podkastoù
This commit is contained in:
parent
ecfc897c91
commit
c37ea4a825
|
|
@ -14,6 +14,7 @@ Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An antibioresistañs (1/2)**](https://podkas
|
|||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-1-2-an-antibiotikou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv kinnigan deoc'h kontañ deus traoù munut ha deus traoù bras-bras, deus traoù kozh ha deus traoù a-vremañ.
|
||||
Safaret 'vo eus baktiri ha deus ar bed a-bezh ivez.
|
||||
Al liamm zo etre an 2 eo an antibioresistañs,
|
||||
|
|
|
|||
|
|
@ -1,103 +1,93 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#22 Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh"
|
||||
date: 2022-11-09T12:00:00+02:00
|
||||
title: "#23 An antibioresistañs (1/2)"
|
||||
date: 2022-11-23T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./prizNobelArMedisinerezh.jpg"
|
||||
slug: "22-priz-nobel-ar-medisinerezh"
|
||||
image: "./antibioresistans1.jpg"
|
||||
slug: "23-an-antibioresistans-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh).
|
||||
Transcription de l'épisode [**An antibioresistañs (1/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-1-2-an-antibiotikou).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh/embed/light" >}}
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-1-2-an-antibiotikou/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'kinnigan deoc'h beajiñ en amzer dremenet.
|
||||
Ha pell zo memes.
|
||||
Mont a raimp da veajiñ betek orin an denelezh pe orin mab-den.
|
||||
Emaomp o vont da safaret deus priz Nobel ar medisinerezh 2022 a zo bet roet da Svante Pääbo.
|
||||
|
||||
"Graet eo e soñj gant bodadeg Nobel hag ensavadur Karolinska
|
||||
da reiñ priz Nobel 2022 ar Fiziologiezh pe ar Medisinerezh da Svante Pääbo,
|
||||
evit ar pezh en deus lakaet war wel diwar-benn jenomoù hominined marvet
|
||||
hag emdroadur an denelezh"
|
||||
Ar pezh emaomp o paouez klevet 'oa kemenn bodadeg ar priz Nobel, a-benn ma oa bet roet ar priz e 2022.
|
||||
|
||||
Ar paotr-se, Svante Pääbo en deus krouet un dachenn skiantel nevez : ar paleojenomik.
|
||||
Da lâret eo, studiañ ADN ar spesadoù marv. Ha marv abaoe pell zo, 'giz 'm eus lâret.
|
||||
Intereset eo Svante Pääbo gant istor an denelezh.
|
||||
Savet en deus teknikoù, doareoù da studiañ ADN ar spesadoù zo tost ouzomp
|
||||
Kement-se evit keñveriañ ar jenomoù ha klask kompren petra zo c'hoarvezet,
|
||||
ha darempredoù zo bet etrezo, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Tri zra dibar en deus graet Svante Pääbo.
|
||||
Sekañset en deus jenom an Neandertaled.
|
||||
Piv 'oa ar re-se ? Ur spesad tost deus an denelezh a-vremañ, Homo sapiens, met marvet 30 000 bloaz zo.
|
||||
Bevet o deus asambles gant Homo sapiens e-pad ur prantad memes tra.
|
||||
Met betek-henn ne ouiemp ket kalz traoù diwar-benn an darempredoù zo bet etre an Neandertaled ha re hor spesad deomp-ni.
|
||||
Gras d'ar jenom sekañset omp bet gouest da c'hoût kalz muioc'h, met komzet vo eus an dra-se un tamm diwezhatoc'h.
|
||||
|
||||
Lakaet en deus war wel ivez hominined dianavezet a-raok, kendirvi eus an denelezh en ur mod : an Denisova.
|
||||
Ur spesad a-bezh lakaet war wel gras d'un askorn bihan, un askorn eus ur biz, kavet en ur groc'h e Siberia.
|
||||
Dav eo bezañ barrek evit ober seurt traoù !
|
||||
|
||||
Ha 'benn ar fin en deus kavet liammoù etre ar re-se hag an denelezh a-vremañ.
|
||||
'Giz 'm eus lâret o deus bevet an Denisovaed, an Neandertaled hag Homo sapiens asambles 'pad ur frapad amzer.
