blog/content/podcasts/brav-ha-bev/29-plant-ha-trouz/index.br.md
2023-12-23 16:29:26 +01:00

116 lines
5.5 KiB
Markdown
Raw Blame History

This file contains invisible Unicode characters

This file contains invisible Unicode characters that are indistinguishable to humans but may be processed differently by a computer. If you think that this is intentional, you can safely ignore this warning. Use the Escape button to reveal them.

---
title: "#29 Ar plant hag an trouz"
date: 2023-04-19T12:00:00+02:00
draft: false
image: "./plantHaTrouz.jpg"
slug: "29-plant-ha-trouz"
---
{{< block_color blue >}}
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar plant hag an trouz**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plant-hag-an-trouz).
{{< /block_color >}}
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plant-hag-an-trouz/embed/light" >}}
---
Trouz a-bep seurt zo en natur.
Un efed a ra an trouz d'ar boudoù bev, d'an organismoù.
Al lapoused a selaou lapoused all.
Ar bronneged, les mammifères, a implij kalz a sonioù ivez.
An amprevaned ivez.
Hiziv ne vo ket kontet eus ar re-se.
Kontet vo deus ar plant hag an efed 'neus an trouz warno.
Ar sujed-se n'eo ket anavezet kement-all, met kalzik a studiadennoù a zo bet kaset da-benn memestra.
Ne gomzan ket amañ eus efed ar sonerezh, met kentoc'h eus efed ar sonioù, an trouz.
Traoù un tammig iskis a c'heller kavout diwar-benn efed ar sonerezh war ar plant, met din-me n'int ket gwall skiantel.
Da lâret eo, an traoù-se n'int ket bet kadarnaet gant kalz skipailhoù.
Komañsomp gant trouz simpl neuze, evel hemañ.
Plijus, 'gav ket deoc'h ?
Lakaet zo bet plantennoù 'giz tomatez da glevet ar son-mañ e-pad 3 eur, bep eil devezh.
Ar skipailh 'n deus bet ar mennozh-se 'n deus muzuliet ur c'hresk a 13% en eostad.
Ha gwelloc'h c'hoazh 'oa evit ar c'hoñkombrez.
Diaes 'vefe lakaat an dra-se e pleustr er parkeier 'vat, ken trouzus evel ma 'vefe !
Taolioù esae all a zo bet.
Da skouer, kavet zo bet e tiwan gwelloc'h ar maiz gant sonioù "gwenn", giz-se.
pe gant ur son izel-tre, 'giz hemañ.
Gant ar sonioù-se neuze zo muioc'h a c'hreun a ziwan, e-tro 10% muioc'h memes tra, n'eo ket dister.
Penaos e ya en-dro ?
Gwir eo n'eus ket bet kavet skouarnioù gant ar plant.
Luziet-kenañ eo ar mont en-dro, n'eo ket sklaer evit poent.
Hervez ar skipailhoù zo o labourat war an dra-se, pep tra a teu deus moger ar c'helligoù da gentañ, la paroi cellulaire.
Gant an trouz, ar voger a fiñv un tammig bihan.
Kannaded a zo en holl gelligoù.
Kannaded zo a lâr eo tomm, reoù all a lâr zo gwask war ar c'hellig…
Ha moarvat zo kannaded a zo gouest da lâret en deus fiñvet ar voger.
Ar re-se a galv kannaded all, hag a-benn ar fin 'vez cheñchet kementad protein-mañ-protein.
Ha hervez live ar proteinoù e cheñch emzalc'h ar c'hellig, ha neuze emzalc'h ar plant.
'Giz m'ho peus komprenet, luziet-kenañ eo an afer ha n'eo ket echu an enklaskoù !
Perak 'ta e c'hell ar plant klevet o endro ?
Sonioù zo, trouz zo, a zo mat dezho da glevet.
