wip: podkastoù
This commit is contained in:
parent
0500c63d06
commit
ecfc897c91
|
|
@ -2,7 +2,6 @@
|
|||
title: "#1 Ar plankton"
|
||||
date: 2021-09-01T12:00:00+02:00
|
||||
description: "Petra eo ar plankton? Deuit war va lec’h evit dizoleiñ ar bed-mañ."
|
||||
tags: ["podkast", "plankton"]
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./plankton.jpg"
|
||||
slug: "1-ar-plankton"
|
||||
|
|
@ -16,61 +15,57 @@ Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar plankton**](https://podkast.fedi.bzh/@bra
|
|||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo splujet 'barzh ar mor ha klask a rimp gouzout petra eo ar plankton.
|
||||
|
||||
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija. « Ar plankton… »
|
||||
Ar ger-se a teu eus "planktós" e gresioneg kozh, pe e grec ancien.
|
||||
An dra-se sinifi kantreer, distabil.
|
||||
Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev, ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
|
||||
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija.
|
||||
An dra-se sinifi kantreer, distabil. Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev,
|
||||
ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
|
||||
Peogwir int re vihan evel ar viruzoù hag ar bakteri, pe c'hoazh int re vlot evel ar morgaoul, ar méduses ma karit.
|
||||
Ya, gwir eo, ar morgaoul a vez renket e-touez ar plankton.
|
||||
Alies e vezont ankouaet peogwir peurvuiañ vez ket sellet ouzh ar plankton nemet evel traoù bihan tout.
|
||||
Brav hag interesant eo ar morgaoul, met bravoc'h c'hoazh eo ar re vihan !
|
||||
|
||||
|
||||
Plankton a zo bep seurt ment e organegoù.
|
||||
Setu, penaos e c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
|
||||
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt ment, bras ha bihan.
|
||||
Setu, penaos c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
|
||||
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt men, bras ha bihan.
|
||||
Spontus eo an diforc'h a zo etre ar viruzoù hag ar bakteri.
|
||||
Spontus eo ivez an diforc'h etre ar bakteri e-kichenn an organegoù all a zo lieskelligek, pe multicellulaire.
|
||||
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ, c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
|
||||
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ… c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
|
||||
E-barzh ar plankton e vez kavet organegoù hag a zo anvet "dinoflagellés" e galleg.
|
||||
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur, un ti 25 estaj dezhañ.
|
||||
Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ, ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed.
|
||||
Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
|
||||
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest.
|
||||
Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
|
||||
Setu lieseurt kenañ eo bed ar plankton e-keñver ar mentoù.
|
||||
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur,
|
||||
un ti 25 estaj dezhañ. Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ,
|
||||
ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed. Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
|
||||
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest. Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
|
||||
Setu traoù a-bep seurt a gaver e bed ar plankton, evit pezh a sell ouzh ment al loened-se.
|
||||
|
||||
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle" 'giz vez lavaret gant an ekologourien.
|
||||
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle"
|
||||
'giz vez lavaret gant an ekologourien.
|
||||
Da lavaret eo, kavet 'vez organegoù a zo gouest d'ober kalzig a draoù.
|
||||
Kemeromp ar sianobacteri.
|
||||
Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
|
||||
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar gouloù hag ar CO₂ (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant) evit produiñ danvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen.
|
||||
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel-just.
|
||||
Kemeromp ar sianobacteri. Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
|
||||
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar goulou hag ar CO2 (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant)
|
||||
evit produiñ dañvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen.
|
||||
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel just.
|
||||
An hanter eus an oksigen a vez analet ganeoc'h a vez produet 'barzh ar mor gant ar plankton.
|
||||
Ur galloud all hag a zo un tammig hud, un tammig majik evidon eo ar violuc'hañs, ar bioluminescence ma karit.
|
||||
Meur a organeg a c'hell produiñ gouloù, evel un dinoflagellé all anvet *Noctiluca scintillans*.
|
||||
Meur a organeg a c'hell produiñ goulou, evel un dinoflagellé all anvet Noctiluca scintillans.
|
||||
Hemañ zo bihan a-walc'h : neubeutoc'h evit ur milimetr eo.
|
||||
Met a-benn vez mat ar jeu evito e teu al loenigoù-se da vezañ stankoc'h stankañ.
|
||||
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer, o lugerniñ gant luskad ar mor.
|
||||
Pegen brav eo an dra-se !
|
||||
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer,
|
||||
o lugerniñ gant luskad ar mor. Pegen brav eo an dra-se !
|
||||
|
||||
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù.
|
||||
Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
|
||||
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO₂.
|
||||
Ezhomm o deus deus ar CO₂ evit sevel o c'hrogenn da skouer.
|
||||
Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor leun o c'hrogenn gant karbon.
|
||||
Pegen jentil !
|
||||
Ouzhpenn-se e vez kavet kalz molekul er mor gant bioliesseurter ar plankton, la biodiversité du plancton.
|
||||
Koulskoude eo brek ar bed-se.
|
||||
Bresk an organegoù, ha bresk eo ar c'hempouez ekologel.
|
||||
|
||||
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù. Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen
|
||||
ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
|
||||
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO2.
|
||||
Ezhomm o deus deus ar CO2 evit sevel o c'hrogenn da skouer. Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor
|
||||
leun o c'hrogenn gant karbon. Pegen jentil !
|
||||
Koulskoude eo youst ar bed-se. Youst eo an organegoù, ha youst eo ar c'hempouez ekologel.
|
||||
Ar plankton a zo kizidik ouzh ar cheñchamantoù degaset gant mab-den.
|
||||
Cheñch a ra temperadur ar mor, hag ivez an drenkegezh pe an acidité.
|
||||
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
|
||||
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
|
||||
Setu ar bed a bezh a gemm. Ret eo d'ar boudoù bev en em brebariñ.
|
||||
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.
|
||||
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.
|
||||
Chañs vat dezho memestra ! :-)
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -1,75 +1,70 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#1 Ar plankton"
|
||||
date: 2021-09-01T12:00:00+02:00
|
||||
tags: ["podkast", "plankton"]
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./plankton.jpg"
|
||||
slug: "1-ar-plankton"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Voilà la transcription de l'épisode [**Ar plankton**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/).
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar plankton**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv e vo splujet 'barzh ar mor ha klask a rimp gouzout petra eo ar plankton.
|
||||
|
||||
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija. « Ar plankton… »
|
||||
Ar ger-se a teu eus "planktós" e gresioneg kozh, pe e grec ancien.
|
||||
An dra-se sinifi kantreer, distabil.
|
||||
Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev, ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
|
||||
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija.
|
||||
An dra-se sinifi kantreer, distabil. Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev,
|
||||
ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
|
||||
Peogwir int re vihan evel ar viruzoù hag ar bakteri, pe c'hoazh int re vlot evel ar morgaoul, ar méduses ma karit.
|
||||
Ya, gwir eo, ar morgaoul a vez renket e-touez ar plankton.
|
||||
Alies e vezont ankouaet peogwir peurvuiañ vez ket sellet ouzh ar plankton nemet evel traoù bihan tout.
|
||||
Brav hag interesant eo ar morgaoul, met bravoc'h c'hoazh eo ar re vihan !
|
||||
|
||||
|
||||
Plankton a zo bep seurt ment e organegoù.
|
||||
Setu, penaos e c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
|
||||
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt ment, bras ha bihan.
|
||||
Setu, penaos c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
|
||||
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt men, bras ha bihan.
|
||||
Spontus eo an diforc'h a zo etre ar viruzoù hag ar bakteri.
|
||||
Spontus eo ivez an diforc'h etre ar bakteri e-kichenn an organegoù all a zo lieskelligek, pe multicellulaire.
|
||||
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ, c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
|
||||
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ… c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
|
||||
E-barzh ar plankton e vez kavet organegoù hag a zo anvet "dinoflagellés" e galleg.
|
||||
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur, un ti 25 estaj dezhañ.
|
||||
Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ, ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed.
|
||||
Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
|
||||
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest.
|
||||
Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
|
||||
Setu lieseurt kenañ eo bed ar plankton e-keñver ar mentoù.
|
||||
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur,
|
||||
un ti 25 estaj dezhañ. Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ,
|
||||
ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed. Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
|
||||
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest. Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
|
||||
Setu traoù a-bep seurt a gaver e bed ar plankton, evit pezh a sell ouzh ment al loened-se.
|
||||
|
||||
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle" 'giz vez lavaret gant an ekologourien.
|
||||
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle"
|
||||
'giz vez lavaret gant an ekologourien.
|
||||
Da lavaret eo, kavet 'vez organegoù a zo gouest d'ober kalzig a draoù.
|
||||
Kemeromp ar sianobacteri.
|
||||
Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
|
||||
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar gouloù hag ar CO₂ (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant) evit produiñ danvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen.
|
||||
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel-just.
|
||||
Kemeromp ar sianobacteri. Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
|
||||
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar goulou hag ar CO2 (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant)
|
||||
evit produiñ dañvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen.
|
||||
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel just.
|
||||
An hanter eus an oksigen a vez analet ganeoc'h a vez produet 'barzh ar mor gant ar plankton.
|
||||
Ur galloud all hag a zo un tammig hud, un tammig majik evidon eo ar violuc'hañs, ar bioluminescence ma karit.
|
||||
Meur a organeg a c'hell produiñ gouloù, evel un dinoflagellé all anvet *Noctiluca scintillans*.
|
||||
Meur a organeg a c'hell produiñ goulou, evel un dinoflagellé all anvet Noctiluca scintillans.
|
||||
Hemañ zo bihan a-walc'h : neubeutoc'h evit ur milimetr eo.
|
||||
Met a-benn vez mat ar jeu evito e teu al loenigoù-se da vezañ stankoc'h stankañ.
|
||||
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer, o lugerniñ gant luskad ar mor.
|
||||
Pegen brav eo an dra-se !
|
||||
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer,
|
||||
o lugerniñ gant luskad ar mor. Pegen brav eo an dra-se !
|
||||
|
||||
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù.
|
||||
Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
|
||||
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO₂.
|
||||
Ezhomm o deus deus ar CO₂ evit sevel o c'hrogenn da skouer.
|
||||
Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor leun o c'hrogenn gant karbon.
|
||||
Pegen jentil !
|
||||
Ouzhpenn-se e vez kavet kalz molekul er mor gant bioliesseurter ar plankton, la biodiversité du plancton.
|
||||
Koulskoude eo brek ar bed-se.
|
||||
Bresk an organegoù, ha bresk eo ar c'hempouez ekologel.
|
||||
|
||||
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù. Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen
|
||||
ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
|
||||
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO2.
|
||||
Ezhomm o deus deus ar CO2 evit sevel o c'hrogenn da skouer. Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor
|
||||
leun o c'hrogenn gant karbon. Pegen jentil !
|
||||
Koulskoude eo youst ar bed-se. Youst eo an organegoù, ha youst eo ar c'hempouez ekologel.
|
||||
Ar plankton a zo kizidik ouzh ar cheñchamantoù degaset gant mab-den.
|
||||
Cheñch a ra temperadur ar mor, hag ivez an drenkegezh pe an acidité.
|
||||
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
|
||||
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
|
||||
Setu ar bed a bezh a gemm. Ret eo d'ar boudoù bev en em brebariñ.
|
||||
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.
|
||||
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.
|
||||
Chañs vat dezho memestra ! :-)
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/anAdn2.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/anAdn2.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 805 KiB |
103
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/index.br.md
Normal file
103
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#10 An ADN (2/3)"
|
||||
date: 2022-01-05T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn2.jpg"
|
||||
slug: "10-an-adn-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ADN (2/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-2-an-herezh/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-2-an-herezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN.
|
||||
Gant ar gronikenn ziwezhañ hor boa graet un tamm tro en amzer dremenet evit gouzout
|
||||
penaos eo bet lakaet war-wel gant ar skiantourien ha skiantourezed.
|
||||
|
||||
Ha hiziv neuze e vo komzet eus talvoudegezh an ADN.
|
||||
Da betra 'servij an ADN ?
|
||||
Bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Gant ar rann ziwezhañ hor boa komzet un tammig eus an herezh, l'hérédité e galleg.
|
||||
Ha gwir eo, kaset eo an herezh gant an ADN,
|
||||
peogwir e vez degaset gant ar volekulenn-mañ an ditour jenetikel.
|
||||
An ditour jenetikel an hini eo a lâr hag-eñ eo glas ho taoulagad pe hag-eñ eo du ho kazh.
|
||||
|
||||
Gouzout a rit moarvat e vez treuzkaset ar perzhioù (e galleg e vez lâret les caractères)
|
||||
gant an dud d'o bugale.
|
||||
An dra-se a dalv e vez treuzkaset an ADN gant an dud d'o bugale.
|
||||
E gwirionez e vez treuzkaset gant pep hini an hanter rik eus ADN ar c'hrouadur.
|
||||
Treuzkaset e vez, mesket e vez e pep rummad, abaoe pell pell zo.
|
||||
Ar glad genetikel a vez graet eus an dra-se.
