5.6 KiB
| title | date | draft | image | slug |
|---|---|---|---|---|
| #22 Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh | 2022-11-09T12:00:00+02:00 | false | ./prizNobelArMedisinerezh.jpg | 22-priz-nobel-ar-medisinerezh |
{{< block_color blue >}} Setu treuzskrivadur ar gronikenn Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh. {{< /block_color >}}
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh/embed/light" >}}
Hiziv 'kinnigan deoc'h beajiñ en amzer dremenet. Ha pell zo memes. Mont a raimp da veajiñ betek orin an denelezh pe orin mab-den. Emaomp o vont da safaret deus priz Nobel ar medisinerezh 2022 a zo bet roet da Svante Pääbo.
"Graet eo e soñj gant bodadeg Nobel hag ensavadur Karolinska da reiñ priz Nobel 2022 ar Fiziologiezh pe ar Medisinerezh da Svante Pääbo, evit ar pezh en deus lakaet war wel diwar-benn jenomoù hominined marvet hag emdroadur an denelezh" Ar pezh emaomp o paouez klevet 'oa kemenn bodadeg ar priz Nobel, a-benn ma oa bet roet ar priz e 2022.
Ar paotr-se, Svante Pääbo en deus krouet un dachenn skiantel nevez : ar paleojenomik. Da lâret eo, studiañ ADN ar spesadoù marv. Ha marv abaoe pell zo, 'giz 'm eus lâret. Intereset eo Svante Pääbo gant istor an denelezh. Savet en deus teknikoù, doareoù da studiañ ADN ar spesadoù zo tost ouzomp Kement-se evit keñveriañ ar jenomoù ha klask kompren petra zo c'hoarvezet, ha darempredoù zo bet etrezo, ha me oar me.
Tri zra dibar en deus graet Svante Pääbo. Sekañset en deus jenom an Neandertaled. Piv 'oa ar re-se ? Ur spesad tost deus an denelezh a-vremañ, Homo sapiens, met marvet 30 000 bloaz zo. Bevet o deus asambles gant Homo sapiens e-pad ur prantad memes tra. Met betek-henn ne ouiemp ket kalz traoù diwar-benn an darempredoù zo bet etre an Neandertaled ha re hor spesad deomp-ni. Gras d'ar jenom sekañset omp bet gouest da c'hoût kalz muioc'h, met komzet vo eus an dra-se un tamm diwezhatoc'h.
Lakaet en deus war wel ivez hominined dianavezet a-raok, kendirvi eus an denelezh en ur mod : an Denisova. Ur spesad a-bezh lakaet war wel gras d'un askorn bihan, un askorn eus ur biz, kavet en ur groc'h e Siberia. Dav eo bezañ barrek evit ober seurt traoù !
Ha 'benn ar fin en deus kavet liammoù etre ar re-se hag an denelezh a-vremañ. 'Giz 'm eus lâret o deus bevet an Denisovaed, an Neandertaled hag Homo sapiens asambles 'pad ur frapad amzer. N'ouzon ket ha karantez 'oa d'ar mare-se, met bugale zo bet bepred. Hiziv an deiz 'zo etre 1% ha 4% eus hor jenom, hervez an dud, a teu deus an Neandertaled. Gallet hon eus kompren an dra-se gras d'ar jenom sekañset gant Svante Pääbo just a-walc'h. Lodennoù eus hon ADN a zo heñvel-mik eus hini an Neandertaled. Hag ar memes tra zo c'hoarvezet gant an Denisovaed. E Azia ar gevred e kaver tud a zo en o ADN betek 6% a orin deus an Denisovaed.
'Giz ma ouzoc'h ranker ober pe kavout traoù dibar, dreistordinal memes, evit kaout ur priz Nobel. Ha meritet en deus Svante Pääbo e briz, me 'lâr deoc'h. Diaes-kenañ, diaes-spontus eo bet ar pezh en deus graet. Soñjit 'ta : evit lenn ADN ur spesad n'eus ket anezhañ ken, e ranker : Kavet ul lodenn eus ur c'horf, un askorn da skouer. Al lodenn-mañ a rank bezañ miret mat a-walc'h (en un endro yen da skouer). Kollet 'vez tammoù ADN gant an amzer o tremen, ha pa vefe miret mat an askorn. Goude miliadoù ha miliadoù a vloavezhioù ne chom nemet tammoù bihan, ha neket ur volekulenn vras aes da lenn, aes da sekañsiñ. Seul vihanoc'h an tammoù, seul diaesoc'h eo evit lakaat anezho asambles en ur jenom klok. Hag ouzhpenn, sur-mat zo boudoù bev all zo tremenet e-kichen an tamm askorn : baktiri pe organismoù all. Kontaminet eo an ADN neuze, ezhomm zo d'ober an diforc'h etre ADN ar spesad marv hag an traoù all.
Ha setu 'giz-se en deus Svante Pääbo, asambles gant tud all tro-dro dezhañ evel-just, en deus diskoulmet tamm-ha-tamm an diaezamantoù. Evit kinnig e 2010, evit ar wech kentañ, jenom an Neandertaled, da lâret eo o ADN klok.
Perak eo ken interesant evidomp-ni ? Just a-walc'h, gras d'ar jenomoù sekañset, gras da ADNoù ar spesadoù tost deus Homo sapiens, omp gouest bremañ da geñveriañ an traoù.
Ha da gompren un tamm muioc'h hor fisioloji, da lâret eo penaos e ya en-dro hor c'horf. Da skouer 'zo bet kavet ur jen, a zo un tamm disheñvel gant tud zo, tud o vevañ e Tibet. Ar re-se o deus ur stumm ispisial eus ar jen-mañ, disheñvel deus hon hini. Ha gras dezhañ eo gouest an dud-se da vevañ gwelloc'h er menezioù uhel-tre. Petra eo al liamm gant ar paleojenomik ? Dont a ra ar stumm-mañ eus an Denisovaed. Un heritaj eo en ur mod.
Ur skouer all, ur skouer a-vremañ, gant ar C'hovid 19. Goût a rit, ar virus-se a c'hell degas simptomoù kreñv pe greñvoc'h hervez an dud. Diskouezet 'zo bet gant Svante Pääbo hag ur c'henlabourer dezhañ, Hugo Zeberg, e vez kreñvoc'h ar simptomoù pa gaver en hon ADN ur jen a teu deus an Neandertaled.
O c'hoût dre vras pelec'h er bed e kaver tud gant ar muiañ a jenoù a teu deus an Neandertaled e c'heller goût pelec'h e vo kavet muioc'h a dud kizidik. Talvoudus e c'hell bezañ !
Safaret hon eus deus un den hiziv, Svante Pääbo, en deus bet priz Nobel ar medisinerezh evit ul labour kaset gantañ e-pad e vuhez a-bezh. Lakaet zo bet war wel spesadoù a zo talvoudus ober anaoudegezh ganto, ha pa vefent marv aboe pell zo. Hor c'hendirvi int a-benn ar fin, ha degas a reont gouiziegezhioù diwar hor penn deomp-ni, er bed a-vremañ. N'haller ket goût da belec'h ez eomp resis, met gouest omp, gras d'ar skiantour-mañ, da c'hoût deus pelec'h e teuomp.
{{< cc "by nc" >}}