz traoù en un doare kontrollet.
|
||||
Rak ret eo dibab un temperadur resis, peseurt mikro-organismoù zo da lakaat,
|
||||
pegement a sukr e vez ezhomm da lakaat ha kement zo.
|
||||
|
||||
Setu implijet e vez ar go e pep lec'h er bed, abaoe milionoù a vloavezhioù.
|
||||
Ur glad bras-divent eo, gant an holl doareoù d'ober liesseurt-kenañ.
|
||||
Ha koulskoude eo ar go ur reaktadenn a vez anavezet gant tou' an dud,
|
||||
kavet pe implijet gant an holl bobloù dre ar bed.
|
||||
|
||||
Peseurt boued, dre ar bed, a vez fardet gant ar go ?
|
||||
War an dra-se vo lakaet ar gaoz gant ar rann a zeu.
|
||||
Ha gwelet e vo ivez perak eo talvoudus-bras d'an holl.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/7-ar-go-2/arGo2.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/7-ar-go-2/arGo2.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 869 KiB |
99
content/podcasts/brav-ha-bev/7-ar-go-2/index.br.md
Normal file
99
content/podcasts/brav-ha-bev/7-ar-go-2/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,99 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#7 Ar go (2/2)"
|
||||
date: 2021-11-24T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arGo2.jpg"
|
||||
slug: "7-ar-go-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar go (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-2/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo kendalc'het gant ar pezh 'oamp krog da gaozeal er gronikenn ziwezhañ.
|
||||
Eus ar go e vo komzet adarre.
|
||||
Klasket vo ober tro ar bed evit kompren peseurt boued a zo graet gant ar go.
|
||||
Met komprenet 'vo ivez da betra e c'hell servijout.
|
||||
Deomp dezhi !
|
||||
|
||||
E-giz hon eus gwelet er gronikenn ziwezhañ, kozh-Noe eo ar boued lakaet e go.
|
||||
Kavet e vez e pep korn ar bed a bep seurt boued fardet gant ar go.
|
||||
|
||||
Perak 'ta eo ken talvoudus? Perak 'ta eo ken brudet, ken implijet ?
|
||||
Feiz, kaset e vez kalz tuoù traoù mat gant ar go.
|
||||
|
||||
An implij kentañ hervezon eo mirout ar boued.
|
||||
Gras d'ar go e c'heller kaout boued mat da zebriñ,
|
||||
pa n'eus ket moaien d'ober an eost lakaomp.
|
||||
Ar fourmaj laezh a zo ur skouer vat evit an dra-se.
|
||||
Gallout a reer mirout un tamm fourmaj-laezh kalz pelloc'h eget laezh fresk.
|
||||
|
||||
Penaos ez a en-dro neuze ?
|
||||
Ar boued a zeu da vezañ un tammig trenk pa vez lakaet da c'hoiñ,
|
||||
gras d'ar mikro-organismoù.
|
||||
Ha setu an organismoù all, an organismoù a lakje ar boued da vezañ brein,
|
||||
setu-int divarrek da vevañ ha da broduiñ elfennoù toksek.
|
||||
|
||||
Memes mod, ur efed all zo c'hoazh gant ar go :
|
||||
distrujañ a ra an traoù pistrius a zo er boued,
|
||||
an traoù toksek ma karit.
|
||||
'Fin, lakaat a ra ar boued toksek da vezañ mat da zebriñ. Pe mat da evañ.
|
||||
An dour, lakaomp. Alies-mat ne vez ket mat da evañ en natur.
|
||||
Met pa vez lakaet an dour e go,
|
||||
an dra-se zo un doare da burifïañ anezhañ, mod pe vod.
|
||||
|
||||
Penaos en ober ? Feiz : kemeret vez frouezh da skouer, rak kalz dour zo e-barzh.
|
||||
Ar sukr a zo enno a vez implijet gant ar mikro-organismoù ur wech ouzhpenn.
|
||||
Alkol vez produet ha dre-se 'vez lazhet an organismoù toksek all.
|
||||
Ha setu penaos e c'hell bezañ ar chistr kalz yac'hoc'h eget dour ur puñs.
|
||||
Boñ, arabat evañ re memestra.
|
||||
An dour a zo mat-tre en deiz-hiziv !
|
||||
|
||||
Evit echuiñ gant tuoù mat ar go, lakaomp ar gaoz war ar blaz hag ar c'hwezh,
|
||||
rak ouzhpenn ar mirout 'vez degaset gant ar go.
|
||||
Kemeromp ur skouer all eus ur boued lakaet e go : ar bara.
|
||||
Diouzh ar bleud e cheñch ar blaz, met ivez diouzh ar go,
|
||||
ha diouzh an doare e vez lakaet da labourat.
|
||||
Toaz-bara a vez lakaet da c'hoiñ gant ur sac'hadig goedenn
|
||||
(un sachet de levure boulangère, e galleg),
|
||||
n'eo ket toutafait memes tra ha toaz-bara gant goell (le levain e galleg).
|
||||
N'ez eus nemet ur spesad a vikro-organismoù er sac'hadig, pa 'z eus ur bochad er goell.
|
||||
Ar blaz a c'hell cheñch eus un eil goell d'egile zoken,
|
||||
pa vez disheñvel kementad spesad-mañ-spesad.
|
||||
|
||||
Goude bezañ komprenet perak eo talvoudus-mat ar goiñ,
|
||||
greomp un tamm tro dre ar bed evit renabliñ un nebeud skouerioù eus boued lakaet e go.
|
||||
Krogomp gant ar pezh a vez kavet e Breizh.
|
||||
|
||||
Bier a zo, evel-just.