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn-mañ 'vo komzet eus traoù a bep seurt diwar-benn an herezh neuze,
|
||||
traoù hag a zo tammig fetisoc'h.
|
||||
|
||||
Urzhiet eo an ADN e kromozomoù, e seurt pakadoù.
|
||||
Ni, an denelezh, hon eus 23 c'houblad a gromozomoù en holl.
|
||||
Met unan eus ar c'houbladoù a zo disheñvel deus ar mod eo ur plac'h genetikel pe ur paotr genetikel.
|
||||
E-barzh ADN ar merc'hed ez eus daou gromozom heñvel an eil deus egile, anvet "XX".
|
||||
Ha gant ar baotred ez eus daou gromozom disheñvel an eil deus egile,
|
||||
an eil bihanoc'h eget egile, anvet "XY".
|
||||
Ar c'houblad-se a laka un den da vezañ plac'h pe paotr jenetikel.
|
||||
Bep tro e vez kemeret ur c'hromozom eus ar vamm eo ur c'hromozom X, atav !
|
||||
Hag a vez kemeret ur c'hromozom eus an tad, dre zegouezh ivez.
|
||||
Ma vez roet ur c'hromozom X gant an tad,
|
||||
ar c'houblad vo "XX" hag ar c'hrouadur vo ur plac'h jenetikel.
|
||||
A-hend-all e vo ur paotr jenetikel.
|
||||
|
||||
Ar sistem-se vez anvet sistem XY (pe XY).
|
||||
Sistemoù-all a zo en natur evel-just, gant al lapoused pe gant an amprevaned.
|
||||
|
||||
Cheñchomp kaoz evit komz eus ar jenoù bremañ.
|
||||
Evit kompren petra eo ur jen e c'heller ober gant ur skeudenn.
|
||||
Lakomp 'vefe an ADN a-bezh evel ul levr.
|
||||
Ar c'hromozomoù a vefe evel chabistroù al levr.
|
||||
Hag ar jenoù neuze a vefe ar gerioù,
|
||||
gant lizherennoù ar c'hod jenetek hor boa gwelet a-raok : A, T, C ha G.
|
||||
Komzet 'vo en-dro eus ar jenoù gant ur gronikenn all,
|
||||
met moaien zo da lavaret e vez degaset ar perzhioù, les caractères, gant ar jenoù.
|
||||
Da lâret eo, skrivet vez gerioù an ADN hervez ar perzhioù.
|
||||
|
||||
Ar pikoù-panez, lakaomp.
|
||||
Kaout pikoù-panez : an dra-se en deus da welet gant ur jen anvet MC1R.
|
||||
Diouzh an doare ma vez skrivet ar jen-se e c'hell an den kaout kalz pikoù-panez,
|
||||
pe nompas kaout netra : tamm pik-panez ebet.
|
||||
|
||||
Traoù all a zo, evel flip ar skouarn (le lobe de l'oreille mar karit).
|
||||
Evit tud zo eo stag, peget ouzh an dremm, hag evit tud all eo distag.
|
||||
Ur jen a gontroll ar perzh-mañ ivez.
|
||||
Memes tra gant kleñvedoù zo evel an dic'houzañvuster ouzh al laktoz,
|
||||
da lâret eo an dud ne vezont ket evit dijeriñ al lactoz.
|
||||
|
||||
Met al lodenn vrasañ eus ar perzhioù hon neuz
|
||||
hag ar pezh e c'hellomp ober pe pas,
|
||||
a zo kontrollet gant meur a jen, e gwirionez.
|
||||
Ment an dud a vez kontrollet gant muioc'h eget 80 jen.
|
||||
E 2021 ez eus bet diskouezet ez eus ezhomm eus ur 120 jen bennak d'an nebeutañ
|
||||
evit displegañ liv an daoulagad.
|
||||
|
||||
Penaos 'vez treuzkaset ar perzhioù gant kemend-all a jenoù ?
|
||||
Un tamm evel ar reizh, ar "seks" kontrollet gant ar c'hromozomoù XX pe XY.
|
||||
Pep jen a teu gant stummoù disheñvel.
|
||||
Evit ur jen, e c'hell an tad kaout ur stumm, hag ar vamm ur stumm all.
|
||||
ADN ar bugel a vo ur gwir veskaj gant stummoù an tad ha stummoù ar vamm, dre zegouezh adarre.
|
||||
Se zo kaoz eo heñvel a-walc'h ur bugel ouzh e dud,
|
||||
met diaes pe dibosupl eo gouzout resis petra vo e berzhioù.
|
||||
Petra vo liv e zaoulagad, pegent bras vo, ha me oar-me.
|
||||
|
||||
Emichañs n'oc'h ket kollet gant an holl anvioù implijet er gronikenn-mañ.
|
||||
Jen, kromozom… Ar gerioù-se 'vo klevet c'hoazh, traoù all zo da zeskiñ diwar o fenn !
|
||||
Hiziv hon eus gwelet eo an ADN ar pezh a zoug an ditour jenetikel.
|
||||
Treuzkaset e vez dre ar jenoù, ha pa vefent o-unan pe a-stroll evit sevel ar perzhioù, les caractères m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn a-benn ar wech all 'vo safaret eus ar pezh 'vez graet gant ar jenoù, e-barzh ar c'helligoù.
|
||||
Ha c'hwi 'welo pegent brav hag efedus eo ar sistem-se.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
103
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/index.fr.md
Normal file
103
content/podcasts/brav-ha-bev/10-an-adn-2/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#10 An ADN (2/3)"
|
||||
date: 2022-01-05T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn2.jpg"
|
||||
slug: "10-an-adn-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An ADN (2/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-2-an-herezh/).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-2-an-herezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN.
|
||||
Gant ar gronikenn ziwezhañ hor boa graet un tamm tro en amzer dremenet evit gouzout
|
||||
penaos eo bet lakaet war-wel gant ar skiantourien ha skiantourezed.
|
||||
|
||||
Ha hiziv neuze e vo komzet eus talvoudegezh an ADN.
|
||||
Da betra 'servij an ADN ?
|
||||
Bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Gant ar rann ziwezhañ hor boa komzet un tammig eus an herezh, l'hérédité e galleg.
|
||||
Ha gwir eo, kaset eo an herezh gant an ADN,
|
||||
peogwir e vez degaset gant ar volekulenn-mañ an ditour jenetikel.
|
||||
An ditour jenetikel an hini eo a lâr hag-eñ eo glas ho taoulagad pe hag-eñ eo du ho kazh.
|
||||
|
||||
Gouzout a rit moarvat e vez treuzkaset ar perzhioù (e galleg e vez lâret les caractères)
|
||||
gant an dud d'o bugale.
|
||||
An dra-se a dalv e vez treuzkaset an ADN gant an dud d'o bugale.
|
||||
E gwirionez e vez treuzkaset gant pep hini an hanter rik eus ADN ar c'hrouadur.
|
||||
Treuzkaset e vez, mesket e vez e pep rummad, abaoe pell pell zo.
|
||||
Ar glad genetikel a vez graet eus an dra-se.
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn-mañ 'vo komzet eus traoù a bep seurt diwar-benn an herezh neuze,
|
||||
traoù hag a zo tammig fetisoc'h.
|
||||
|
||||
Urzhiet eo an ADN e kromozomoù, e seurt pakadoù.
|
||||
Ni, an denelezh, hon eus 23 c'houblad a gromozomoù en holl.
|
||||
Met unan eus ar c'houbladoù a zo disheñvel deus ar mod eo ur plac'h genetikel pe ur paotr genetikel.
|
||||
E-barzh ADN ar merc'hed ez eus daou gromozom heñvel an eil deus egile, anvet "XX".
|
||||
Ha gant ar baotred ez eus daou gromozom disheñvel an eil deus egile,
|
||||
an eil bihanoc'h eget egile, anvet "XY".
|
||||
Ar c'houblad-se a laka un den da vezañ plac'h pe paotr jenetikel.
|
||||
Bep tro e vez kemeret ur c'hromozom eus ar vamm eo ur c'hromozom X, atav !
|
||||
Hag a vez kemeret ur c'hromozom eus an tad, dre zegouezh ivez.
|
||||
Ma vez roet ur c'hromozom X gant an tad,
|
||||
ar c'houblad vo "XX" hag ar c'hrouadur vo ur plac'h jenetikel.
|
||||
A-hend-all e vo ur paotr jenetikel.
|
||||
|
||||
Ar sistem-se vez anvet sistem XY (pe XY).
|
||||
Sistemoù-all a zo en natur evel-just, gant al lapoused pe gant an amprevaned.
|
||||
|
||||
Cheñchomp kaoz evit komz eus ar jenoù bremañ.
|
||||
Evit kompren petra eo ur jen e c'heller ober gant ur skeudenn.
|
||||
Lakomp 'vefe an ADN a-bezh evel ul levr.
|
||||
Ar c'hromozomoù a vefe evel chabistroù al levr.
|
||||
Hag ar jenoù neuze a vefe ar gerioù,
|
||||
gant lizherennoù ar c'hod jenetek hor boa gwelet a-raok : A, T, C ha G.
|
||||
Komzet 'vo en-dro eus ar jenoù gant ur gronikenn all,
|
||||
met moaien zo da lavaret e vez degaset ar perzhioù, les caractères, gant ar jenoù.
|
||||
Da lâret eo, skrivet vez gerioù an ADN hervez ar perzhioù.
|
||||
|
||||
Ar pikoù-panez, lakaomp.
|
||||
Kaout pikoù-panez : an dra-se en deus da welet gant ur jen anvet MC1R.
|
||||
Diouzh an doare ma vez skrivet ar jen-se e c'hell an den kaout kalz pikoù-panez,
|
||||
pe nompas kaout netra : tamm pik-panez ebet.
|
||||
|
||||
Traoù all a zo, evel flip ar skouarn (le lobe de l'oreille mar karit).
|
||||
Evit tud zo eo stag, peget ouzh an dremm, hag evit tud all eo distag.
|
||||
Ur jen a gontroll ar perzh-mañ ivez.
|
||||
Memes tra gant kleñvedoù zo evel an dic'houzañvuster ouzh al laktoz,
|
||||
da lâret eo an dud ne vezont ket evit dijeriñ al lactoz.
|
||||
|
||||
Met al lodenn vrasañ eus ar perzhioù hon neuz
|
||||
hag ar pezh e c'hellomp ober pe pas,
|
||||
a zo kontrollet gant meur a jen, e gwirionez.
|
||||
Ment an dud a vez kontrollet gant muioc'h eget 80 jen.
|
||||
E 2021 ez eus bet diskouezet ez eus ezhomm eus ur 120 jen bennak d'an nebeutañ
|
||||
evit displegañ liv an daoulagad.
|
||||
|
||||
Penaos 'vez treuzkaset ar perzhioù gant kemend-all a jenoù ?
|
||||
Un tamm evel ar reizh, ar "seks" kontrollet gant ar c'hromozomoù XX pe XY.
|
||||
Pep jen a teu gant stummoù disheñvel.
|
||||
Evit ur jen, e c'hell an tad kaout ur stumm, hag ar vamm ur stumm all.
|
||||
ADN ar bugel a vo ur gwir veskaj gant stummoù an tad ha stummoù ar vamm, dre zegouezh adarre.
|
||||
Se zo kaoz eo heñvel a-walc'h ur bugel ouzh e dud,
|
||||
met diaes pe dibosupl eo gouzout resis petra vo e berzhioù.
|
||||
Petra vo liv e zaoulagad, pegent bras vo, ha me oar-me.
|
||||
|
||||
Emichañs n'oc'h ket kollet gant an holl anvioù implijet er gronikenn-mañ.
|
||||
Jen, kromozom… Ar gerioù-se 'vo klevet c'hoazh, traoù all zo da zeskiñ diwar o fenn !
|
||||
Hiziv hon eus gwelet eo an ADN ar pezh a zoug an ditour jenetikel.
|
||||
Treuzkaset e vez dre ar jenoù, ha pa vefent o-unan pe a-stroll evit sevel ar perzhioù, les caractères m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Gant ar gronikenn a-benn ar wech all 'vo safaret eus ar pezh 'vez graet gant ar jenoù, e-barzh ar c'helligoù.
|
||||
Ha c'hwi 'welo pegent brav hag efedus eo ar sistem-se.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/anAdn3.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/anAdn3.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 804 KiB |
112
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/index.br.md
Normal file
112
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,112 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#11 An ADN (3/3)"
|
||||
date: 2022-01-19T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn3.jpg"
|
||||
slug: "11-an-adn-3"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ADN (3/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-3-an-adn-an-arn-hag-ar-proteinou).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-3-an-adn-an-arn-hag-ar-proteinou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het 'vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN.
|
||||
Gant ar rann gentañ hor boa komzet eus ar volekulenn-mañ, evit pezh a sell ouzh ar gimiezh.
|
||||
Cheñchet hor boa sell, gant ar rann ziwezhañ, evit sellout ouzh traoù brasoc'h, traoù a c'haller gwelet gant an daoulagad.
|
||||
Komzet hor boa eus an herezh, ar perzhioù a vez treuzkaset a rummad da rummad.