|
||||
N'ouzon ket ha karantez 'oa d'ar mare-se, met bugale zo bet bepred.
|
||||
Hiziv an deiz 'zo etre 1% ha 4% eus hor jenom, hervez an dud, a teu deus an Neandertaled.
|
||||
Gallet hon eus kompren an dra-se gras d'ar jenom sekañset gant Svante Pääbo just a-walc'h.
|
||||
Lodennoù eus hon ADN a zo heñvel-mik eus hini an Neandertaled.
|
||||
Hag ar memes tra zo c'hoarvezet gant an Denisovaed.
|
||||
E Azia ar gevred e kaver tud a zo en o ADN betek 6% a orin deus an Denisovaed.
|
||||
|
||||
'Giz ma ouzoc'h ranker ober pe kavout traoù dibar, dreistordinal memes, evit kaout ur priz Nobel.
|
||||
Ha meritet en deus Svante Pääbo e briz, me 'lâr deoc'h.
|
||||
Diaes-kenañ, diaes-spontus eo bet ar pezh en deus graet.
|
||||
Soñjit 'ta : evit lenn ADN ur spesad n'eus ket anezhañ ken, e ranker :
|
||||
Kavet ul lodenn eus ur c'horf, un askorn da skouer.
|
||||
Al lodenn-mañ a rank bezañ miret mat a-walc'h (en un endro yen da skouer).
|
||||
Kollet 'vez tammoù ADN gant an amzer o tremen, ha pa vefe miret mat an askorn.
|
||||
Goude miliadoù ha miliadoù a vloavezhioù ne chom nemet tammoù bihan,
|
||||
ha neket ur volekulenn vras aes da lenn, aes da sekañsiñ.
|
||||
Seul vihanoc'h an tammoù, seul diaesoc'h eo evit lakaat anezho asambles en ur jenom klok.
|
||||
Hag ouzhpenn, sur-mat zo boudoù bev all zo tremenet e-kichen an tamm askorn : baktiri pe organismoù all.
|
||||
Kontaminet eo an ADN neuze, ezhomm zo d'ober an diforc'h etre ADN ar spesad marv hag an traoù all.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se en deus Svante Pääbo, asambles gant tud all tro-dro dezhañ evel-just,
|
||||
en deus diskoulmet tamm-ha-tamm an diaezamantoù.
|
||||
Evit kinnig e 2010, evit ar wech kentañ, jenom an Neandertaled, da lâret eo o ADN klok.
|
||||
|
||||
Perak eo ken interesant evidomp-ni ?
|
||||
Just a-walc'h, gras d'ar jenomoù sekañset, gras da ADNoù ar spesadoù tost deus Homo sapiens,
|
||||
omp gouest bremañ da geñveriañ an traoù.
|
||||
|
||||
Ha da gompren un tamm muioc'h hor fisioloji, da lâret eo penaos e ya en-dro hor c'horf.
|
||||
Da skouer 'zo bet kavet ur jen, a zo un tamm disheñvel gant tud zo, tud o vevañ e Tibet.
|
||||
Ar re-se o deus ur stumm ispisial eus ar jen-mañ, disheñvel deus hon hini.
|
||||
Ha gras dezhañ eo gouest an dud-se da vevañ gwelloc'h er menezioù uhel-tre.
|
||||
Petra eo al liamm gant ar paleojenomik ?
|
||||
Dont a ra ar stumm-mañ eus an Denisovaed.
|
||||
Un heritaj eo en ur mod.
|
||||
|
||||
Ur skouer all, ur skouer a-vremañ, gant ar C'hovid 19.
|
||||
Goût a rit, ar virus-se a c'hell degas simptomoù kreñv pe greñvoc'h hervez an dud.
|
||||
Diskouezet 'zo bet gant Svante Pääbo hag ur c'henlabourer dezhañ, Hugo Zeberg,
|
||||
e vez kreñvoc'h ar simptomoù pa gaver en hon ADN ur jen a teu deus an Neandertaled.
|
||||
|
||||
O c'hoût dre vras pelec'h er bed e kaver tud gant ar muiañ a jenoù a teu deus an Neandertaled
|
||||
e c'heller goût pelec'h e vo kavet muioc'h a dud kizidik.