|
||||
Un evaj a zo ennañ heiz (pe orge e galleg)
|
||||
a c'hell bezañ leusket da c'hoiñ ivez.
|
||||
Hag ar chistr, gant sukr an avaloù a zo trawalc'h evit ar mikro-organismoù d'ober o labour.
|
||||
|
||||
Kavet 'vez ivez e Breizh al laezh-ribod, a zo un tammig trenkoc'h eget al laezh fresk.
|
||||
Gwechal e veze evet asambles gant patatez, pe gant krampouezh gwinizh-du.
|
||||
|
||||
E peurest ar bed e vez debret pe evet traoù laosket da c'hoiñ ivez.
|
||||
Evel ar c'hombucha da skouer, a zo un evaj eus bro Sina fardet gant te, sukr, ha lakaet da c'hoiñ.
|
||||
Dont a ra da vezañ un tamm pikant ha trenkik.
|
||||
Cheñch a ra ar blaz hervez an te,
|
||||
pe ar mikro-organismoù a zo e-barzh hag an amzer a gemer evit goiñ.
|
||||
Un evaj all zo c'hoazh, hag a zo brudet a-walc'h ivez : ar c'hefir.
|
||||
Eus ar C'haokaz e teu. E plas an te e vez lakaet chug frouezh.
|
||||
|
||||
Gant an daou evaj-mañ e c'heller dastum ar goell, hag eo ar pezh solud a chom.
|
||||
Implijet e vez evit fardañ bouteilhadoù kefir all pe c'hoaz e c'heller profañ anezhañ da vignoned !
|
||||
|
||||
Gant se e vo klozet an div gronikenn diwar-benn ar go.
|
||||
Gwelet hon eus buan ha buan istor ar go, penaos ez a en-dro,
|
||||
da betra servij, ha renablet hon eus un nebeud skouerioù.
|
||||
Hiziv e c'hellit sellout en-dro deoc'h ha kavout a rit sur a-walc'h
|
||||
boued all lakaet e go, pep-lec'h, sur eo ha n'eo ket marteze!
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
99
content/podcasts/brav-ha-bev/7-ar-go-2/index.fr.md
Normal file
99
content/podcasts/brav-ha-bev/7-ar-go-2/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,99 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#7 Ar go (2/2)"
|
||||
date: 2021-11-24T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arGo2.jpg"
|
||||
slug: "7-ar-go-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar go (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-2/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo kendalc'het gant ar pezh 'oamp krog da gaozeal er gronikenn ziwezhañ.
|
||||
Eus ar go e vo komzet adarre.
|
||||
Klasket vo ober tro ar bed evit kompren peseurt boued a zo graet gant ar go.
|
||||
Met komprenet 'vo ivez da betra e c'hell servijout.
|
||||
Deomp dezhi !
|
||||
|
||||
E-giz hon eus gwelet er gronikenn ziwezhañ, kozh-Noe eo ar boued lakaet e go.
|
||||
Kavet e vez e pep korn ar bed a bep seurt boued fardet gant ar go.
|
||||
|
||||
Perak 'ta eo ken talvoudus? Perak 'ta eo ken brudet, ken implijet ?
|
||||
Feiz, kaset e vez kalz tuoù traoù mat gant ar go.
|
||||
|
||||
An implij kentañ hervezon eo mirout ar boued.
|
||||
Gras d'ar go e c'heller kaout boued mat da zebriñ,
|
||||
pa n'eus ket moaien d'ober an eost lakaomp.
|
||||
Ar fourmaj laezh a zo ur skouer vat evit an dra-se.
|
||||
Gallout a reer mirout un tamm fourmaj-laezh kalz pelloc'h eget laezh fresk.
|
||||
|
||||
Penaos ez a en-dro neuze ?
|
||||
Ar boued a zeu da vezañ un tammig trenk pa vez lakaet da c'hoiñ,
|
||||
gras d'ar mikro-organismoù.
|
||||
Ha setu an organismoù all, an organismoù a lakje ar boued da vezañ brein,
|
||||
setu-int divarrek da vevañ ha da broduiñ elfennoù toksek.
|
||||
|
||||
Memes mod, ur efed all zo c'hoazh gant ar go :
|
||||
distrujañ a ra an traoù pistrius a zo er boued,
|
||||
an traoù toksek ma karit.
|
||||
'Fin, lakaat a ra ar boued toksek da vezañ mat da zebriñ. Pe mat da evañ.
|
||||
An dour, lakaomp. Alies-mat ne vez ket mat da evañ en natur.
|
||||
Met pa vez lakaet an dour e go,
|
||||
an dra-se zo un doare da burifïañ anezhañ, mod pe vod.
|
||||
|
||||
Penaos en ober ? Feiz : kemeret vez frouezh da skouer, rak kalz dour zo e-barzh.
|
||||
Ar sukr a zo enno a vez implijet gant ar mikro-organismoù ur wech ouzhpenn.
|
||||
Alkol vez produet ha dre-se 'vez lazhet an organismoù toksek all.
|
||||
Ha setu penaos e c'hell bezañ ar chistr kalz yac'hoc'h eget dour ur puñs.
|
||||
Boñ, arabat evañ re memestra.
|
||||
An dour a zo mat-tre en deiz-hiziv !
|
||||
|
||||
Evit echuiñ gant tuoù mat ar go, lakaomp ar gaoz war ar blaz hag ar c'hwezh,
|
||||
rak ouzhpenn ar mirout 'vez degaset gant ar go.
|
||||
Kemeromp ur skouer all eus ur boued lakaet e go : ar bara.