|
||||
|
||||
Petra a c'hoarvez etre an daou ? An dra-se a vo sujed ar rann-mañ.
|
||||
Komzet vo eus teorienn diazez ar vevoniezh volekulel.
|
||||
|
||||
Heñ, petra 'peus lâret?
|
||||
Teorienn diazez ar vevoniezh volekulel, pe "théorie fondamentale de la biologie moléculaire" e galleg flour.
|
||||
Ar vevoniezh volekulel, biologie moléculaire mar karit,
|
||||
eo ar skiant a studi molekul ar c'helligoù.
|
||||
An ADN en o zouez, neuze.
|
||||
|
||||
An deorienn-mañ a zo un doare kredo, ur gouizidigezh kreñv.
|
||||
Gwelet hon eus, dre vras, petra eo an ADN.
|
||||
Molekul all a vez kavet er c'helligoù.
|
||||
Da skouer : an ARN (a zo anavezet ganeoc'h moarvat, gant ar vaksinoù a-enep ar C'hovid).
|
||||
Ha molekul all c'hoazh : ar proteinoù.
|
||||
Petra eo al liamm etre an teir familh a volekul, al liamm etre an ADN, an ARN hag ar proteinoù?
|
||||
An deorienn justamant.
|
||||
|
||||
Met lakaomp ar gaoz war an ADN da gentañ.
|
||||
Kemeromp ar skeudenn 'moa kinniget deoc'h a-raok : al levr.
|
||||
An ADN 'vefe evel ul levr, ar c'hromozomoù evel chabistroù,
|
||||
hag ar jenoù evel ar gerioù gant al lizherennoù A, T, C ha G.
|
||||
E gwirionez eo ar gerioù hir a-walc'h : e-tro 50000 lizherenn evit jenoù an denelezh.
|
||||
Ur geidenn eo evel-just, b'ez eus jenoù gant nebeutoc'h evit 1000 lizherenn en enno,
|
||||
ha reoù all gant muioc'h evit 2 vilion a hini.
|
||||
Kalzik a jenoù zo ennomp: 30000 en holl.
|
||||
Asambles gant lodennoù all eus an ADN e reont ar pezh a vez anvet "ar jenom".
|
||||
An holl ADN a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Hag ar jenoù-se a zo enno an ditour jenetikel evit sevel proteinoù.
|
||||
|
||||
Petra eo ar proteinoù bremañ ?
|
||||
Ar re-mañ eo ar molekul a ra an traoù er gellig.
|
||||
Ar ger-se, protein, a laka ac'hanoc'h da soñjal er c'higennoù, er muskloù, moarvat.
|
||||
Ha n'eo ket sot, rak proteinoù zo e kelligoù ar c'higennoù.
|
||||
Ur rouedad a broteinoù zoken, anvet "actine" ha "myosine".
|
||||
Int a laka ar gigenn da strishaat (d'en em gontraktiñ ma karit).
|
||||
Met proteinoù all zo c'hoazh :
|
||||
an hemoglobin, a zezoug an oksijen e-barzh ar gwad
|
||||
an antikorfoù, a zo a-bouez-ruz evit hor reizhiad immunekaat
|
||||
an hormonoù, hormonoù zo, a zezoug un ditour da gas en ul lec'h bennak d'ar c'horf
|
||||
|
||||
Ha me oar me. N'eus fin ebet, ober a reont kaji pep tra er c'horf.
|
||||
|
||||
Ha peseurt mod 'vez tremenet eus an ADN hag ar jenoù, d'ar proteinoù ?
|
||||
Gant ur volekulenn all am eus da ginnig deoc'h : an ARN.
|
||||
|
||||
An ARN a zo ur volekulenn heñvel a-walc'h ouzh an ADN.
|
||||
Ar pezh a cheñch a zo :
|
||||
ul lizherenn e-barzh ar c'hod: n'eo ket ACGT met kentoc'h ACGU
|
||||
n'emañ ket an ARN e-barzh an nukleus met kentoc'h e-barzh ar gellig a-bezh.
|
||||
|
||||
Evit lavaret ar wirionez deoc'h , an ARN a zo beb-sort mod.
|
||||
Ha ni zo o komz eus an ARN mesajer, pe ARNm.
|
||||
Mesajer eo e anv 'blam d'e roll : ur mesajer eo etre an ADN hag ar proteinoù.
|
||||
|
||||
Hag an dra-se an hini eo : teorienn diazez ar vevoniezh volekulel.
|
||||
Eus an ADN e vez lakaet ar jenoù en ARN mesajer.
|
||||
Ha da c'houde e vez troet an ARN mesajer en ur protein.
|
||||
|
||||
An dra-se a ziskouez peseurt mod vez treuzkaset ar froud titouroù, le flux d'informations.
|
||||
ADN, ARN, proteinoù.
|
||||
Alies-a-walc'h, ur jen a zegouezh gant ur protein neuze.
|
||||
Met alies-kaer e vez nemedennoù, rak luziet eo ar vevoniezh.
|
||||
|
||||
Un draig evit echuiñ.
|
||||
Komprenet ho peus peseurt mod e ya en-dro ar froud titouroù.
|
||||
Gras d'an deorienn-mañ e c'hellit kompren un dra all c'hoazh.
|
||||
|
||||
Lavaret em eus deoc'h, tout an dud o deus beb a jenom :
|
||||
Gant jenoù un tammig disheñvel hervez an dud, cheñch a ra deus un eil den d'egile.
|
||||
Se zo kaoz n'omp ket heñvel-mik an eil re deus ar re all.
|
||||
Koulskoude eo ar jenom memes hini evel holl gelligoù hor c'horf.
|
||||
Ha pa vefe kellig hon empenn, kelligur gigenn, kellig an avu, un neuronenn, ha me oar me.
|
||||
Penaos ober kelligoù ken disheñvel gant ar memes jenom ?
|
||||
|
||||
E gwirionez ne vez ket ezteuret, ne vez ket lennet
|
||||
an holl jenoù eus hor jenom gant an holl gelligoù.
|
||||
Kellig ur gigenn ne lenn nemet ul lodenn.
|
||||
Un neuronenn a lenn ul lodenn all, ha kement 'zo.
|
||||
Expression génétique, pe "ezteurel ar jenoù" vez graet eus an dra-se.
|
||||
Dre se n'hon eus nemed ur jenom, met kalz kelligoù a-bep seurt.
|
||||
|
||||
E-giz-se e vo echuet ar rann-mañ.
|
||||
Mesket hon eus an ADN gant an ARN hag ar proteinoù.
|
||||
Teorienn diazez ar vevoniezh volekulel a vez graet deus an doare skiantel da anviñ ar meskaj-se.
|
||||
Met evit lâret ar wirionez deoc'h,
|
||||
tra-walc'h eo kompren dija peseurt liamm zo etre an teir familh a volekul !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
112
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/index.fr.md
Normal file
112
content/podcasts/brav-ha-bev/11-an-adn-3/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,112 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#11 An ADN (3/3)"
|
||||
date: 2022-01-19T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anAdn3.jpg"
|
||||
slug: "11-an-adn-3"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ADN (3/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-3-an-adn-an-arn-hag-ar-proteinou).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-3-an-adn-an-arn-hag-ar-proteinou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het 'vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN.
|
||||
Gant ar rann gentañ hor boa komzet eus ar volekulenn-mañ, evit pezh a sell ouzh ar gimiezh.
|
||||
Cheñchet hor boa sell, gant ar rann ziwezhañ, evit sellout ouzh traoù brasoc'h, traoù a c'haller gwelet gant an daoulagad.
|
||||
Komzet hor boa eus an herezh, ar perzhioù a vez treuzkaset a rummad da rummad.
|
||||
|
||||
Petra a c'hoarvez etre an daou ? An dra-se a vo sujed ar rann-mañ.
|
||||
Komzet vo eus teorienn diazez ar vevoniezh volekulel.
|
||||
|
||||
Heñ, petra 'peus lâret?
|
||||
Teorienn diazez ar vevoniezh volekulel, pe "théorie fondamentale de la biologie moléculaire" e galleg flour.
|
||||
Ar vevoniezh volekulel, biologie moléculaire mar karit,
|
||||
eo ar skiant a studi molekul ar c'helligoù.
|
||||
An ADN en o zouez, neuze.
|
||||
|
||||
An deorienn-mañ a zo un doare kredo, ur gouizidigezh kreñv.
|
||||
Gwelet hon eus, dre vras, petra eo an ADN.
|
||||
Molekul all a vez kavet er c'helligoù.
|
||||
Da skouer : an ARN (a zo anavezet ganeoc'h moarvat, gant ar vaksinoù a-enep ar C'hovid).
|
||||
Ha molekul all c'hoazh : ar proteinoù.
|
||||
Petra eo al liamm etre an teir familh a volekul, al liamm etre an ADN, an ARN hag ar proteinoù?
|
||||
An deorienn justamant.
|
||||
|
||||
Met lakaomp ar gaoz war an ADN da gentañ.
|
||||
Kemeromp ar skeudenn 'moa kinniget deoc'h a-raok : al levr.
|
||||
An ADN 'vefe evel ul levr, ar c'hromozomoù evel chabistroù,
|
||||
hag ar jenoù evel ar gerioù gant al lizherennoù A, T, C ha G.
|
||||
E gwirionez eo ar gerioù hir a-walc'h : e-tro 50000 lizherenn evit jenoù an denelezh.
|
||||
Ur geidenn eo evel-just, b'ez eus jenoù gant nebeutoc'h evit 1000 lizherenn en enno,
|
||||
ha reoù all gant muioc'h evit 2 vilion a hini.
|
||||
Kalzik a jenoù zo ennomp: 30000 en holl.
|
||||
Asambles gant lodennoù all eus an ADN e reont ar pezh a vez anvet "ar jenom".
|
||||
An holl ADN a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Hag ar jenoù-se a zo enno an ditour jenetikel evit sevel proteinoù.
|
||||
|
||||
Petra eo ar proteinoù bremañ ?
|
||||
Ar re-mañ eo ar molekul a ra an traoù er gellig.
|
||||
Ar ger-se, protein, a laka ac'hanoc'h da soñjal er c'higennoù, er muskloù, moarvat.
|
||||
Ha n'eo ket sot, rak proteinoù zo e kelligoù ar c'higennoù.
|
||||
Ur rouedad a broteinoù zoken, anvet "actine" ha "myosine".
|
||||
Int a laka ar gigenn da strishaat (d'en em gontraktiñ ma karit).
|
||||
Met proteinoù all zo c'hoazh :
|
||||
an hemoglobin, a zezoug an oksijen e-barzh ar gwad
|
||||
an antikorfoù, a zo a-bouez-ruz evit hor reizhiad immunekaat
|
||||
an hormonoù, hormonoù zo, a zezoug un ditour da gas en ul lec'h bennak d'ar c'horf
|
||||
|
||||
Ha me oar me. N'eus fin ebet, ober a reont kaji pep tra er c'horf.
|
||||
|
||||
Ha peseurt mod 'vez tremenet eus an ADN hag ar jenoù, d'ar proteinoù ?
|
||||
Gant ur volekulenn all am eus da ginnig deoc'h : an ARN.
|
||||
|
||||
An ARN a zo ur volekulenn heñvel a-walc'h ouzh an ADN.
|
||||
Ar pezh a cheñch a zo :
|
||||
ul lizherenn e-barzh ar c'hod: n'eo ket ACGT met kentoc'h ACGU
|
||||
n'emañ ket an ARN e-barzh an nukleus met kentoc'h e-barzh ar gellig a-bezh.
|
||||
|
||||
Evit lavaret ar wirionez deoc'h , an ARN a zo beb-sort mod.
|
||||
Ha ni zo o komz eus an ARN mesajer, pe ARNm.
|
||||
Mesajer eo e anv 'blam d'e roll : ur mesajer eo etre an ADN hag ar proteinoù.
|
||||
|
||||
Hag an dra-se an hini eo : teorienn diazez ar vevoniezh volekulel.
|
||||
Eus an ADN e vez lakaet ar jenoù en ARN mesajer.
|
||||
Ha da c'houde e vez troet an ARN mesajer en ur protein.
|
||||
|
||||
An dra-se a ziskouez peseurt mod vez treuzkaset ar froud titouroù, le flux d'informations.
|
||||
ADN, ARN, proteinoù.
|
||||
Alies-a-walc'h, ur jen a zegouezh gant ur protein neuze.
|
||||
Met alies-kaer e vez nemedennoù, rak luziet eo ar vevoniezh.
|
||||
|
||||
Un draig evit echuiñ.
|
||||
Komprenet ho peus peseurt mod e ya en-dro ar froud titouroù.
|
||||
Gras d'an deorienn-mañ e c'hellit kompren un dra all c'hoazh.
|
||||
|
||||
Lavaret em eus deoc'h, tout an dud o deus beb a jenom :
|
||||
Gant jenoù un tammig disheñvel hervez an dud, cheñch a ra deus un eil den d'egile.
|
||||
Se zo kaoz n'omp ket heñvel-mik an eil re deus ar re all.
|
||||
Koulskoude eo ar jenom memes hini evel holl gelligoù hor c'horf.