Pa n'haller ket fiñval, mat eo bezañ gouest da c'hoût penaos emañ an traoù tro-war-dro.
Goût pegoulz zo dour gant trouz ar glav, pe c'hoazh klevet trouz al loened da skouer.
Just a-walc'h, diskouezet zo bet eo gouest ur spesad, Arabidopsis taliana, da anavezout trouz ur viskoulenn o tebriñ e zelioù.
An dra-se zo un tammig e-giz ASMR evidomp, trouz plijus.
Met evit ar plant eo un alarm a lâr dezho eo ret en em zifenn !
Ha setu giz-se pa glev ar plant-se un trouz e-giz-se e produont molekulennoù a zo fall evit ar biskoul.
Ur studiadenn all 'n deus diskouezet un dra all.
Emaoc'h o paouez klevet un wenanenn o nijal.
Emañ o klask nektar ur fleurenn.
Just a-walc'h, unan zo aze, ur fleurenn eus familh an Oenothera.
Pal ar fleurenn eo desachañ ar wenanenn evit kaout pollen fleurioù all, ha strujañ war-lerc'h.
Kinnig a ra d'ar wenanenn nektar neuze.
An dra-se zo en natur.
E arnodva ur skipailh skiantel, n'eo ket tre ar memes tra.
N'eus gwenanenn ebet met un uhelgomzer kentoc'h.
Ha gant ar son-se dre an uhelgomzer.
Ar skipailh 'n deus kavet e oa muioc'h a sukr 'barzh an nektar, diouzhtu war-lerc'h ar son.
Klasket o deus gant ar son-mañ ivez.
Memes tra, kalz sukr en nektar.
Ha gant ar son-se : nebeud a sukr.
Ar fleur a zo gouest da respont d'ar gwenan neuze !
Hag evit echuiñ vo lakaet ar gaoz war ur studiadenn embannet e fin miz Meurzh 2023.
Ar studiadenn-se a ziskouez e vefe gouest ar plant, ouzhpenn klevet trouz, met ivez produiñ trouz !
Ar skipailh en deus lakaet butun ha tomatez (ar plant) dindan mikroioù.
Mikroioù ultrason, evit enrollañ un trouz n'omp ket gouest da glevet, ken uhel eo.
Enrollet o deus plant yac'h, ha plant lakaet bec'h warno :
plant gant delioù troc'het, pe hep dour da skouer.
Ha klevet vez an difoc'h !
'maomp o paouez klevet enrolladenn ur blantenn bec'h warni.
Cheñchet eo bet an enrolladenn evit d'an den bezañ gouest da glevet an traoù :
izelaet eo bet ar son, ha buanaet ivez.
Dre vras ar plant bec'h warno o deus produet betek 50 klik bep eurvezh, ha kalz nebeutoc'h a oa gant ar plant yac'h.
Ar pezh a c'hoarvez moarvat eo klogorennoù aer 'barzh ar plant, a darzh.
Ha muioc'h a zo pa vez lakaet ur blantenn diaes.
N'eo ket sur tamm ebet e c'hell div blantenn kichen-ha-kichen komz e-giz-se, met organismoù all a vefe gouest da glevet 'vat.
Amprevaned zo a c'hellfe klevet seurt trouz da skouer ha kompren n'eo ket yac'h ur blantenn,
pe n'eo ket yac'h a-walc'h evit dozviñ vioù atav.
Ha ganeomp-ni e c'hellfe bezañ klevet ivez,
pe kentoc'h gant labourerien douar ekipet mat, a fellfe dezho dourañ o flant
pa vez ezhomm hepken evit espern dour.
Hiziv hon eus klevet bed ar plant.
Peogwir ne weler ket o divskouarn n'eo ket bet studiet kalz
efed ar sonioù, an trouz, warno.
Cheñch a ra an traoù bremañ, ar sell deus ar plant 'neus cheñchet abaoe un nebeud bloavezhioù.
Birvilh 'zo er bed skiantel memes evit kompren muioc'h an organismoù-se,
a zo kempleshoc'h a-feur ma teskomp traoù diwar o fenn.
{{< cc "by nc" >}}