|
||||
Talvoudus e c'hell bezañ !
|
||||
Hiziv kinnigan deoc'h kontañ deus traoù munut ha deus traoù bras-bras, deus traoù kozh ha deus traoù a-vremañ.
|
||||
Safaret 'vo eus baktiri ha deus ar bed a-bezh ivez.
|
||||
Al liamm zo etre an 2 eo an antibioresistañs,
|
||||
un doare redadeg zo gant ar baktiri hag al louzoù a c'hellomp produiñ, an antibiotikoù.
|
||||
Div gronikenn 'vo war ar sujed-mañ.
|
||||
Ha ni zo o vont da gregiñ e-barzh gant un istor, un istor zo c'hoarvezet tost 100 vloaz zo, e 1928.
|
||||
|
||||
|
||||
Safaret hon eus deus un den hiziv, Svante Pääbo, en deus bet priz Nobel ar medisinerezh
|
||||
evit ul labour kaset gantañ e-pad e vuhez a-bezh.
|
||||
Lakaet zo bet war wel spesadoù a zo talvoudus ober anaoudegezh ganto, ha pa vefent marv aboe pell zo.
|
||||
Hor c'hendirvi int a-benn ar fin, ha degas a reont gouiziegezhioù diwar hor penn deomp-ni, er bed a-vremañ.
|
||||
N'haller ket goût da belec'h ez eomp resis, met gouest omp, gras d'ar skiantour-mañ,
|
||||
da c'hoût deus pelec'h e teuomp.
|
||||
Alies e komañser da gontañ istor an antibiotikoù gant un den e vakañsoù.
|
||||
N'eo ket n'eus forzh peseurt den.
|
||||
Alexander Fleming 'ni eo, un den eus bro Saoz.
|
||||
O vakañsiñ emañ neuze, pe kentoc'h, o tistreiñ eus e vakañsoù emañ.
|
||||
O paouez distreiñ d'e laboratouer emañ.
|
||||
Hennezh zo medisin, ha… boulc'hurun !
|
||||
Louet eo e labour ! Loued eo an traoù, louedadur zo un tamm pep lec'h !
|
||||
'Meus ket lâret deoc'h petra a ra Fleming.
|
||||
Klask a ra fardañ louzoù gouest da lazhañ ar baktiri.
|
||||
D'ar mare-se veze klasket antiseptikoù, pe louzoù a lazh pep tra (baktiri, virusoù, ha kement zo).
|
||||
Ha setu zo boestoù Petri en e labo.
|
||||
Goût a rit, ar boestoù rond lec'h ma vez lakaet traoù e-barzh evit gwelet petra a gresko enno.
|
||||
Sañset ne oa nemet baktiri, met an deiz-se 'oa un tarch louedadur ouzhpenn.
|
||||
Ha merzhout a ra n'eus ket baktirienn ebet e lec'h ma 'z eus loued.
|
||||
Soñjet en deus un tamm a-barzh kinnig ar vartezeadenn-se.
|
||||
Produet 'vefe un dra bennak gant al louedadur hag a virfe ouzh ar baktiri da vevañ.
|
||||
Reiñ a ra d'ar produ-se un anv : ar penisilin.
|
||||
|
||||
Ranket en deus gortoz 10 vloaz a-raok gwelet an traoù o vont war-raok.
|
||||
'Pad an 10 vloaz-se, den n'en doa kavet an tu da buraat ar penisilin,
|
||||
da gaout nemet ar volekulenn-mañ, hep molekulenn all ebet.
|
||||
E 1939 'vat eo bet kavet an tu d'ober gant ur skipailh e skolveur Oxford.
|
||||
Amprouet eo bet ar penisilin gant tud c'hloazet, gant berzh.
|
||||
Roet zo bet ur priz Nobel da Fleming ha d'ar skipailh e Oxford,
|
||||
ha goude-se eo bet ar penisilin, asambles gant antibiotikoù all, implijet muioc'h-mui.
|
||||
|
||||
Ur bern antibiotikoù zo bremañ, muioc'h 'vit 10 000 molekulenn.
|
||||
An darn vrasañ deuzouto zo produet gant an natur.