|
||||
Ha pa vefe kellig hon empenn, kelligur gigenn, kellig an avu, un neuronenn, ha me oar me.
|
||||
Penaos ober kelligoù ken disheñvel gant ar memes jenom ?
|
||||
|
||||
E gwirionez ne vez ket ezteuret, ne vez ket lennet
|
||||
an holl jenoù eus hor jenom gant an holl gelligoù.
|
||||
Kellig ur gigenn ne lenn nemet ul lodenn.
|
||||
Un neuronenn a lenn ul lodenn all, ha kement 'zo.
|
||||
Expression génétique, pe "ezteurel ar jenoù" vez graet eus an dra-se.
|
||||
Dre se n'hon eus nemed ur jenom, met kalz kelligoù a-bep seurt.
|
||||
|
||||
E-giz-se e vo echuet ar rann-mañ.
|
||||
Mesket hon eus an ADN gant an ARN hag ar proteinoù.
|
||||
Teorienn diazez ar vevoniezh volekulel a vez graet deus an doare skiantel da anviñ ar meskaj-se.
|
||||
Met evit lâret ar wirionez deoc'h,
|
||||
tra-walc'h eo kompren dija peseurt liamm zo etre an teir familh a volekul !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 1.3 MiB |
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#12 An heureuchined-mor (1/2)"
|
||||
date: 2022-02-02T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anHeureuchinedMor1.jpg"
|
||||
slug: "12-an-heureuchined-mor-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An heureuchined-mor (1/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-1-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-1-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv vo splujet e-barzh ar mor evit ober anaoudegez gant loened a vez kavet en holl vorioù.
|
||||
Stumm ur voulenn o deus, gant kalz a zrein pe bikoù war o c'hroc'hen.
|
||||
Cheñch a ra o anv deus un eil bro d'eben : heureuchined-mor, pe teureuged-mor, pe uioù-keureug, pe c'hoazh kistin-mor.
|
||||
Graet e vo heureuchined-mor deuzouto er gronikenn-mañ.
|
||||
Deomp dezhi!
|
||||
|
||||
Petra eo an heureuchined-mor neuze?
|
||||
C'hwi oar mat petra emaon o vont da lâret bremañ : ar re-mañ zo liesseurt.
|
||||
Tost 1000 spesad 'vez kontet en holl, e kement mor zo tout.
|
||||
Dre vras, memes stumm o deus tout : ur voulenn, 5 pe 10 cm hed, drein war he gorre.
|
||||
|
||||
|
||||
Sellomp pizhoc'h ouzh o drein. Gouest int da fiñval un tamm.
|
||||
Ar re-se a servij dezho da vale, da gentañ.
|
||||
Feiz, n'eo ket fouetañ bro.
|
||||
Bale a reont war strad ar mor, met nemet un nebeud metradoù, pas muioc'h.
|
||||
Ha mod-all, implijet vez an drein-se ganto d'en em wareziñ.
|
||||
Lakait ho troad war-c'horre un heureuchin-mor 'ta, c'hwi welo !
|
||||
Poanius eo, ha diaes eo tennañ an tammoù en em gavet dindan ar c'hroc'hen.
|
||||
|
||||
Sellomp ouzh un heureuchin-mor en e bezh bremañ.
|
||||
5 lodenn a zo, 5 gwech ar memes-tra.
|
||||
Un doare simetriezh eo.
|
||||
Ha ma vefe sellet en ennañ e vefe kavet 5 gwech ar memes tra ivez.
|
||||
|
||||
Ha pelec'h emañ an tu a-raok hag an tu a-dreñv?
|
||||
N'eus ket!
|
||||
'fin, n'eus ket a gof ha n'eus ket a gein.
|
||||
Tu ar beg a zo da zigentañ, a zo troet da sellet deus an douar,
|
||||
hag an tu all emañ tu ar revr a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Interesant eo beg an heureuchined.
|
||||
Lesanvet eo "letern Aristote", pe "la lanterne d'Aristote" e galleg,
|
||||
abalamour oa bet studiet gant Aristote "himself", e-unan, dija, 300 bloaz a-raok JK.
|
||||
E-kreiz 5 lodenn ar c'horf emañ ar beg, ha setu zo 5 lodenn ennañ ivez.
|
||||
5 dant lemm a ya d'ober ur beg kreñv.
|
||||
Aristote en doa deskrivet anezhañ er mod-se:
|
||||
5 dant o deus an heureuchined, a zo toull.
|
||||
E-touez an dent-se ez eus ur c'horf bouedek a zo dres evel an teod.
|
||||
War-lerc'h e teu ar gourlañchenn (pe an oesophage), ha goude ar gourlañchenn, ar stomog,
|
||||
a zo rannet e 5 lodenn, hag a zo leun a gaoc'h
|
||||
Stag eo an daou benn eus ar beg, met n'eo ket didroc'h e c'horre.
|
||||
Tennañ a ra kentoc'h eus ul letern a vankfe dezhañ ar c'hroc'hen, sañset da c'holoiñ e framm.
|
||||
|
||||
N'eo ket aes treiñ an dra-se e brezhoneg.
|
||||
Me 'meus troet diwar ar galleg, met evit lâret ar wirionez deoc'h eo bet troet diwar ar gresianeg kozh evel-just.
|
||||
Hag abaoe un toullad bloavezhioù eo ar savet ar jeu etre an troerien.
|
||||
Troerien zo a soñj dezho eo bet anvet "letern Aristote" gantañ, korf an heureuchined a-bezh,
|
||||
ha lod all a soñj dezho n'eo nemet o beg.
|
||||
Hiziv an deiz, n'eo ket gwall sklaer 'at !
|
||||
|
||||
Petra a reont gant o 5 dant lemm ? Debriñ !
|
||||
Peuriñ a reont e gwirionez. Debriñ a reont bezhin dreist-holl, kalz bezhin.
|
||||
Debret e vezont ivez, unan eus o freizherien eo an dourgon-mor pe ar chas-dour-mor,
|
||||
pe e galleg, les loutres des mer.
|
||||
Hag an dra-se zo ur skouer vat eus un dra a vez lâret kempouez ekologel.
|
||||
E meurvor Habask, war aod Norzhamerika, e Kalifornia da skouer,
|
||||
e veze kavet heureuchined-mor ha dourgon-mor.
|
||||
D'ur mare bennak eo bet chaseet kalz, betek re, an dourgon-mor.
|
||||
Aet eo al loened-se da netra, pe dost, e deroù an XXvet kantved.
|
||||
Kalz nebeutoc'h a wask a oa war an heureuchined neuze.
|
||||
Deuet int da vezañ stankoc'h-stankañ.
|
||||
Ha setu d'o zro o deus chaseet, pe kentoc'h debret o meuz : ar bezhin.
|
||||
Met siwazh ! Ar bezhin a vez kavet eno a zo evel ur gwir ekosistem, evel ur c'hoad.
|
||||
Ha justamant 'vez anvet er mod-se : koad bezhin, pe "forêt de kelp" e galleg.
|
||||
Rak bezhin bras ha liesseurt a zo.
|
||||
Hag un tammig evel en ur c'hoad gant gwez, e vez kavet ur bern loaned o chom ennañ.
|
||||
Ha setu, pa 'z eo aet da netra an dourgon-mor eo bet debret betek re gant an heureuchined.
|
||||
Setu ur skouer vat eus ar c'hempouez ekologel.
|
||||
Ha diskouez a ra deomp splann
|
||||
penaos e c'hell mab-den cheñch ekosistemoù a-bezh o chaseal spesad-mañ-spesad.
|
||||
|
||||
Graet ho peus anaoudegezh gant loened simpl a-hervez.
|
||||
Kalz traoù zo da lâret diwar o fenn koulskoude.
|
||||
Hiziv hon eus deskrivet o neuz, ha lâret int studiet abaoe pell.
|
||||
Ha profitet hon eus deus an dra-se evit kontañ eus kempouezoù ekologel,
|
||||
ha lâret pegen bresk e c'hellont bezañ.
|
||||
|
||||
Daou dra a chom da welet c'hoazh, ha graet e vo er rann a zeu :
|
||||
ar strujañ (pe ar gouennañ) da gentañ
|
||||
ha da eil, penaos e reont evit sikour ar skiantourien hag ar skiantourezed.
|
||||
Fin, petra a zigasont er bed skiantel.
|
||||
Ac'hann di, diwallit da gerzhout war drein an heureuchined-mor!
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#12 An heureuchined-mor (1/2)"
|
||||
date: 2022-02-02T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anHeureuchinedMor1.jpg"
|
||||
slug: "12-an-heureuchined-mor-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An heureuchined-mor (1/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-1-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-1-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv vo splujet e-barzh ar mor evit ober anaoudegez gant loened a vez kavet en holl vorioù.
|
||||
Stumm ur voulenn o deus, gant kalz a zrein pe bikoù war o c'hroc'hen.
|
||||
Cheñch a ra o anv deus un eil bro d'eben : heureuchined-mor, pe teureuged-mor, pe uioù-keureug, pe c'hoazh kistin-mor.
|
||||
Graet e vo heureuchined-mor deuzouto er gronikenn-mañ.
|
||||
Deomp dezhi!
|
||||
|
||||
Petra eo an heureuchined-mor neuze?
|
||||
C'hwi oar mat petra emaon o vont da lâret bremañ : ar re-mañ zo liesseurt.
|
||||
Tost 1000 spesad 'vez kontet en holl, e kement mor zo tout.
|
||||
Dre vras, memes stumm o deus tout : ur voulenn, 5 pe 10 cm hed, drein war he gorre.
|
||||
|
||||
|
||||
Sellomp pizhoc'h ouzh o drein. Gouest int da fiñval un tamm.
|
||||
Ar re-se a servij dezho da vale, da gentañ.
|
||||
Feiz, n'eo ket fouetañ bro.
|
||||
Bale a reont war strad ar mor, met nemet un nebeud metradoù, pas muioc'h.
|
||||
Ha mod-all, implijet vez an drein-se ganto d'en em wareziñ.
|
||||
Lakait ho troad war-c'horre un heureuchin-mor 'ta, c'hwi welo !
|
||||
Poanius eo, ha diaes eo tennañ an tammoù en em gavet dindan ar c'hroc'hen.
|
||||
|
||||
Sellomp ouzh un heureuchin-mor en e bezh bremañ.
|
||||
5 lodenn a zo, 5 gwech ar memes-tra.
|
||||
Un doare simetriezh eo.
|
||||
Ha ma vefe sellet en ennañ e vefe kavet 5 gwech ar memes tra ivez.
|
||||
|
||||
Ha pelec'h emañ an tu a-raok hag an tu a-dreñv?
|
||||
N'eus ket!
|
||||
'fin, n'eus ket a gof ha n'eus ket a gein.
|
||||
Tu ar beg a zo da zigentañ, a zo troet da sellet deus an douar,
|
||||
hag an tu all emañ tu ar revr a-benn ar fin.
|
||||
|
||||
Interesant eo beg an heureuchined.
|
||||
Lesanvet eo "letern Aristote", pe "la lanterne d'Aristote" e galleg,
|
||||
abalamour oa bet studiet gant Aristote "himself", e-unan, dija, 300 bloaz a-raok JK.
|
||||
E-kreiz 5 lodenn ar c'horf emañ ar beg, ha setu zo 5 lodenn ennañ ivez.
|
||||
5 dant lemm a ya d'ober ur beg kreñv.
|
||||
Aristote en doa deskrivet anezhañ er mod-se:
|
||||
5 dant o deus an heureuchined, a zo toull.
|
||||
E-touez an dent-se ez eus ur c'horf bouedek a zo dres evel an teod.
|
||||
War-lerc'h e teu ar gourlañchenn (pe an oesophage), ha goude ar gourlañchenn, ar stomog,
|
||||
a zo rannet e 5 lodenn, hag a zo leun a gaoc'h
|
||||
Stag eo an daou benn eus ar beg, met n'eo ket didroc'h e c'horre.
|
||||
Tennañ a ra kentoc'h eus ul letern a vankfe dezhañ ar c'hroc'hen, sañset da c'holoiñ e framm.
|
||||
|
||||
N'eo ket aes treiñ an dra-se e brezhoneg.
|
||||
Me 'meus troet diwar ar galleg, met evit lâret ar wirionez deoc'h eo bet troet diwar ar gresianeg kozh evel-just.
|
||||
Hag abaoe un toullad bloavezhioù eo ar savet ar jeu etre an troerien.
|
||||
Troerien zo a soñj dezho eo bet anvet "letern Aristote" gantañ, korf an heureuchined a-bezh,
|
||||
ha lod all a soñj dezho n'eo nemet o beg.
|
||||
Hiziv an deiz, n'eo ket gwall sklaer 'at !
|
||||
|
||||
Petra a reont gant o 5 dant lemm ? Debriñ !
|
||||
Peuriñ a reont e gwirionez. Debriñ a reont bezhin dreist-holl, kalz bezhin.
|
||||
Debret e vezont ivez, unan eus o freizherien eo an dourgon-mor pe ar chas-dour-mor,
|
||||
pe e galleg, les loutres des mer.