|
||||
Diouzh ar bleud e cheñch ar blaz, met ivez diouzh ar go,
|
||||
ha diouzh an doare e vez lakaet da labourat.
|
||||
Toaz-bara a vez lakaet da c'hoiñ gant ur sac'hadig goedenn
|
||||
(un sachet de levure boulangère, e galleg),
|
||||
n'eo ket toutafait memes tra ha toaz-bara gant goell (le levain e galleg).
|
||||
N'ez eus nemet ur spesad a vikro-organismoù er sac'hadig, pa 'z eus ur bochad er goell.
|
||||
Ar blaz a c'hell cheñch eus un eil goell d'egile zoken,
|
||||
pa vez disheñvel kementad spesad-mañ-spesad.
|
||||
|
||||
Goude bezañ komprenet perak eo talvoudus-mat ar goiñ,
|
||||
greomp un tamm tro dre ar bed evit renabliñ un nebeud skouerioù eus boued lakaet e go.
|
||||
Krogomp gant ar pezh a vez kavet e Breizh.
|
||||
|
||||
Bier a zo, evel-just.
|
||||
Un evaj a zo ennañ heiz (pe orge e galleg)
|
||||
a c'hell bezañ leusket da c'hoiñ ivez.
|
||||
Hag ar chistr, gant sukr an avaloù a zo trawalc'h evit ar mikro-organismoù d'ober o labour.
|
||||
|
||||
Kavet 'vez ivez e Breizh al laezh-ribod, a zo un tammig trenkoc'h eget al laezh fresk.
|
||||
Gwechal e veze evet asambles gant patatez, pe gant krampouezh gwinizh-du.
|
||||
|
||||
E peurest ar bed e vez debret pe evet traoù laosket da c'hoiñ ivez.
|
||||
Evel ar c'hombucha da skouer, a zo un evaj eus bro Sina fardet gant te, sukr, ha lakaet da c'hoiñ.
|
||||
Dont a ra da vezañ un tamm pikant ha trenkik.
|
||||
Cheñch a ra ar blaz hervez an te,
|
||||
pe ar mikro-organismoù a zo e-barzh hag an amzer a gemer evit goiñ.
|
||||
Un evaj all zo c'hoazh, hag a zo brudet a-walc'h ivez : ar c'hefir.
|
||||
Eus ar C'haokaz e teu. E plas an te e vez lakaet chug frouezh.
|
||||
|
||||
Gant an daou evaj-mañ e c'heller dastum ar goell, hag eo ar pezh solud a chom.
|
||||
Implijet e vez evit fardañ bouteilhadoù kefir all pe c'hoaz e c'heller profañ anezhañ da vignoned !
|
||||
|
||||
Gant se e vo klozet an div gronikenn diwar-benn ar go.
|
||||
Gwelet hon eus buan ha buan istor ar go, penaos ez a en-dro,
|
||||
da betra servij, ha renablet hon eus un nebeud skouerioù.
|
||||
Hiziv e c'hellit sellout en-dro deoc'h ha kavout a rit sur a-walc'h
|
||||
boued all lakaet e go, pep-lec'h, sur eo ha n'eo ket marteze!
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/8-an-tardigrad/anTardigrad.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/8-an-tardigrad/anTardigrad.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 627 KiB |
100
content/podcasts/brav-ha-bev/8-an-tardigrad/index.br.md
Normal file
100
content/podcasts/brav-ha-bev/8-an-tardigrad/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,100 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#8 An tardigrad"
|
||||
date: 2021-12-08T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anTardigrad.jpg"
|
||||
slug: "8-an-tardigrad"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An tardigrad**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-tardigrad/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-tardigrad/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'vo graet anaoudegezh gant ul loen, un organism kreñv,
|
||||
ur superloen a c'hellfemp lavarout zoken : an tardigrad.
|
||||
|
||||
Petra eo al loen-se ?
|
||||
Arzhig dour 'vez graet anezhañ a-wechoù, rak sechañ a ra d'un arzhig.
|
||||
Met kalz bihanoc'h eo evit un arzh : bihanoc'h eget ur milimetr eo.
|
||||
E latin e vez anvet Tardigrada, hag evit lavaret ar wirionez,
|
||||
n'eo ket ul loen met kentoc'h ur familhad a loened.
|
||||
Ur phylum, evit ar re sot gant rummañ ar spesadoù.
|
||||
Liesseurt int aze : tro-dro 1000 spesad a zo bet deskrivet betek poent.
|
||||
|
||||
A-raok lâret deoc'h perak eo ul loen ispisial,
|
||||
dav eo deomp klask gouzout petra eo an tardigrad da gentañ,
|
||||
pe kentoc'h pelec'h emañ an tartigraded war gwezenn ar vuhez.
|
||||
Ma 'peus disoñjet petra eo ar wezenn-mañ e c'hellit selaou pe adselaou
|
||||
an eil rann eus ar gronikenn Brav ha bev.
|
||||
Ul loen eo, setu eo renket e-touezh an Eukaryota.
|
||||
Heñvel a-walc'h eo ouzh an Arthropoda,
|
||||
da lâret eo, an amprevaned, asambles gant ar c'hresteneged/c'hrustaceed.
|
||||
Lakaet eo bet e-giz-se ablamour d'e neuz.
|
||||
Met a-benn vez sellet deus e jenom, deus e ADN ma karit,
|
||||
'vez gwelet eo heñvel a-walc'h deus an nematoded.
|
||||
An nematod zo ur seurt preñv.
|
||||
Met an dra-se n'eo ket sur, ha setu emañ ar skiantourien ha skiantourezed
|
||||
o klask kompren an dra-se c'hoazh.