|
||||
Gant organismoù heñvel deus al louedadur 'oa e labo Alexander Fleming da skouer.
|
||||
Pe c'hoazh gant baktiri all, pe plant, ha me oar me.
|
||||
|
||||
Ar molekulennoù-se o deus un efed war ar baktini, ha nemet ar baktiri neuze.
|
||||
'Vit dont a-benn da atakiñ ar baktiri nemetken e ranker atakiñ un dra o deus ar baktiri
|
||||
ha n'o deus ket an organismoù all.
|
||||
Baktiri zo, da skouer, o deus un doare moger tro-dro dezho.
|
||||
La paroi bactérienne 'vez graet eus an dra-se.
|
||||
N'eus nemet ar baktiri-se o deus ar voger-se.
|
||||
Ha setu giz-se zo antibiotikoù, ar penisilin en o zouez, a vir ouzh ar baktiri da sevel o moger.
|
||||
N'hallont ket mui brasaat, ha mervel a ront da c'houde.
|
||||
|
||||
Kalz doaeroù all zo.
|
||||
Kalz mekanismoù er c'hellig, kalz mécanismes cellulaires m'ho peus c'hoant, a c'hell bezañ taget.
|
||||
Ha komzet 'vo eus an dra-se er rann a zeu.
|
||||
|
||||
Ha penaos 'vez implijet an antibiotikoù hiziv-an-deiz ?
|
||||
Implijet 'vezont e meur a zegouezh.
|
||||
Gant ar re glañv, evel-just.
|
||||
Met ivez evit ar chatal hag al loened all.
|
||||
Muioc'h 'vit an hanter eus an antibiotikoù a zo a vez roet d'al loened.
|
||||
Ha gwir eo vez roet d'al loened betek re, a soñj da dud zo.
|
||||
Da skouer e c'heller reiñ antibiotikoù a-raok ma chomfe klañv un tropell, kenkaz 'vefe ezhomm.
|
||||
Ha betek 2006 e veze roet koñje da ouzhpennañ antibiotikoù e boued al loened,
|
||||
evel "faktor kresk", pe facteur de croissance ma karit.
|
||||
E Kanada hag er Stadoù Unanet e c'heller ober seurt traoù c'hoazh, evit produiñ kig buanoc'h.
|
||||
|
||||
An dra-se zo dañjerus 'vat, 'blam d'an antibioresistañs.
|
||||
Met safaret 'vo deus an dra-se a-benn ar rann a zeu.
|
||||
|
||||
Safaret hon eus eus baktiri, ur wech ouzhpenn.
|
||||
Lakaet hor boa ar gaoz warno dija gant ar c'hronikennoù Brav ha bev.
|
||||
Er gronikenn diwar-benn mikrobiot ar bouzelloù, hag ivez en unan all diwar-benn ar boued lakaet e go.
|
||||
Ar wech-mañ hon eus gwelet ar baktiri 'giz organismoù drouk.
|
||||
Dre chañs zo antibiotikoù evit en em zifenn.
|
||||
Met ur redadeg zo gant ar baktiri hag al louzoù a c'hell bezañ produet ganeomp.
|
||||
'Pezh 'vo gwelet er rann a zeu.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -34,10 +34,10 @@ hep antibiotik da sikour anezhañ, riskl zo dezhañ da vervel.
|
|||
|
||||
Ur gerig evit kompren penaos e teu ar baktiri da vezañ padus,
|
||||
da vezañ gouest da zalc'hen penn deus an antibio.
|
||||
M'ho peus selaouet ar gronikenn diwar-benn martezeadenn ar Rouanez Ruz : an dra-se 'ni eo a c'hoarvez.
|
||||
M'ho peus selaouet ar gronikenn diwar-benn martezeadenn ar Rouanez Ruz : an dra-se 'ni eo a c'hoarvez.
|
||||
Soñj ho peus ? An holl organismoù zo oc'h emdreiñ,
|
||||
o cheñch un tammig bihan etre pep rummad.
|
||||
Gouest eo ar baktiri da emdreiñ, da evoluiñ buan a-walc'h, gras da daou dra :
|
||||
Gouest eo ar baktiri da emdreiñ, da evoluiñ buan a-walc'h, gras da daou dra :
|
||||
Niverus int, pep kellig bihan zo un organism.