|
||||
Hag an dra-se zo ur skouer vat eus un dra a vez lâret kempouez ekologel.
|
||||
E meurvor Habask, war aod Norzhamerika, e Kalifornia da skouer,
|
||||
e veze kavet heureuchined-mor ha dourgon-mor.
|
||||
D'ur mare bennak eo bet chaseet kalz, betek re, an dourgon-mor.
|
||||
Aet eo al loened-se da netra, pe dost, e deroù an XXvet kantved.
|
||||
Kalz nebeutoc'h a wask a oa war an heureuchined neuze.
|
||||
Deuet int da vezañ stankoc'h-stankañ.
|
||||
Ha setu d'o zro o deus chaseet, pe kentoc'h debret o meuz : ar bezhin.
|
||||
Met siwazh ! Ar bezhin a vez kavet eno a zo evel ur gwir ekosistem, evel ur c'hoad.
|
||||
Ha justamant 'vez anvet er mod-se : koad bezhin, pe "forêt de kelp" e galleg.
|
||||
Rak bezhin bras ha liesseurt a zo.
|
||||
Hag un tammig evel en ur c'hoad gant gwez, e vez kavet ur bern loaned o chom ennañ.
|
||||
Ha setu, pa 'z eo aet da netra an dourgon-mor eo bet debret betek re gant an heureuchined.
|
||||
Setu ur skouer vat eus ar c'hempouez ekologel.
|
||||
Ha diskouez a ra deomp splann
|
||||
penaos e c'hell mab-den cheñch ekosistemoù a-bezh o chaseal spesad-mañ-spesad.
|
||||
|
||||
Graet ho peus anaoudegezh gant loened simpl a-hervez.
|
||||
Kalz traoù zo da lâret diwar o fenn koulskoude.
|
||||
Hiziv hon eus deskrivet o neuz, ha lâret int studiet abaoe pell.
|
||||
Ha profitet hon eus deus an dra-se evit kontañ eus kempouezoù ekologel,
|
||||
ha lâret pegen bresk e c'hellont bezañ.
|
||||
|
||||
Daou dra a chom da welet c'hoazh, ha graet e vo er rann a zeu :
|
||||
ar strujañ (pe ar gouennañ) da gentañ
|
||||
ha da eil, penaos e reont evit sikour ar skiantourien hag ar skiantourezed.
|
||||
Fin, petra a zigasont er bed skiantel.
|
||||
Ac'hann di, diwallit da gerzhout war drein an heureuchined-mor!
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 1.3 MiB |
|
|
@ -0,0 +1,93 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#13 An heureuchined-mor (2/2)"
|
||||
date: 2022-02-16T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anHeureuchinedMor2.jpg"
|
||||
slug: "13-an-heureuchined-mor-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An heureuchined-mor (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-2-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-2-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het 'vo hiziv gant an heureuchined-mor.
|
||||
Er rann ziwezhañ hor boa safaret eus o neuz hag eus o flas e kempouezoù ekologel.
|
||||
Ha bremañ neuze vo komzet eus ar pezh a zegasont d'ar bed skiantel.
|
||||
Met krogomp diouzhtu gant o seksualegezh.
|
||||
|
||||
Evit gouennañ, pe strujañ, pe sevel o diskennadur 'vez implijet meur a strategiezh ganto.
|
||||
Diouzh ar spesad e vez, 'giz boaz.
|
||||
Ar pezh a zo boutin memestra : pared hag parezed zo.
|
||||
Ar pared a brodu ar sper, pe ar spermatozoid m'ho peus c'hoant.
|
||||
Hag ar parezed a brodu ar vielloù, pe an ovules mar karit.
|
||||
|
||||
Da gustum, gant an organismoù all, e vez produet kalz sper evit nebeut a vielloù.
|
||||
Amañ, gant an heureuchined-mor eo ar c'hontrol !
|
||||
Produiñ a reont kalz sper met ivez kalz vielloù.
|
||||
Ar pared hag ar parezed a brodu sper ha vielloù memes amzer,
|
||||
evit lakaat ar c'helligoù-se d'en em gavout asambles.
|
||||
Pep tra en em gav er mor, e lec'h ma c'hoarvez ar speriañ, pe la fecondation mar karit.
|
||||
Ar speriañ zo e-maez ar barez neuze, ar pezh a lak ar glad jenetek da vezañ mesket.
|
||||
Evit gouzout muioc'h war ar glad jenetek, pe patrimoine génétique,
|
||||
e c'hellit selaou pe adselaou ar gronikenn diwar-benn an ADN.
|
||||
|
||||
An dra-se zo gwir neuze evit al lodenn vrasañ eus ar spesadoù.
|
||||
Met lavaret em eus deoc'h eo liesseurt an heureuchined-mor.
|
||||
Ha gwir eo, vez kavet doaeroù all.
|
||||
Evel gant ur spesad, a vez kavet kentoc'h er morioù yen.
|
||||
Parezed ar spesad-mañ ne broduont ket kalz a vielloù.
|
||||
Ha ne vezont ket skignet pe strewet er mor.
|
||||
Ar c'hontrol eo zoken : chom a ra ar vielloù e-barzh o c'horf,
|
||||
e chakodoù, ha desachet e vez ar sper gant ar parezed.
|
||||
Gant ar strategiezh-se, ne vez ket produet miliadoù a heureuchined bihan, ken un nebeud kantadoù.
|
||||
Ne vez ket mesket kement-se ar glad jenetek,
|
||||
met, dre ma 'z eus eus ar spesad-se c'hoazh, e talvez n'eo ket re sot
|
||||
ober war-dro e vugale mod-se, e-barzh an en-dro-se.
|
||||
|
||||
Studiet vez an heureuchined-mor gant ar skiantourezed hag ar skiantourien abaoe pell.
|
||||
Abaoe amzer Aristote, d'an nebeutañ, evel 'meus lâret deoc'h er rann ziwezhañ.
|
||||
Hiziv an deiz, evit meur a abeg 'chom ar re-se interesant evito.
|
||||
|
||||
Abalamour d'o flas e gwezenn ar vuhez da gentañ.
|
||||
Er memes rummad hag ar stered-mor emaint,
|
||||
asambles gant an andouilh-mor, "concombres de mer" e galleg.
|
||||
Ar rummad-se zo anvet "ekinodermed".
|
||||
Unan eus ar perzhioù boutin zo etrezo, eo simetriezh ar 5 lodenn.
|
||||
|
||||
Hag an ekinodermed zo interesant-tre peogwir emaint just e-kichen ur rummad all :
|
||||
hini ar c'hordeged, pe "chordés" e galleg.
|
||||
Ni a zo 'barzh !
|
||||
Klask a ra ar skiantourien hag ar skiantourezed kaout loened e-maez eus hor rummadoù deomp-ni
|
||||
evit keñveriañ an traoù, ha bezañ gouest da c'houzout muioc'h a draoù
|
||||
diwar-benn emdroadur ar spesadoù.
|
||||
|
||||
Da-heul, vez studiet an heureuchined peogwir int aes da sevel.
|
||||
Dre ma c'hoarvez ar speriañ, pe la fecondation, en dour, eo un dra aes da welet ha da studiañ.
|
||||
E kreizenn viologel Rosko da skouer ez eus bet enklaskoù gant heureuchined
|
||||
evit kompren gwelloc'h penaos e ya en-dro kelc'hiad ar gellig (le cycle cellulaire).
|
||||
Bras a-walc'h eo ar vielloù ur wech speriet, akomod eo evit sellet outo gant ur mikroskop.
|
||||
Ha be'z eus ivez enklaskoù war ar mod vez tremenet eus an ARN d'ar proteinoù.
|
||||
Ar pezh hon eus gwelet dija en ur gronikenn bennak !
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ e c'hell an heureuchined-mor awenañ ar skiantourien hag ar skiantourezed
|
||||
dre m'o deus perzhioù dedennus.
|
||||
O beg, "letern Aristote" zo efedus-tre, koulz hag ar peg a vez produet gant o fikoù.
|
||||
Bezañ awenet gant boudoù bev e giz-se a vez anvet ar "bevheñvelaat", pe "biomimétisme" e galleg.
|
||||
Un danvez a c'hellfe bezañ kinniget en ur gronikenn bennak marteze…
|
||||
|
||||
Un tamm pourmenadenn war ar mor hon eus graet gant an div gronikenn,
|
||||
evit ober anaoudegezh gant loened a seblant bezañ simpl.
|
||||
Met pa vez sellet pizhoc'h e vez kavet traoù interesant-bras.
|
||||
Kalz spesadoù zo, hag a vez kavet tro dro d'ar bed.
|
||||
Reiñ a reont tro da gomz diwar-benn gouennadur, kempouezoù ekologel ha me oar me.
|
||||
Kement-se a lak an heureuchined-mor da vezañ studiet gant ar skiantourien ha skiantourezed.
|
||||
|
||||
Reiñ a ra deomp da gompren ivez eo a-bouez an holl organismoù,
|
||||
ha pa vefe o neuz ken simpl hag ur voulenn.
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,93 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#13 An heureuchined-mor (2/2)"
|
||||
date: 2022-02-16T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anHeureuchinedMor2.jpg"
|
||||
slug: "13-an-heureuchined-mor-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An heureuchined-mor (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-2-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-heureuchined-mor-2-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kendalc'het 'vo hiziv gant an heureuchined-mor.
|
||||
Er rann ziwezhañ hor boa safaret eus o neuz hag eus o flas e kempouezoù ekologel.
|
||||
Ha bremañ neuze vo komzet eus ar pezh a zegasont d'ar bed skiantel.
|
||||
Met krogomp diouzhtu gant o seksualegezh.
|
||||
|
||||
Evit gouennañ, pe strujañ, pe sevel o diskennadur 'vez implijet meur a strategiezh ganto.
|
||||
Diouzh ar spesad e vez, 'giz boaz.
|
||||
Ar pezh a zo boutin memestra : pared hag parezed zo.
|
||||
Ar pared a brodu ar sper, pe ar spermatozoid m'ho peus c'hoant.
|
||||
Hag ar parezed a brodu ar vielloù, pe an ovules mar karit.
|
||||
|
||||
Da gustum, gant an organismoù all, e vez produet kalz sper evit nebeut a vielloù.
|
||||
Amañ, gant an heureuchined-mor eo ar c'hontrol !
|
||||
Produiñ a reont kalz sper met ivez kalz vielloù.
|
||||
Ar pared hag ar parezed a brodu sper ha vielloù memes amzer,
|
||||
evit lakaat ar c'helligoù-se d'en em gavout asambles.
|
||||
Pep tra en em gav er mor, e lec'h ma c'hoarvez ar speriañ, pe la fecondation mar karit.
|
||||
Ar speriañ zo e-maez ar barez neuze, ar pezh a lak ar glad jenetek da vezañ mesket.
|
||||
Evit gouzout muioc'h war ar glad jenetek, pe patrimoine génétique,
|
||||
e c'hellit selaou pe adselaou ar gronikenn diwar-benn an ADN.
|
||||
|
||||
An dra-se zo gwir neuze evit al lodenn vrasañ eus ar spesadoù.
|
||||
Met lavaret em eus deoc'h eo liesseurt an heureuchined-mor.
|
||||
Ha gwir eo, vez kavet doaeroù all.
|
||||
Evel gant ur spesad, a vez kavet kentoc'h er morioù yen.
|
||||
Parezed ar spesad-mañ ne broduont ket kalz a vielloù.
|
||||
Ha ne vezont ket skignet pe strewet er mor.
|
||||
Ar c'hontrol eo zoken : chom a ra ar vielloù e-barzh o c'horf,
|
||||
e chakodoù, ha desachet e vez ar sper gant ar parezed.
|
||||
Gant ar strategiezh-se, ne vez ket produet miliadoù a heureuchined bihan, ken un nebeud kantadoù.
|
||||
Ne vez ket mesket kement-se ar glad jenetek,
|
||||
met, dre ma 'z eus eus ar spesad-se c'hoazh, e talvez n'eo ket re sot
|
||||
ober war-dro e vugale mod-se, e-barzh an en-dro-se.
|
||||
|
||||
Studiet vez an heureuchined-mor gant ar skiantourezed hag ar skiantourien abaoe pell.
|
||||
Abaoe amzer Aristote, d'an nebeutañ, evel 'meus lâret deoc'h er rann ziwezhañ.
|
||||
Hiziv an deiz, evit meur a abeg 'chom ar re-se interesant evito.
|
||||
|
||||
Abalamour d'o flas e gwezenn ar vuhez da gentañ.
|
||||
Er memes rummad hag ar stered-mor emaint,
|
||||
asambles gant an andouilh-mor, "concombres de mer" e galleg.
|
||||
Ar rummad-se zo anvet "ekinodermed".
|
||||
Unan eus ar perzhioù boutin zo etrezo, eo simetriezh ar 5 lodenn.
|
||||
|
||||
Hag an ekinodermed zo interesant-tre peogwir emaint just e-kichen ur rummad all :
|
||||
hini ar c'hordeged, pe "chordés" e galleg.
|
||||
Ni a zo 'barzh !
|
||||
Klask a ra ar skiantourien hag ar skiantourezed kaout loened e-maez eus hor rummadoù deomp-ni
|
||||
evit keñveriañ an traoù, ha bezañ gouest da c'houzout muioc'h a draoù
|
||||
diwar-benn emdroadur ar spesadoù.
|
||||
|
||||
Da-heul, vez studiet an heureuchined peogwir int aes da sevel.
|
||||
Dre ma c'hoarvez ar speriañ, pe la fecondation, en dour, eo un dra aes da welet ha da studiañ.
|
||||
E kreizenn viologel Rosko da skouer ez eus bet enklaskoù gant heureuchined
|
||||
evit kompren gwelloc'h penaos e ya en-dro kelc'hiad ar gellig (le cycle cellulaire).
|
||||
Bras a-walc'h eo ar vielloù ur wech speriet, akomod eo evit sellet outo gant ur mikroskop.
|
||||
Ha be'z eus ivez enklaskoù war ar mod vez tremenet eus an ARN d'ar proteinoù.
|
||||
Ar pezh hon eus gwelet dija en ur gronikenn bennak !