|
||||
|
||||
Perak em eus bet c'hoant da gomz diwar o fenn neuze ?
|
||||
Un tamm ispisial int.
|
||||
Da gentañ penn e vezont kavet un tammig e pep lec'h war an Douar.
|
||||
Plijout a ra kalz dezho bezañ er c'hoadoù pe en toundra, e lec'hioù ma vez kavet enno kinvi pe man.
|
||||
Kinvi a vez debret ganto, ha liken ivez.
|
||||
Hag a-wechoù e tebront tardigraded all.
|
||||
|
||||
Kavet e vezont ivez e lec'hioù uhel-spontus, evel war menezioù Himalaya.
|
||||
Mat eo ar jeu ganto du-hont.
|
||||
Met lod vez kavet e-barzh ar mor ivez, don-don.
|
||||
Hag 'barzh an traezh ivez.
|
||||
Un tammig e pep lec'h, a lavaran deoc'h.
|
||||
|
||||
E bourzh ar savlec'h egor etrebroadel (station spatiale internationale e galleg), zoken,
|
||||
peogwir int studiet kalz eno.
|
||||
Gouest int da vont da gousket, feiz, ur c'housk ispisial, a vez anvet 'kriptobiose'.
|
||||
Eus "crypto", a dalv kuzhet ha "biose", ar vuhez.
|
||||
An organismoù a zo gouest d'ober kemend-all a c'hell paouez da vevañ, pe dost.
|
||||
O metabolism, da lâret eo an holl reaktadennoù kimiek a c'hoarvezh en o c'helligoù,
|
||||
a teu da vezañ ral.
|
||||
Kreñv-bominabl int pa vezont e-giz-se.
|
||||
|
||||
Ne z'int ket war gozhaat da skouer :
|
||||
gal a reont bevañ e-pad bloavezhioù ha bloavezhioù pa vezont e kriptobios.
|
||||
Chom a reont bev memes gant temperadurioù a bep-seurt :
|
||||
ugent deres dindan zero da skouer,
|
||||
met a-wechoù 150 deres ivez.
|
||||
|
||||
Dav eo lavarout n'eo ket an holl spesadoù a dardigraded gouest d'ober pep tra,
|
||||
met bamus int memestra.
|
||||
Un nebeud spesadoù a c'hell añduriñ goullo an egor.
|
||||
Pe ar c'hontrol, ur gwask spontus evel mil gwech gwask an aer.
|
||||
Gallout a reont chom bev en egor.
|
||||
N'eo ket plijus bevañ du-se abalamour d'ar skinadoù.
|
||||
Ni 'vefe hanter varv gant ar skinoù, met gal a ra tardigraded so gouzañviñ anezho.
|
||||
Diskouezet ez eus bet eo gouest ur spesad bennak da zerc'hel ouzh ar skinoù ultraviolet pe ultravouk
|
||||
en ur dreiñ anezho da goulou glas.
|
||||
E lec'h lonkañ an energiezh, a rafe drouk d'an organeg, eo-hi adheñchet en ur mod.
|
||||
Un doare all, implijet gant ur spesad all, a zo mont da sec'hiñ.
|
||||
Bezañ sec'h-mat a lak an organegoù-se da c'houzañviñ ar skinoù X.
|
||||
|
||||
Memes-mod, e c'hellont ivez bevañ en un en-dro hag a zo sec'h-mat,
|
||||
evel dezerzhioù, pa vefent sec'h ha tomm pe sec'h ha yen-ki.
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ, memestra, int gouest d'ober traoù all c'hoazh.
|
||||
Gouzañviñ endroioù gant nebeut-tre a oksijen, pe bezañ en dour gant kalz a holen.
|
||||
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant ur familhad a organegoù : an tardigraded.
|
||||
Liesseurt int, ha gouest int d'ober traoù dreistordinal.
|
||||
Lod a lavar, memes, eo tost dibosupl d'an douar bezañ difrouezh pe steril penn-da-benn,
|
||||
abalamour d'an tardigraded just a-walc'h.
|
||||
Int a c'hello gouzañviñ n'eus forzh peseurt gwallreuzioù.
|
||||
Met ni a vo aet kuit abaoe pell dija, moarvat.
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
100
content/podcasts/brav-ha-bev/8-an-tardigrad/index.fr.md
Normal file
100
content/podcasts/brav-ha-bev/8-an-tardigrad/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,100 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#8 An tardigrad"
|
||||
date: 2021-12-08T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anTardigrad.jpg"
|
||||
slug: "8-an-tardigrad"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An tardigrad**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-tardigrad/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-tardigrad/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'vo graet anaoudegezh gant ul loen, un organism kreñv,
|
||||
ur superloen a c'hellfemp lavarout zoken : an tardigrad.
|
||||
|
||||
Petra eo al loen-se ?
|
||||
Arzhig dour 'vez graet anezhañ a-wechoù, rak sechañ a ra d'un arzhig.
|
||||
Met kalz bihanoc'h eo evit un arzh : bihanoc'h eget ur milimetr eo.
|
||||
E latin e vez anvet Tardigrada, hag evit lavaret ar wirionez,
|
||||
n'eo ket ul loen met kentoc'h ur familhad a loened.
|
||||
Ur phylum, evit ar re sot gant rummañ ar spesadoù.
|
||||
Liesseurt int aze : tro-dro 1000 spesad a zo bet deskrivet betek poent.
|
||||
|
||||
A-raok lâret deoc'h perak eo ul loen ispisial,
|
||||
dav eo deomp klask gouzout petra eo an tardigrad da gentañ,
|
||||
pe kentoc'h pelec'h emañ an tartigraded war gwezenn ar vuhez.