|
||||
Hag ur rummad zo berr-tre.
|
||||
E-korf un devezh hepken zo meur a rummad, ha gant pep rummad 'teu cheñchamantoù bihan.
|
||||
|
|
@ -56,7 +56,7 @@ N'haller ket ober hep an antibioresistañs e gwirionez.
|
|||
An antibiotikoù zo 'barzh endro ar baktiri, hag evel ar Rouanez Ruz emañ a re-se o redek, oc'h en em adaptiñ.
|
||||
Ar pezh a c'hellomp ober memes tra eo lakaat anezho da redek goustadikoc'h.
|
||||
|
||||
Meur a zoare zo d'ober :
|
||||
Meur a zoare zo d'ober :
|
||||
Pa vez roet deoc'h antibiotikoù, dav eo deoc'h kemer al louzoù betek fin ar prantad divizet gant ar medisin.
|
||||
Perak ? Goude daou pe dri devezh e c'hellit en em santout gwelloc'h,
|
||||
met chom a ra baktiri ar c'hleñved en ennoc'h memes tra.
|
||||
|
|
@ -70,7 +70,7 @@ Gwelet hon eus penaos e c'hell ar baktiri en em adaptiñ deus an antibiotikoù.
|
|||
Ur gwir redadeg zo gant al louzoù a c'hellomp produiñ hag ar baktiri oc'h emdreiñ neuze.
|
||||
Dav eo deomp bezañ fur rak ar re-se oa en em gavet war an Douar kalz a-raok ac'hanomp,
|
||||
ha gouest int d'en em azasaat kalz buanoc'h evidomp.
|
||||
Ul labour a-stroll zo d'ober : ret mirout mat an antibiotikoù
|
||||
Ul labour a-stroll zo d'ober : ret mirout mat an antibiotikoù
|
||||
'vit ma vefent efedus pa vo ezhomm deuzouto.
|
||||
|
||||
|
||||
|
|
|
|||
|
|
@ -1,103 +1,77 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#22 Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh"
|
||||
date: 2022-11-09T12:00:00+02:00
|
||||
title: "#24 An antibioresistañs (2/2)"
|
||||
date: 2022-12-07T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./prizNobelArMedisinerezh.jpg"
|
||||
slug: "22-priz-nobel-ar-medisinerezh"
|
||||
image: "./antibioresistans2.jpg"
|
||||
slug: "24-an-antibioresistans-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Svante Pääbo - Priz Nobel ar medisinerezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh).
|
||||
Transcription de l'épisode [**An antibioresistañs (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-2-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/svante-paabo-priz-nobel-ar-medisinerezh/embed/light" >}}
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-antibioresistans-2-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'kinnigan deoc'h beajiñ en amzer dremenet.
|
||||
Ha pell zo memes.
|
||||
Mont a raimp da veajiñ betek orin an denelezh pe orin mab-den.
|
||||
Emaomp o vont da safaret deus priz Nobel ar medisinerezh 2022 a zo bet roet da Svante Pääbo.
|
||||
Er gronikenn ziwezhañ hor boa lakaet ar gaoz war an antibiotikoù.
|
||||
Penaos eo bet lakaet war wel an hini kentañ, ha penaos vezont implijet hiziv-an-deiz.
|
||||
Hiziv e kinnigan deoc'h kenderc'hel gant ar sujed-mañ ha komz deus an antibioresistañs.
|
||||
Bec'h dezhi !
|
||||
|
||||
"Graet eo e soñj gant bodadeg Nobel hag ensavadur Karolinska
|
||||
da reiñ priz Nobel 2022 ar Fiziologiezh pe ar Medisinerezh da Svante Pääbo,
|
||||
evit ar pezh en deus lakaet war wel diwar-benn jenomoù hominined marvet
|
||||
hag emdroadur an denelezh"
|
||||
Ar pezh emaomp o paouez klevet 'oa kemenn bodadeg ar priz Nobel, a-benn ma oa bet roet ar priz e 2022.
|
||||
Perak 'vez muioc'h-mui eus an antibioresistañs ?