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ e c'hell an heureuchined-mor awenañ ar skiantourien hag ar skiantourezed
|
||||
dre m'o deus perzhioù dedennus.
|
||||
O beg, "letern Aristote" zo efedus-tre, koulz hag ar peg a vez produet gant o fikoù.
|
||||
Bezañ awenet gant boudoù bev e giz-se a vez anvet ar "bevheñvelaat", pe "biomimétisme" e galleg.
|
||||
Un danvez a c'hellfe bezañ kinniget en ur gronikenn bennak marteze…
|
||||
|
||||
Un tamm pourmenadenn war ar mor hon eus graet gant an div gronikenn,
|
||||
evit ober anaoudegezh gant loened a seblant bezañ simpl.
|
||||
Met pa vez sellet pizhoc'h e vez kavet traoù interesant-bras.
|
||||
Kalz spesadoù zo, hag a vez kavet tro dro d'ar bed.
|
||||
Reiñ a reont tro da gomz diwar-benn gouennadur, kempouezoù ekologel ha me oar me.
|
||||
Kement-se a lak an heureuchined-mor da vezañ studiet gant ar skiantourien ha skiantourezed.
|
||||
|
||||
Reiñ a ra deomp da gompren ivez eo a-bouez an holl organismoù,
|
||||
ha pa vefe o neuz ken simpl hag ur voulenn.
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 748 KiB |
129
content/podcasts/brav-ha-bev/14-an-ornitorinked/index.br.md
Normal file
129
content/podcasts/brav-ha-bev/14-an-ornitorinked/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,129 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#14 An ornitorinked"
|
||||
date: 2022-03-02T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anOrnitorinked.jpg"
|
||||
slug: "14-an-ornitorinked"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ornitorinked**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ornitorinked).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ornitorinked/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Er gronikenn Brav ha Bev hon eus graet anaoudegezh gant 2 loen a zo un tamm dibar.
|
||||
An tardigraded, bihan tout met kreñv-bominabl.
|
||||
Hag ar razhed-goz noazh, un doare logod hag a vev e koloniennoù hag e-pad pell.
|
||||
|
||||
Hiziv vo komzet eus unan eus loened drollañ, iskisañ zo er bed : an ornitorinked
|
||||
|
||||
Ar wech-mañ vo graet anaoudegezh ganto evel an Europeaned o doa graet.
|
||||
|
||||
E fin an XVIIIvet kantvet emaomp.
|
||||
An Europeaned a glask ober tro ar bed.
|
||||
|
||||
John Hunter, eus bro Saoz, 'oa deuet da Aostralia da chom, e lec'h ma oa gouarnour.
|
||||
Da lâret, penn kolonienn "Sukembre-Nevez", pe "Nouvelle-Galles du Sud", e Aostralia.
|
||||
Goude bezañ klasket renkañ an traoù eno, kement-all a reuz evel ma oa bet gant ar gouarnour all araozañ,
|
||||
e oa aet Hunter da bourmen dre ar vro.
|
||||
Hag eñ, pe e skipailh, d'en em gavout gant ul loen iskis.
|
||||
Lazhet al loen ganto evel-just, diouzh ar c'hiz e oa,
|
||||
ha kaset e vlev da vro Saoz, asambles gant tresadennoù.
|
||||
|
||||
Ha ne oa ket an dud e bro Saoz evit krediñ ar pezh 'oa c'hoarvezet.
|
||||
Ur farsadenn 'oa, a soñje dezho, lost al leue, pe ur c'hanular !
|
||||
Evit ar skiantourien e oa ur meskaj gant meur a loen.
|
||||
Dre vras, beg un houad asambles gant feur un avank, ur c'hastor ma karit.
|
||||
|
||||
A-benn ar fin, ne oa ket, ha komañset e oa ar skiantourien
|
||||
da glask kompren petra 'oa al loened-se.
|
||||
|
||||
An ornintorinked zo loened 50 cm anezho, ha diouzh an noz e vevont kentoc'h.
|
||||
Gwir eo ez eus tres an avanked warno.
|
||||
Ur feur brun o deus, ha plat a-walc'h eo o c'horf hag o lost.
|
||||
Netra ispisial betek-henn.
|
||||
Met selaouit 'ta pezh zo da heul.
|
||||
O favioù a zo e-giz re un houad : ar re-mañ zo palm pe palmezet.
|
||||
Talvoudus eo an dra-se en o en-dro.
|
||||
E-kichen ar stêrioù e vevont, gwelloc'h eo kaout pavioù ledan
|
||||
evit neuial pe bale war-c'horre al lec'hid, la vase e galleg, m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Met n'eo ket tout !
|
||||
Ouzhpenn pavioù palmezet o deus.
|
||||
O beg zo memes-mod evel hini un houad ivez, 'peus ket 'met soñjal.
|
||||
E gwirionez, an dra-se zo ur javed hag a denn deus beg un houad kentoc'h,
|
||||
met aes eo kompren perak n'o doa ket kredet ar skiantourien saoz arpezh o doa gwelet,
|
||||
ken heñvel eo ar beg deus beg ar c'haniged.
|
||||
|
||||
Ha n'eo ket tout c'hoazh !
|
||||
Ar parezed a brodu laezh.
|
||||
Bronneged int neuze, n'eo ket dav kavout droll.
|
||||
Pezh zoê… n'o deus tamm bronn ebet koulskoude.
|
||||
Al laezh a teu dre ar c'hroc'hen ha redek a ra war-c'horre ar blev.
|
||||
Ar re vihan n'o deus ken 'met lipañ ar blev neuze.
|
||||
Bronneged hep bronn. Se zo dibar e-touez ar bronneged.
|
||||
|
||||
Hag gant ar pared vez produet un dra dibar ivez.
|
||||
Ar re-mañ eo ar bronneged nemeto hag a zo gouest da broduiñ binim, ampoezon,
|
||||
dre ur flemm hag a zo war o favioù.
|
||||
N'ouzer ket re da betra servij an dra-se.
|
||||
N'eus nemet ar pared a c'hell produiñ binim,
|
||||
marteze 'vez implijet da vont d'ar pared all da vare ar strujañ.
|
||||
|
||||
Kement-se a laka al loened-se da vezañ un tammig droll, 'soñj ket deoc'h ?
|
||||
Met, ur wech ouzhpenn, n'eo ket echu !
|
||||
Dozviñ vioù a ra an ornitorinked… daoust-hag int bronneged !
|
||||
|
||||
Biskoazh kemend-all ! Bronneged ne zozvont ket vioù, sañset!
|
||||
Ha padal, int a ra.
|
||||
Heñvel ouzh vioù al laboused eo re an ornitorinked,
|
||||
ha goret e vezont gant ar vamm, 'pad un 10 devezh bennak.
|
||||
|
||||
Drol eo al loened-se neuze.
|
||||
Ar re-se eo ar bronneged nemeto hag a zozvont, hag ar re nemeto hag o deus binim.
|
||||
|
||||
Hag un draig ispisial o deus, c'hoazh : ur skiantenn pe ur sañs ma karit zo ganto.
|
||||
An elektrolec'hiañ, pe l'électrolocalisation mar karit.
|
||||
Ar skiantenn-se zo d'an ornitorinked ha d'o c'hendirvi ivez,
|
||||
da lâret eo, gant rummad ar Monotremed.
|
||||
Gras dezhi e c'hellont chaseal en dour.
|
||||
Pa splujont e chom serr o daoulagad, ha ne c'hellont ket implijout ar c'hwezh ken nebeut,
|
||||
evel ma ra ar rinkined lakaomp.
|
||||
Met gall a reont santout ar red tredan e-barzh kigennoù al loened all.
|
||||
O beg zo elektroreseverioù war e c'horre.
|
||||
Gouest eo an ornitorinked da santout pelec'h emañ ur preizh o fiñval neuze.
|
||||
Hag efedus eo!
|
||||
|
||||
Echu eo bremañ gant o ferzhioù dibar.
|
||||
Bez' ez eus un dra all c'hoazh hag a zo heñvel deus pezh a c'hoarvez gant ur bern loened all, siwazh.
|
||||
En arvar pe en dañjer emaint.
|
||||
Pe : bet int bet en dañjer kentoc'h, cheñchet eo an traoù bremañ.
|
||||
Soñj 'peus deus ar pezh a oa bet graet gant an europeaned digentañ
|
||||
a-benn o doa gwelet an ornitorink kentañ ?
|
||||
Lazhañ al loen o doa graet diouzhtu.
|
||||
Aes eo kompren petra c'hoarvez ganto bremañ !
|
||||
Chaseet int bet kalz evit ar feur, betek penn-kentañ an XXvet kantved.
|
||||
Goude-se int bet gwarezet dre chañs, e lec'h ma vevont, e Aostralia.
|
||||
Met n'ouzer ket resis penaos emañ an traoù en o en-dro,
|
||||
hag en deus cheñchet kalzig.
|
||||
Stankelloù zo, hentoù bras, chas ha kizhier ivez…
|
||||
Ouzhpenn da se e vezont chaseet e-maez al lezenn,
|
||||
hag un nebeud loened zo bet kavet mouget gant lastez plastik.
|
||||
|
||||
Gant an dra-se vo klozet ar gronikenn, diwar-benn d'an ornitorinked.
|
||||
C'hwi ho peus klevet pegen ispisial int, gant o neuz, o doareoù da vevañ, da chaseal…
|
||||
Hag ur wech ouzhpenn hon eus lakaet war wel pegen bresk e c'hell bezañ ur spesad.
|
||||
Gwir eo, n'eus ket par d'an ornitorinked evit beviñ o en-dro.
|
||||
Superloened int en ur mod, 'vel an tardigraded, hag hon eus safaret deuzouto dija.
|
||||
Met pa vez distrujet an en-dro gant savadurioù, stankelloù pe hentoù bras,
|
||||
pa vez saotret gant plastik, kement-se a c'hell cheñch penn d'ar vazh.
|
||||
Ur gwir deñzor eo ar vevliesseurted, la biodiversité.
|
||||
Ha talvezout a ra ar boan gwareziñ anezhi,
|
||||
evit ober anaoudegezh ganti, ne gav ket deoc'h?