|
||||
Ma 'peus disoñjet petra eo ar wezenn-mañ e c'hellit selaou pe adselaou
|
||||
an eil rann eus ar gronikenn Brav ha bev.
|
||||
Ul loen eo, setu eo renket e-touezh an Eukaryota.
|
||||
Heñvel a-walc'h eo ouzh an Arthropoda,
|
||||
da lâret eo, an amprevaned, asambles gant ar c'hresteneged/c'hrustaceed.
|
||||
Lakaet eo bet e-giz-se ablamour d'e neuz.
|
||||
Met a-benn vez sellet deus e jenom, deus e ADN ma karit,
|
||||
'vez gwelet eo heñvel a-walc'h deus an nematoded.
|
||||
An nematod zo ur seurt preñv.
|
||||
Met an dra-se n'eo ket sur, ha setu emañ ar skiantourien ha skiantourezed
|
||||
o klask kompren an dra-se c'hoazh.
|
||||
|
||||
Perak em eus bet c'hoant da gomz diwar o fenn neuze ?
|
||||
Un tamm ispisial int.
|
||||
Da gentañ penn e vezont kavet un tammig e pep lec'h war an Douar.
|
||||
Plijout a ra kalz dezho bezañ er c'hoadoù pe en toundra, e lec'hioù ma vez kavet enno kinvi pe man.
|
||||
Kinvi a vez debret ganto, ha liken ivez.
|
||||
Hag a-wechoù e tebront tardigraded all.
|
||||
|
||||
Kavet e vezont ivez e lec'hioù uhel-spontus, evel war menezioù Himalaya.
|
||||
Mat eo ar jeu ganto du-hont.
|
||||
Met lod vez kavet e-barzh ar mor ivez, don-don.
|
||||
Hag 'barzh an traezh ivez.
|
||||
Un tammig e pep lec'h, a lavaran deoc'h.
|
||||
|
||||
E bourzh ar savlec'h egor etrebroadel (station spatiale internationale e galleg), zoken,
|
||||
peogwir int studiet kalz eno.
|
||||
Gouest int da vont da gousket, feiz, ur c'housk ispisial, a vez anvet 'kriptobiose'.
|
||||
Eus "crypto", a dalv kuzhet ha "biose", ar vuhez.
|
||||
An organismoù a zo gouest d'ober kemend-all a c'hell paouez da vevañ, pe dost.
|
||||
O metabolism, da lâret eo an holl reaktadennoù kimiek a c'hoarvezh en o c'helligoù,
|
||||
a teu da vezañ ral.
|
||||
Kreñv-bominabl int pa vezont e-giz-se.
|
||||
|
||||
Ne z'int ket war gozhaat da skouer :
|
||||
gal a reont bevañ e-pad bloavezhioù ha bloavezhioù pa vezont e kriptobios.
|
||||
Chom a reont bev memes gant temperadurioù a bep-seurt :
|
||||
ugent deres dindan zero da skouer,
|
||||
met a-wechoù 150 deres ivez.
|
||||
|
||||
Dav eo lavarout n'eo ket an holl spesadoù a dardigraded gouest d'ober pep tra,
|
||||
met bamus int memestra.
|
||||
Un nebeud spesadoù a c'hell añduriñ goullo an egor.
|
||||
Pe ar c'hontrol, ur gwask spontus evel mil gwech gwask an aer.
|
||||
Gallout a reont chom bev en egor.
|
||||
N'eo ket plijus bevañ du-se abalamour d'ar skinadoù.
|
||||
Ni 'vefe hanter varv gant ar skinoù, met gal a ra tardigraded so gouzañviñ anezho.
|
||||
Diskouezet ez eus bet eo gouest ur spesad bennak da zerc'hel ouzh ar skinoù ultraviolet pe ultravouk
|
||||
en ur dreiñ anezho da goulou glas.
|
||||
E lec'h lonkañ an energiezh, a rafe drouk d'an organeg, eo-hi adheñchet en ur mod.
|
||||
Un doare all, implijet gant ur spesad all, a zo mont da sec'hiñ.
|
||||
Bezañ sec'h-mat a lak an organegoù-se da c'houzañviñ ar skinoù X.
|
||||
|
||||
Memes-mod, e c'hellont ivez bevañ en un en-dro hag a zo sec'h-mat,
|
||||
evel dezerzhioù, pa vefent sec'h ha tomm pe sec'h ha yen-ki.
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ, memestra, int gouest d'ober traoù all c'hoazh.
|
||||
Gouzañviñ endroioù gant nebeut-tre a oksijen, pe bezañ en dour gant kalz a holen.
|
||||
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant ur familhad a organegoù : an tardigraded.
|
||||
Liesseurt int, ha gouest int d'ober traoù dreistordinal.
|
||||
Lod a lavar, memes, eo tost dibosupl d'an douar bezañ difrouezh pe steril penn-da-benn,
|
||||
abalamour d'an tardigraded just a-walc'h.
|
||||
Int a c'hello gouzañviñ n'eus forzh peseurt gwallreuzioù.
|
||||
Met ni a vo aet kuit abaoe pell dija, moarvat.