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
129
content/podcasts/brav-ha-bev/14-an-ornitorinked/index.fr.md
Normal file
129
content/podcasts/brav-ha-bev/14-an-ornitorinked/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,129 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#14 An ornitorinked"
|
||||
date: 2022-03-02T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anOrnitorinked.jpg"
|
||||
slug: "14-an-ornitorinked"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An ornitorinked**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ornitorinked).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ornitorinked/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Er gronikenn Brav ha Bev hon eus graet anaoudegezh gant 2 loen a zo un tamm dibar.
|
||||
An tardigraded, bihan tout met kreñv-bominabl.
|
||||
Hag ar razhed-goz noazh, un doare logod hag a vev e koloniennoù hag e-pad pell.
|
||||
|
||||
Hiziv vo komzet eus unan eus loened drollañ, iskisañ zo er bed : an ornitorinked
|
||||
|
||||
Ar wech-mañ vo graet anaoudegezh ganto evel an Europeaned o doa graet.
|
||||
|
||||
E fin an XVIIIvet kantvet emaomp.
|
||||
An Europeaned a glask ober tro ar bed.
|
||||
|
||||
John Hunter, eus bro Saoz, 'oa deuet da Aostralia da chom, e lec'h ma oa gouarnour.
|
||||
Da lâret, penn kolonienn "Sukembre-Nevez", pe "Nouvelle-Galles du Sud", e Aostralia.
|
||||
Goude bezañ klasket renkañ an traoù eno, kement-all a reuz evel ma oa bet gant ar gouarnour all araozañ,
|
||||
e oa aet Hunter da bourmen dre ar vro.
|
||||
Hag eñ, pe e skipailh, d'en em gavout gant ul loen iskis.
|
||||
Lazhet al loen ganto evel-just, diouzh ar c'hiz e oa,
|
||||
ha kaset e vlev da vro Saoz, asambles gant tresadennoù.
|
||||
|
||||
Ha ne oa ket an dud e bro Saoz evit krediñ ar pezh 'oa c'hoarvezet.
|
||||
Ur farsadenn 'oa, a soñje dezho, lost al leue, pe ur c'hanular !
|
||||
Evit ar skiantourien e oa ur meskaj gant meur a loen.
|
||||
Dre vras, beg un houad asambles gant feur un avank, ur c'hastor ma karit.
|
||||
|
||||
A-benn ar fin, ne oa ket, ha komañset e oa ar skiantourien
|
||||
da glask kompren petra 'oa al loened-se.
|
||||
|
||||
An ornintorinked zo loened 50 cm anezho, ha diouzh an noz e vevont kentoc'h.
|
||||
Gwir eo ez eus tres an avanked warno.
|
||||
Ur feur brun o deus, ha plat a-walc'h eo o c'horf hag o lost.
|
||||
Netra ispisial betek-henn.
|
||||
Met selaouit 'ta pezh zo da heul.
|
||||
O favioù a zo e-giz re un houad : ar re-mañ zo palm pe palmezet.
|
||||
Talvoudus eo an dra-se en o en-dro.
|
||||
E-kichen ar stêrioù e vevont, gwelloc'h eo kaout pavioù ledan
|
||||
evit neuial pe bale war-c'horre al lec'hid, la vase e galleg, m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Met n'eo ket tout !
|
||||
Ouzhpenn pavioù palmezet o deus.
|
||||
O beg zo memes-mod evel hini un houad ivez, 'peus ket 'met soñjal.
|
||||
E gwirionez, an dra-se zo ur javed hag a denn deus beg un houad kentoc'h,
|
||||
met aes eo kompren perak n'o doa ket kredet ar skiantourien saoz arpezh o doa gwelet,
|
||||
ken heñvel eo ar beg deus beg ar c'haniged.
|
||||
|
||||
Ha n'eo ket tout c'hoazh !
|
||||
Ar parezed a brodu laezh.
|
||||
Bronneged int neuze, n'eo ket dav kavout droll.
|
||||
Pezh zoê… n'o deus tamm bronn ebet koulskoude.
|
||||
Al laezh a teu dre ar c'hroc'hen ha redek a ra war-c'horre ar blev.
|
||||
Ar re vihan n'o deus ken 'met lipañ ar blev neuze.
|
||||
Bronneged hep bronn. Se zo dibar e-touez ar bronneged.
|
||||
|
||||
Hag gant ar pared vez produet un dra dibar ivez.
|
||||
Ar re-mañ eo ar bronneged nemeto hag a zo gouest da broduiñ binim, ampoezon,
|
||||
dre ur flemm hag a zo war o favioù.
|
||||
N'ouzer ket re da betra servij an dra-se.
|
||||
N'eus nemet ar pared a c'hell produiñ binim,
|
||||
marteze 'vez implijet da vont d'ar pared all da vare ar strujañ.
|
||||
|
||||
Kement-se a laka al loened-se da vezañ un tammig droll, 'soñj ket deoc'h ?
|
||||
Met, ur wech ouzhpenn, n'eo ket echu !
|
||||
Dozviñ vioù a ra an ornitorinked… daoust-hag int bronneged !
|
||||
|
||||
Biskoazh kemend-all ! Bronneged ne zozvont ket vioù, sañset!
|
||||
Ha padal, int a ra.
|
||||
Heñvel ouzh vioù al laboused eo re an ornitorinked,
|
||||
ha goret e vezont gant ar vamm, 'pad un 10 devezh bennak.
|
||||
|
||||
Drol eo al loened-se neuze.
|
||||
Ar re-se eo ar bronneged nemeto hag a zozvont, hag ar re nemeto hag o deus binim.
|
||||
|
||||
Hag un draig ispisial o deus, c'hoazh : ur skiantenn pe ur sañs ma karit zo ganto.
|
||||
An elektrolec'hiañ, pe l'électrolocalisation mar karit.
|
||||
Ar skiantenn-se zo d'an ornitorinked ha d'o c'hendirvi ivez,
|
||||
da lâret eo, gant rummad ar Monotremed.
|
||||
Gras dezhi e c'hellont chaseal en dour.
|
||||
Pa splujont e chom serr o daoulagad, ha ne c'hellont ket implijout ar c'hwezh ken nebeut,
|
||||
evel ma ra ar rinkined lakaomp.
|
||||
Met gall a reont santout ar red tredan e-barzh kigennoù al loened all.
|
||||
O beg zo elektroreseverioù war e c'horre.
|
||||
Gouest eo an ornitorinked da santout pelec'h emañ ur preizh o fiñval neuze.
|
||||
Hag efedus eo!
|
||||
|
||||
Echu eo bremañ gant o ferzhioù dibar.
|
||||
Bez' ez eus un dra all c'hoazh hag a zo heñvel deus pezh a c'hoarvez gant ur bern loened all, siwazh.
|
||||
En arvar pe en dañjer emaint.
|
||||
Pe : bet int bet en dañjer kentoc'h, cheñchet eo an traoù bremañ.
|
||||
Soñj 'peus deus ar pezh a oa bet graet gant an europeaned digentañ
|
||||
a-benn o doa gwelet an ornitorink kentañ ?
|
||||
Lazhañ al loen o doa graet diouzhtu.
|
||||
Aes eo kompren petra c'hoarvez ganto bremañ !
|
||||
Chaseet int bet kalz evit ar feur, betek penn-kentañ an XXvet kantved.
|
||||
Goude-se int bet gwarezet dre chañs, e lec'h ma vevont, e Aostralia.
|
||||
Met n'ouzer ket resis penaos emañ an traoù en o en-dro,
|
||||
hag en deus cheñchet kalzig.
|
||||
Stankelloù zo, hentoù bras, chas ha kizhier ivez…
|
||||
Ouzhpenn da se e vezont chaseet e-maez al lezenn,
|
||||
hag un nebeud loened zo bet kavet mouget gant lastez plastik.
|
||||
|
||||
Gant an dra-se vo klozet ar gronikenn, diwar-benn d'an ornitorinked.
|
||||
C'hwi ho peus klevet pegen ispisial int, gant o neuz, o doareoù da vevañ, da chaseal…
|
||||
Hag ur wech ouzhpenn hon eus lakaet war wel pegen bresk e c'hell bezañ ur spesad.
|
||||
Gwir eo, n'eus ket par d'an ornitorinked evit beviñ o en-dro.
|
||||
Superloened int en ur mod, 'vel an tardigraded, hag hon eus safaret deuzouto dija.
|
||||
Met pa vez distrujet an en-dro gant savadurioù, stankelloù pe hentoù bras,
|
||||
pa vez saotret gant plastik, kement-se a c'hell cheñch penn d'ar vazh.
|
||||
Ur gwir deñzor eo ar vevliesseurted, la biodiversité.
|
||||
Ha talvezout a ra ar boan gwareziñ anezhi,
|
||||
evit ober anaoudegezh ganti, ne gav ket deoc'h?
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/arMorgizhier.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/arMorgizhier.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 1.1 MiB |
123
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/index.br.md
Normal file
123
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,123 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#15 Ar morgizhier"
|
||||
date: 2022-03-16T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arMorgizhier.jpg"
|
||||
slug: "15-ar-morgizhier"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar morgizhier**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-morgizhier).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-morgizhier/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h ober ur splujadenn e-barzh ar mor, ur wech ouzhpenn.
|
||||
Ret e vo splujañ betek strad ar mor, ha sellet pizh,
|
||||
rak al loened a vo safaret deuzouto zo diaes da welet.
|
||||
Hiziv vo klasket gwelet morgizhier, hag a zo anvet ivez poched-an-toer pe souaeed, diouzh al lec'h.
|
||||
Gwiskit ho maskl splujañ, ha lunedoù ouzhpenn marteze, ha bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Da c'hortoz ec'h en em gafvemp war strad ar mor, ez an da gomz diwar-benn o flas e gwezenn ar vuhez.
|
||||
C'hwi oar, ar wezenn a vez lakaet warni an holl spesadoù, a zo ranket e rummadoù.
|
||||
War peseurt brank eus ar wezenn emañ ar morgizhier neuze ?
|
||||
E-touez rummad ar blotviled emaint, pe les molluscs e galleg.
|
||||
Evel an daougleureged pe les bivalves gant ar meskl pe an istr da skouer.
|
||||
Hag ivez evel ar gasteropoded, gant ar maligorned pe ar brennig zoken.
|
||||
Ar pezh boutin zo etre an holl anezho eo : int blot.
|
||||
Ha gallout a reer lâret eo blot ar morgizhier !
|
||||
Ur grogenn, bihan bihan, zo 'barzh o c'horf.
|
||||
Al lodenn nemeti eo hag a zo kalet.
|
||||
Ar preurrest eus o c'horf a zo blot, ha gouest eo da gaout n'eus forzh peseurt stumm neuze.
|
||||
Ur sapre difi eo evit ar skiantourien·ezed,
|
||||
rak gall' a ra al loened-se tremen 'barzh korzenn an akwariomoù zoken !
|
||||
|
||||
En em gavet omp er foñs, mat eo.
|
||||
Hag evel just, roud ebet eus ur morgazh…
|
||||
Ret eo lâret int speredek kenañ.
|
||||
Int eo al loened hag o deus an empenn brasañ, e-touez an divellkreineged, pe les invertébrés.
|
||||
Ar skiantourien·ezed o deus c'hoariet ganto dija, evit gouzout petra int gouest d'ober.
|
||||
Kavout a reont o hent e milendalloù.
|
||||
Gallout a reont anavezout an dud.
|
||||
Gouest int da zeskiñ penaos digeriñ ur pod-gwer deus an diabarzh.
|
||||
Gouest int da lenn en amzer da zont ivez, evel Paul ar souae !
|
||||
Marteze ho peus soñj eus Paul le poulpe, hag en doa rakwelet disoc'hoù krogadoù mell-droad
|
||||
'pad kib mell-droad ar bed 2010.
|
||||
Pe dre ziouer e oa marteze. Piv 'oar?
|
||||
|
||||
A, gwelet em eus al loen !
|
||||
Fiñval a ra e vrec'hioù, 8 anezho en deus en holl.
|
||||
Hag ur c'hroc'henn dibar en deus ivez :
|
||||
kelligoù arbennik zo warnañ, gant livoù disheñvel.
|
||||
Ar c'helligoù-se a c'hell bezañ strizh pe ledan, ar pezh a cheñch an tres hollek war ar c'hroc'hen.
|
||||
Kontrollet eo gant an empenn war-eeun, ha buan tre,
|
||||
hag implijet vez dreist-holl evit kuzhat.
|
||||
An dra-se zo kaoz 'oa diaes da gavout !
|
||||
|
||||
|
||||
War e zivrec'h, feiz, e eizhbrec'h kentoc'h, ez eus kalz a spegoù (des ventouses).
|
||||
Gras dezho eo gouest da santout ar pezh a zo tro-dro dezhañ :
|
||||
stumm ha tekstur an traoù, kalz gwelloc'h evidomp.
|
||||
Hag ouzhpenn int kap da dañva ar pezh a douchont ivez.
|
||||
Evel ma vefe tañvet ganeoc'h ar frouezh er marc'had, o touchañ anezho.
|
||||
|
||||
|
||||
O, emañ o sellet ouzhin bremañ.
|
||||
Un tamm direnkus e kavan e sell.
|
||||
Re heñvel eo ouzh hon hini.
|
||||
An dra-se a zispleg un tammig perak int boemus deomp.
|
||||
Gwelout a reont tamm pe damm ar memes tra evidomp ivez, nemet eo e gwenn ha du.
|
||||
Met arabad soñjal hon eus emdroet asambles ganto memes tra.
|
||||
Un dra all zo boutin etrezomp c'hoazh.
|
||||
Analiñ a reont un tamm er memes mod evidomp : gant un analadenn hag un dic'hwezadenn.
|
||||
Pezh zo dibar a-walc'h er mor.
|
||||
Er pesked e red an dour nemet en un tu eus ar beg betek ar brenkoù (les branchies).
|
||||
|
||||
|
||||
Implijout a reont un dic'hwezadenn greñv evit tec'hel kuit pa 'z eus ezhomm.
|
||||
An dalc'h eo ez eont kuit war-gil.
|
||||
Ne welont ket da belec'h ez eont, hag ur gudenn eo evit ar skiantourien·ezed.
|
||||
Alies e spontont ar morgizhier, ha n'eo ket a-ratozh,
|
||||
met ar re-se a glask tec'hel kuit hag a-wechoù e vez gloazet o c'hein.
|
||||
|
||||
|
||||
Pa vez ezhomm e c'hell ar morgizhier implijout un ostilh all : al liv pe an ankr.
|
||||
Fardañ a reont ankr, ankr du, hag a c'hell bezañ strinket evit diheñchañ ar preizher.
|
||||
Evit poent 'meus ket spontet anezhañ, gwell a se !
|
||||
|
||||
|
||||
Evit renabliñ barrek-tre int en o en-dro.