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/9-an-adn-1/anAdn1.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/9-an-adn-1/anAdn1.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 804 KiB |
114
content/podcasts/brav-ha-bev/9-an-adn-1/index.br.md
Normal file
114
content/podcasts/brav-ha-bev/9-an-adn-1/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,114 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#9 An ADN (1/3)"
|
||||
date: 2021-12-22T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn1.jpg"
|
||||
slug: "9-an-adn-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ADN (1/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-1/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-1/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn "Brav ha bev" eo bet lakaet ar gaoz war ar boudoù bev.
|
||||
Komzet em eus un tammig diwar-benn an istor ivez, istor ar bioloji/vevoniezh
|
||||
gant Darwin hag e veaj war bourz ar Beagle.
|
||||
Hiziv e vo komzet eus ur vrikenn a vez kavet gant an holl voudoù bev : an ADN.
|
||||
Kalz traoù zo da lâret diwar-benn ar volekulenn-mañ,
|
||||
hag an dra-se zo kaoz e vo graet un heuliad kronikennoù.
|
||||
Hiziv vo komañset gant an diazez : ar gimiezh ha penaos eo bet lakaet war wel an ADN.
|
||||
Deomp dezhi !
|
||||
|
||||
Kroget 'vo gant 'pezh a sell ouzh ar gimiezh.
|
||||
N'eo ket ar pep pouezusañ, fin, evidon,
|
||||
met reiñ a ra deomp un termenadur memestra.
|
||||
|
||||
E brezhoneg, ADN a vez anvet TDN, evit trenkenn dezoksiribonukleek.
|
||||
Kement ger e-barzh an anv-se en deus talvoudegezh.
|
||||
E kimiezh, un drenkenn (pe un asid m'ho peus c'hoant), a zo un doare molekul.
|
||||
Dezoksiribo-Nukleek a c'hell bezañ troc'het :
|
||||
dezoksiribo da gentañ ha nukleek da heul.
|
||||
E gwirionez e vez aozet ar volekulenn-mañ gant kalz a dammoù heñvel.
|
||||
Brik en eur mod.
|
||||
Pep brikenn a zo enni ur sukr, da lâret eo, un doare molekul.
|
||||
Dezoksiribose eo anv ar sukr-mañ.
|
||||
Ha stag ouzh ar sukr ez eus ur vazenn (une base e galleg).
|
||||
En ADN ez eus peder anezho.
|
||||
Diouzh ar vazenn-mañ e cheñch anv ar vrikenn.
|
||||
Ha peder brikenn zo neuze : A, T, C ha G.
|
||||
Lizherennoù an ADN an hini eo, pe ar c'hod genetek.
|
||||
Gwelet e vo diwezhatoc'h da betra 'servijont.
|
||||
Dre vras neuze, asid dezoksiribonukleek a dalv
|
||||
kement hag ur pezh molekulenn gant lizherennoù enni A, T, C ha G.
|
||||
|
||||
Evit echuiñ gant kimiezh an ADN, lakaomp ar gaoz war e stumm.
|
||||
Dont a ra ur bern soñjoù deoc'h pa vez komzet eus an ADN marteze.
|
||||
Stummet eo gant div neudenn (deux brins e galleg mar karit).
|
||||
An div neudenn zo stag an eil ouzh eben.
|
||||
Ha stumm ur viñs, pe un helis, o deus asambles.
|
||||
|
||||
Tra-walc'h gant ar gimiezh bremañ, komzomp eus traoù fentusoc'h !
|
||||
|
||||
Pelec'h 'vez kavet an ADN ?
|
||||
Feiz, e-barzh tout an traoù bev war an Douar!
|
||||
An holl organismoù zo ADN en enno.
|
||||
Evit organismoù zo, evel ar bakteri, e vez kavet an ADN un tamm pep lec'h er gellig, er "cellule" mar karit.
|
||||
Hag evit organismoù all, e vez renket e-barzh an nukleus (le noyau) a zo e-barzh ar gellig.
|
||||
Setu, e-barzh kelligoù hor c'hroc'hen ez eus ADN,
|
||||
hag e-barzh kelligoù delioù ho plantenn muiañ karet ivez.
|
||||
|
||||
Ur volekulenn eo an ADN neuze, ha bihan-bihan eo.
|
||||
Penaos eo bet diskoachet neuze?
|
||||
|
||||
Adalek an 19vet kantved e veze anavezet mui pe vui an herezh (l'hérédité e galleg).
|
||||
Met ne oa tamm prouenn ebet evit displegañ penaos ez ae en-dro.
|
||||
|
||||
E 1927, un den eus bro Rusia, Nikolai Koltsov,
|
||||
en doa soñjet en ur volekulenn hag a vefe bras a-walc'h.
|
||||
Deskrivet en doa an ADN dre vras, met ne oa nemet ur santadur, ur soñj.
|
||||
|
||||
Ha bremañ vo safaret eus un degouezh a c'hoarvez alies e-barzh bed ar skiantoù.
|
||||
Laeret eo bet labour ur vaouez.
|
||||
Daou baotr o deus tapet ar gloar ha tost ankounac'het eo bet ar vaouez.
|
||||
Selaouit an istor-mañ.
|
||||
|
||||
E 1952 emaomp, en un arnodva (ul laboratouer m'ho peus c'hoant) e Londrez, e King's College.
|
||||
O paouez kemer ur foto emañ ur studier, Raymond Gosling.
|
||||
Ur foto ispisial, graet gant skinoù X.
|
||||
Ha labourat a ra evit ur skiantourez a-feson, Rosalind Franklin.
|
||||
Emañ-hi o studiañ framm pe strukturenn an ADN, ha labour zo war an dachenn-se er mare-mañ.
|
||||
Ar foto en deus kemeret Gosling a zo bet kaset da daou baotr :
|
||||
Francis Crick ha James Watson.
|
||||
Emañ int o-daou oc'h ober studioù war framm an ADN ivez.
|
||||
Kavet o deus kalz traoù, hag evit lavarout ar wirionez, o deus furmekaet pe formaliset framm an ADN.
|
||||
|
||||
Met sikouret int bet gant ar foto, hep Rosalin Franklin da c'houzout.
|
||||
|
||||
Ha n'o deus lâret netra evit trugarekaat Franklin,
|
||||
ar pezh n'eo ket mad er bed skiantel evel e lec'h all ivez a-benn ar fin.
|
||||
Ger ebet c'hoazh pa 'z eo bet roet ar priz Nobel dezho evit o labour.
|
||||
Siwazh kalz skouerioù mod-se zo, gant maouezed hag o defe ranket bezañ enoret, ha bezañ anavezet muioc'h.
|
||||
|
||||
Setu, abaoe e ouzomp eo an ADN ur volekulenn gant stumm un helis doubl.
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ, e 1957 en deus Francis Crick skrivet ur pennad skiantel
|
||||
hag en deus graet al liamm etre ar jenoù (da lâret eo an ADN) hag ar proteinoù.
|
||||
Met komzet e vo eus al liamm-se diwezatoc'h.
|
||||
|
||||
Evel-just ez eus bet kavet traoù all diwar-benn an ADN.
|
||||
Ha kavet 'vez traoù hiziv an deiz c'hoazh.
|
||||
Met trawalc'h 'peus bet e-giz-se gant ar gronikenn-mañ! :-)
|
||||
|
||||
Kroget omp hiziv gant ur veaj evit ober anaoudegezh gant ur bed diwel ha bihan : bed an ADN.
|
||||
Gwelet hon eus petra eo, pelec'h 'vez kavet hag un nebeud traoù diwar-benn ar mod eo bet kavet.
|
||||
Kalz traoù a zo da lâret c'hoazh, peogwir e c'hellomp sellet ouzh ar volekulenn-mañ gant meur a zoare,
|
||||
evel ma vo gwelet er rann a zeu!
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
114
content/podcasts/brav-ha-bev/9-an-adn-1/index.fr.md
Normal file
114
content/podcasts/brav-ha-bev/9-an-adn-1/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,114 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#9 An ADN (1/3)"
|
||||
date: 2021-12-22T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn1.jpg"
|
||||
slug: "9-an-adn-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An ADN (1/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-1/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-1/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn "Brav ha bev" eo bet lakaet ar gaoz war ar boudoù bev.
|
||||
Komzet em eus un tammig diwar-benn an istor ivez, istor ar bioloji/vevoniezh
|
||||
gant Darwin hag e veaj war bourz ar Beagle.
|
||||
Hiziv e vo komzet eus ur vrikenn a vez kavet gant an holl voudoù bev : an ADN.
|
||||
Kalz traoù zo da lâret diwar-benn ar volekulenn-mañ,
|
||||
hag an dra-se zo kaoz e vo graet un heuliad kronikennoù.
|
||||
Hiziv vo komañset gant an diazez : ar gimiezh ha penaos eo bet lakaet war wel an ADN.
|
||||
Deomp dezhi !
|
||||
|
||||
Kroget 'vo gant 'pezh a sell ouzh ar gimiezh.
|
||||
N'eo ket ar pep pouezusañ, fin, evidon,
|
||||
met reiñ a ra deomp un termenadur memestra.
|
||||
|
||||
E brezhoneg, ADN a vez anvet TDN, evit trenkenn dezoksiribonukleek.
|
||||
Kement ger e-barzh an anv-se en deus talvoudegezh.
|
||||
E kimiezh, un drenkenn (pe un asid m'ho peus c'hoant), a zo un doare molekul.
|
||||
Dezoksiribo-Nukleek a c'hell bezañ troc'het :
|
||||
dezoksiribo da gentañ ha nukleek da heul.
|
||||
E gwirionez e vez aozet ar volekulenn-mañ gant kalz a dammoù heñvel.
|
||||
Brik en eur mod.
|
||||
Pep brikenn a zo enni ur sukr, da lâret eo, un doare molekul.
|
||||
Dezoksiribose eo anv ar sukr-mañ.
|
||||
Ha stag ouzh ar sukr ez eus ur vazenn (une base e galleg).
|
||||
En ADN ez eus peder anezho.
|
||||
Diouzh ar vazenn-mañ e cheñch anv ar vrikenn.
|
||||
Ha peder brikenn zo neuze : A, T, C ha G.
|
||||
Lizherennoù an ADN an hini eo, pe ar c'hod genetek.
|
||||
Gwelet e vo diwezhatoc'h da betra 'servijont.
|
||||
Dre vras neuze, asid dezoksiribonukleek a dalv
|
||||
kement hag ur pezh molekulenn gant lizherennoù enni A, T, C ha G.
|
||||
|
||||
Evit echuiñ gant kimiezh an ADN, lakaomp ar gaoz war e stumm.
|
||||
Dont a ra ur bern soñjoù deoc'h pa vez komzet eus an ADN marteze.
|
||||
Stummet eo gant div neudenn (deux brins e galleg mar karit).
|
||||
An div neudenn zo stag an eil ouzh eben.
|
||||
Ha stumm ur viñs, pe un helis, o deus asambles.
|
||||
|
||||
Tra-walc'h gant ar gimiezh bremañ, komzomp eus traoù fentusoc'h !
|
||||
|
||||
Pelec'h 'vez kavet an ADN ?
|
||||
Feiz, e-barzh tout an traoù bev war an Douar!
|
||||
An holl organismoù zo ADN en enno.
|
||||
Evit organismoù zo, evel ar bakteri, e vez kavet an ADN un tamm pep lec'h er gellig, er "cellule" mar karit.
|
||||
Hag evit organismoù all, e vez renket e-barzh an nukleus (le noyau) a zo e-barzh ar gellig.