|
||||
Gallout a reont kaout n'eus forzh peseurt stumm, ha neuze bezañ kuzhet etre ar c'herreg.
|
||||
An dra-se zo efedus-kenañ dija.
|
||||
Met ouzhpenn da se, pa vez ul lodenn eus o c'horf hag a chom er-maez,
|
||||
pe pa vezont o cheñch lec'h da skouer, e c'hellont bezañ kazi treuzwelus.
|
||||
O c'hroc'hen a zo memes livoù ha strad ar mor.
|
||||
Gwelet a reont mat a-walc'h, met ma 'z int souezhet gant ur preizher
|
||||
e c'hellont teurel ur goumoulenn ankr du dezhañ, ha tec'hel kuit buan.
|
||||
N'eo ket fall !
|
||||
|
||||
Ur fun-fact bennak evit echuiñ, un dra fentus ha mat da c'hoût evit pourmen ho kalite.
|
||||
Gallout a reoc'h komz eus seksualegezh ar morgizhier.
|
||||
Evit speriañ e laka ar par e had, pe e sper, war unan eus e vrec'hioù.
|
||||
Ha laka a ra ar vrec'h el lec'h mat er barez.
|
||||
Un doare dic'hortoz d'ober dija.
|
||||
Met droloc'h zo c'hoazh.
|
||||
Ur spesad a zo un tamm disheñvel.
|
||||
Er spesad-mañ eo brasoc'h ar parezed.
|
||||
Hag un tamm drouk int ivez: klask a reont debriñ ar pared.
|
||||
Neuze ar pared o deus cheñchet o doare d'ober.
|
||||
Kregiñ a ra evel er spesadoù all :
|
||||
ar par a laka e had war ur vrec'h.
|
||||
Met war-lerc'h e troc'h ar vrec'h-mañ, a neu hec'h-unan betek ar barez.
|
||||
Hag adkresket ur vrec'h all da c'houde ouzhpenn.
|
||||
Int o deus ket ijinet ar gwir seksto e gwirionez !
|
||||
|
||||
|
||||
Poent eo kimiadiñ diouzh hor mignon speredek hag iskis war ar memes tro bremañ.
|
||||
Safaret hon eus eus kalzig a berzhioù dibar a zo gantañ, met,
|
||||
a dra sur, ez eus c'hoazh ur bern traoù da gompren !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
123
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/index.fr.md
Normal file
123
content/podcasts/brav-ha-bev/15-ar-morgizhier/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,123 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#15 Ar morgizhier"
|
||||
date: 2022-03-16T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arMorgizhier.jpg"
|
||||
slug: "15-ar-morgizhier"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar morgizhier**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-morgizhier).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-morgizhier/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h ober ur splujadenn e-barzh ar mor, ur wech ouzhpenn.
|
||||
Ret e vo splujañ betek strad ar mor, ha sellet pizh,
|
||||
rak al loened a vo safaret deuzouto zo diaes da welet.
|
||||
Hiziv vo klasket gwelet morgizhier, hag a zo anvet ivez poched-an-toer pe souaeed, diouzh al lec'h.
|
||||
Gwiskit ho maskl splujañ, ha lunedoù ouzhpenn marteze, ha bec'h dezhi!
|
||||
|
||||
Da c'hortoz ec'h en em gafvemp war strad ar mor, ez an da gomz diwar-benn o flas e gwezenn ar vuhez.
|
||||
C'hwi oar, ar wezenn a vez lakaet warni an holl spesadoù, a zo ranket e rummadoù.
|
||||
War peseurt brank eus ar wezenn emañ ar morgizhier neuze ?
|
||||
E-touez rummad ar blotviled emaint, pe les molluscs e galleg.
|
||||
Evel an daougleureged pe les bivalves gant ar meskl pe an istr da skouer.
|
||||
Hag ivez evel ar gasteropoded, gant ar maligorned pe ar brennig zoken.
|
||||
Ar pezh boutin zo etre an holl anezho eo : int blot.
|
||||
Ha gallout a reer lâret eo blot ar morgizhier !
|
||||
Ur grogenn, bihan bihan, zo 'barzh o c'horf.
|
||||
Al lodenn nemeti eo hag a zo kalet.
|
||||
Ar preurrest eus o c'horf a zo blot, ha gouest eo da gaout n'eus forzh peseurt stumm neuze.
|
||||
Ur sapre difi eo evit ar skiantourien·ezed,
|
||||
rak gall' a ra al loened-se tremen 'barzh korzenn an akwariomoù zoken !
|
||||
|
||||
En em gavet omp er foñs, mat eo.
|
||||
Hag evel just, roud ebet eus ur morgazh…
|
||||
Ret eo lâret int speredek kenañ.
|
||||
Int eo al loened hag o deus an empenn brasañ, e-touez an divellkreineged, pe les invertébrés.
|
||||
Ar skiantourien·ezed o deus c'hoariet ganto dija, evit gouzout petra int gouest d'ober.
|
||||
Kavout a reont o hent e milendalloù.
|
||||
Gallout a reont anavezout an dud.
|
||||
Gouest int da zeskiñ penaos digeriñ ur pod-gwer deus an diabarzh.
|
||||
Gouest int da lenn en amzer da zont ivez, evel Paul ar souae !
|
||||
Marteze ho peus soñj eus Paul le poulpe, hag en doa rakwelet disoc'hoù krogadoù mell-droad
|
||||
'pad kib mell-droad ar bed 2010.
|
||||
Pe dre ziouer e oa marteze. Piv 'oar?
|
||||
|
||||
A, gwelet em eus al loen !
|
||||
Fiñval a ra e vrec'hioù, 8 anezho en deus en holl.
|
||||
Hag ur c'hroc'henn dibar en deus ivez :
|
||||
kelligoù arbennik zo warnañ, gant livoù disheñvel.
|
||||
Ar c'helligoù-se a c'hell bezañ strizh pe ledan, ar pezh a cheñch an tres hollek war ar c'hroc'hen.
|
||||
Kontrollet eo gant an empenn war-eeun, ha buan tre,
|
||||
hag implijet vez dreist-holl evit kuzhat.
|
||||
An dra-se zo kaoz 'oa diaes da gavout !
|
||||
|
||||
|
||||
War e zivrec'h, feiz, e eizhbrec'h kentoc'h, ez eus kalz a spegoù (des ventouses).
|
||||
Gras dezho eo gouest da santout ar pezh a zo tro-dro dezhañ :
|
||||
stumm ha tekstur an traoù, kalz gwelloc'h evidomp.
|
||||
Hag ouzhpenn int kap da dañva ar pezh a douchont ivez.
|
||||
Evel ma vefe tañvet ganeoc'h ar frouezh er marc'had, o touchañ anezho.
|
||||
|
||||
|
||||
O, emañ o sellet ouzhin bremañ.
|
||||
Un tamm direnkus e kavan e sell.
|
||||
Re heñvel eo ouzh hon hini.
|
||||
An dra-se a zispleg un tammig perak int boemus deomp.
|
||||
Gwelout a reont tamm pe damm ar memes tra evidomp ivez, nemet eo e gwenn ha du.
|
||||
Met arabad soñjal hon eus emdroet asambles ganto memes tra.
|
||||
Un dra all zo boutin etrezomp c'hoazh.
|
||||
Analiñ a reont un tamm er memes mod evidomp : gant un analadenn hag un dic'hwezadenn.
|
||||
Pezh zo dibar a-walc'h er mor.
|
||||
Er pesked e red an dour nemet en un tu eus ar beg betek ar brenkoù (les branchies).
|
||||
|
||||
|
||||
Implijout a reont un dic'hwezadenn greñv evit tec'hel kuit pa 'z eus ezhomm.
|
||||
An dalc'h eo ez eont kuit war-gil.
|
||||
Ne welont ket da belec'h ez eont, hag ur gudenn eo evit ar skiantourien·ezed.
|
||||
Alies e spontont ar morgizhier, ha n'eo ket a-ratozh,
|
||||
met ar re-se a glask tec'hel kuit hag a-wechoù e vez gloazet o c'hein.
|
||||
|
||||
|
||||
Pa vez ezhomm e c'hell ar morgizhier implijout un ostilh all : al liv pe an ankr.
|
||||
Fardañ a reont ankr, ankr du, hag a c'hell bezañ strinket evit diheñchañ ar preizher.
|
||||
Evit poent 'meus ket spontet anezhañ, gwell a se !
|
||||
|
||||
|
||||
Evit renabliñ barrek-tre int en o en-dro.
|
||||
Gallout a reont kaout n'eus forzh peseurt stumm, ha neuze bezañ kuzhet etre ar c'herreg.
|
||||
An dra-se zo efedus-kenañ dija.
|
||||
Met ouzhpenn da se, pa vez ul lodenn eus o c'horf hag a chom er-maez,
|
||||
pe pa vezont o cheñch lec'h da skouer, e c'hellont bezañ kazi treuzwelus.
|
||||
O c'hroc'hen a zo memes livoù ha strad ar mor.
|
||||
Gwelet a reont mat a-walc'h, met ma 'z int souezhet gant ur preizher
|
||||
e c'hellont teurel ur goumoulenn ankr du dezhañ, ha tec'hel kuit buan.
|
||||
N'eo ket fall !
|
||||
|
||||
Ur fun-fact bennak evit echuiñ, un dra fentus ha mat da c'hoût evit pourmen ho kalite.
|
||||
Gallout a reoc'h komz eus seksualegezh ar morgizhier.
|
||||
Evit speriañ e laka ar par e had, pe e sper, war unan eus e vrec'hioù.
|
||||
Ha laka a ra ar vrec'h el lec'h mat er barez.
|
||||
Un doare dic'hortoz d'ober dija.
|
||||
Met droloc'h zo c'hoazh.
|
||||
Ur spesad a zo un tamm disheñvel.
|
||||
Er spesad-mañ eo brasoc'h ar parezed.
|
||||
Hag un tamm drouk int ivez: klask a reont debriñ ar pared.
|
||||
Neuze ar pared o deus cheñchet o doare d'ober.
|
||||
Kregiñ a ra evel er spesadoù all :
|
||||
ar par a laka e had war ur vrec'h.
|
||||
Met war-lerc'h e troc'h ar vrec'h-mañ, a neu hec'h-unan betek ar barez.
|
||||
Hag adkresket ur vrec'h all da c'houde ouzhpenn.
|
||||
Int o deus ket ijinet ar gwir seksto e gwirionez !
|
||||
|
||||
|
||||
Poent eo kimiadiñ diouzh hor mignon speredek hag iskis war ar memes tro bremañ.
|
||||
Safaret hon eus eus kalzig a berzhioù dibar a zo gantañ, met,
|
||||
a dra sur, ez eus c'hoazh ur bern traoù da gompren !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/arMerien.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/arMerien.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 758 KiB |
103
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/index.br.md
Normal file
103
content/podcasts/brav-ha-bev/16-ar-merien/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,103 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#16 Ar merien"
|
||||
date: 2022-03-30T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arMerien.jpg"
|
||||
slug: "16-ar-merien"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar merien**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-merien).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-merien/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Chom a raimp war an douar hiziv, pe kentoc'h dindan an douar, evit safaret eus amprevaned.
|
||||
Ar merien.
|
||||
An hañv zo o tostaat ha setu emañ ar merien o tont en-dro ivez, 'barzh an tiez a-wechoù.
|
||||
An dra-se zo un digarez brav d'ober anaoudegezh ganto.
|
||||
Emichañs ne weloc'h ket anezho memes-mod ken goude-se.
|
||||
|
||||
|
||||
Krogomp 'barzh gant fichenn identelezh ar merien.
|
||||
Amprevaned int, evel 'meus lâret.
|
||||
An dra-se a dalv o deus 3 lodenn, 6 pav ha spilhoù (des antennes).
|
||||
Lavaret 'vez int amprevaned sokial, peogwir e vevont e-barzh koloniennoù,
|
||||
met komzet 'vo eus an dra-se diwezhatoc'h.
|
||||
Kalz spesadoù zo, disheñvel an eil re deus ar re all.
|
||||
Renablet ez eus bet e-tro 12000 spesad dija, ha muioc'h a zo da vezañ anavezet c'hoazh.
|
||||
Kavet e vezont e pep lec'h war an Douar pe dost.
|
||||
Stank-abominabl int.
|
||||
Kalkulet ez eus bet e vefe etre unan ha dek milion miliardoù merien, soñjit 'ta !
|
||||
N'eo ket dister, pa soñjer ez eus etre 7 hag 8 miliard a dud war an Douar !
|
||||
|
||||
Peseurt mod e vevont ?
|
||||
E koloniennoù, anvet krugelloù-merien, pe tuchennoù-merien pe…
|
||||
ur bern anvioù a zo evel-just.
|
||||
Ur grugell-verien a c'hell bodañ etre kant ha milionoù a verien, hervez ar spesadoù.
|
||||
Ha setu e-giz-se, evel gant an amprevaned sokial all, ar grugell 'zo urzhiet-mat.
|
||||
Ur rouanez a zo, dezhi ur plas pouezus | ||||