|
||||
Setu, e-barzh kelligoù hor c'hroc'hen ez eus ADN,
|
||||
hag e-barzh kelligoù delioù ho plantenn muiañ karet ivez.
|
||||
|
||||
Ur volekulenn eo an ADN neuze, ha bihan-bihan eo.
|
||||
Penaos eo bet diskoachet neuze?
|
||||
|
||||
Adalek an 19vet kantved e veze anavezet mui pe vui an herezh (l'hérédité e galleg).
|
||||
Met ne oa tamm prouenn ebet evit displegañ penaos ez ae en-dro.
|
||||
|
||||
E 1927, un den eus bro Rusia, Nikolai Koltsov,
|
||||
en doa soñjet en ur volekulenn hag a vefe bras a-walc'h.
|
||||
Deskrivet en doa an ADN dre vras, met ne oa nemet ur santadur, ur soñj.
|
||||
|
||||
Ha bremañ vo safaret eus un degouezh a c'hoarvez alies e-barzh bed ar skiantoù.
|
||||
Laeret eo bet labour ur vaouez.
|
||||
Daou baotr o deus tapet ar gloar ha tost ankounac'het eo bet ar vaouez.
|
||||
Selaouit an istor-mañ.
|
||||
|
||||
E 1952 emaomp, en un arnodva (ul laboratouer m'ho peus c'hoant) e Londrez, e King's College.
|
||||
O paouez kemer ur foto emañ ur studier, Raymond Gosling.
|
||||
Ur foto ispisial, graet gant skinoù X.
|
||||
Ha labourat a ra evit ur skiantourez a-feson, Rosalind Franklin.
|
||||
Emañ-hi o studiañ framm pe strukturenn an ADN, ha labour zo war an dachenn-se er mare-mañ.
|
||||
Ar foto en deus kemeret Gosling a zo bet kaset da daou baotr :
|
||||
Francis Crick ha James Watson.
|
||||
Emañ int o-daou oc'h ober studioù war framm an ADN ivez.
|
||||
Kavet o deus kalz traoù, hag evit lavarout ar wirionez, o deus furmekaet pe formaliset framm an ADN.
|
||||
|
||||
Met sikouret int bet gant ar foto, hep Rosalin Franklin da c'houzout.
|
||||
|
||||
Ha n'o deus lâret netra evit trugarekaat Franklin,
|
||||
ar pezh n'eo ket mad er bed skiantel evel e lec'h all ivez a-benn ar fin.
|
||||
Ger ebet c'hoazh pa 'z eo bet roet ar priz Nobel dezho evit o labour.
|
||||
Siwazh kalz skouerioù mod-se zo, gant maouezed hag o defe ranket bezañ enoret, ha bezañ anavezet muioc'h.
|
||||
|
||||
Setu, abaoe e ouzomp eo an ADN ur volekulenn gant stumm un helis doubl.
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ, e 1957 en deus Francis Crick skrivet ur pennad skiantel
|
||||
hag en deus graet al liamm etre ar jenoù (da lâret eo an ADN) hag ar proteinoù.
|
||||
Met komzet e vo eus al liamm-se diwezatoc'h.
|
||||
|
||||
Evel-just ez eus bet kavet traoù all diwar-benn an ADN.
|
||||
Ha kavet 'vez traoù hiziv an deiz c'hoazh.
|
||||
Met trawalc'h 'peus bet e-giz-se gant ar gronikenn-mañ! :-)
|
||||
|
||||
Kroget omp hiziv gant ur veaj evit ober anaoudegezh gant ur bed diwel ha bihan : bed an ADN.
|
||||
Gwelet hon eus petra eo, pelec'h 'vez kavet hag un nebeud traoù diwar-benn ar mod eo bet kavet.
|
||||
Kalz traoù a zo da lâret c'hoazh, peogwir e c'hellomp sellet ouzh ar volekulenn-mañ gant meur a zoare,
|
||||
evel ma vo gwelet er rann a zeu!
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -4,4 +4,5 @@ slug: brav-ha-bev
|
|||
image: "./bravHaBev.jpg"
|
||||
---
|
||||
|
||||
Ur gronikenn e brezhoneg, diwar-benn ar vevoniezh dre vras, ar boudoù bev, an ekosistemoù… Skignet en abadenn “C’hwezh an deiz” war Radio Kerne.
|
||||
Ur gronikenn e brezhoneg, diwar-benn ar vevoniezh dre vras, ar boudoù bev, an ekosistemoù… Skignet en abadenn “C’hwezh an deiz” war Radio Kerne.
|
||||
Da adkavout war [podkast.fedi.bzh](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes).
|
||||
|
|
@ -4,4 +4,5 @@ slug: brav-ha-bev
|
|||
image: "./bravHaBev.jpg"
|
||||
---
|
||||
|
||||
Ur gronikenn e brezhoneg, diwar-benn ar vevoniezh dre vras, ar boudoù bev, an ekosistemoù… Skignet en abadenn “C’hwezh an deiz” war Radio Kerne.
|
||||
Ur gronikenn e brezhoneg, diwar-benn ar vevoniezh dre vras, ar boudoù bev, an ekosistemoù… Skignet en abadenn “C’hwezh an deiz” war Radio Kerne.
|
||||
Da adkavout war [podkast.fedi.bzh](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes).
|
||||
|
|
@ -1 +1 @@
|
|||
Subproject commit a5cc9a55939dde584ba01cd8272e7937c08b908f
|
||||
Subproject commit 2bcb3f1dc97970489f4bcb92ed27c65137ca3c16
|
||||
Loading…
Reference in a new issue