|
||||
Gwelet hor boa er rann ziwezhañ e vez implijet an antibiotikoù betek re a wechoù.
|
||||
E broioù zo e vez roet al louzoù-se d'al loened hep gwir abeg,
|
||||
ha diwar-se e teu un nebeud baktiri da vezañ padus, résistantes ma karit.
|
||||
|
||||
Ar paotr-se, Svante Pääbo en deus krouet un dachenn skiantel nevez : ar paleojenomik.
|
||||
Da lâret eo, studiañ ADN ar spesadoù marv. Ha marv abaoe pell zo, 'giz 'm eus lâret.
|
||||
Intereset eo Svante Pääbo gant istor an denelezh.
|
||||
Savet en deus teknikoù, doareoù da studiañ ADN ar spesadoù zo tost ouzomp
|
||||
Kement-se evit keñveriañ ar jenomoù ha klask kompren petra zo c'hoarvezet,
|
||||
ha darempredoù zo bet etrezo, ha me oar me.
|
||||
Dañjerus eo ar ar re-se, n'haller ket lazhañ anezho ken.
|
||||
Ha setu giz-se zo muioc'h-mui a gleñvejoù a c'hell an nen pakout en ospital.
|
||||
Ar pezh a vez anvet les maladies nosocomiales m'ar karit.
|
||||
Pezh zo, ma vez paket ur c'hleñved 'giz-se gant un den bresk,
|
||||
hep antibiotik da sikour anezhañ, riskl zo dezhañ da vervel.
|
||||
'giz etre 5 000 ha 10 000 den all bep bloaz e Frañs. N'eo ket dister.
|
||||
|
||||
Tri zra dibar en deus graet Svante Pääbo.
|
||||
Sekañset en deus jenom an Neandertaled.
|
||||
Piv 'oa ar re-se ? Ur spesad tost deus an denelezh a-vremañ, Homo sapiens, met marvet 30 000 bloaz zo.
|
||||
Bevet o deus asambles gant Homo sapiens e-pad ur prantad memes tra.
|
||||
Met betek-henn ne ouiemp ket kalz traoù diwar-benn an darempredoù zo bet etre an Neandertaled ha re hor spesad deomp-ni.
|
||||
Gras d'ar jenom sekañset omp bet gouest da c'hoût kalz muioc'h, met komzet vo eus an dra-se un tamm diwezhatoc'h.
|
||||
Ur gerig evit kompren penaos e teu ar baktiri da vezañ padus,
|
||||
da vezañ gouest da zalc'hen penn deus an antibio.
|
||||
M'ho peus selaouet ar gronikenn diwar-benn martezeadenn ar Rouanez Ruz : an dra-se 'ni eo a c'hoarvez.
|
||||
Soñj ho peus ? An holl organismoù zo oc'h emdreiñ,
|
||||
o cheñch un tammig bihan etre pep rummad.
|
||||
Gouest eo ar baktiri da emdreiñ, da evoluiñ buan a-walc'h, gras da daou dra :
|
||||
Niverus int, pep kellig bihan zo un organism.
|
||||
Hag ur rummad zo berr-tre.
|
||||
E-korf un devezh hepken zo meur a rummad, ha gant pep rummad 'teu cheñchamantoù bihan.
|
||||
Gras d'an daou dra-se neuze emañ ar baktiri oc'h en em adaptiñ buan a-walc'h deus o endro.
|
||||
Un endro, a zo ennañ muioc'h-mui a antibiotikoù.
|
||||
|
||||
Lakaet en deus war wel ivez hominined dianavezet a-raok, kendirvi eus an denelezh en ur mod : an Denisova.
|
||||
Ur spesad a-bezh lakaet war wel gras d'un askorn bihan, un askorn eus ur biz, kavet en ur groc'h e Siberia.
|
||||
Dav eo bezañ barrek evit ober seurt traoù !
|
||||
Pa vez lonket un antibiotik, tout ar baktiri a varv kazimant, met a-wechoù e c'hell un pe zaou tremen hebiou.
|
||||
Hag a re-se, asambles gant o lignez, o diskennidi, a oar penaos bevañ gant an antibiotik.
|
||||
Kemer a reont plas ar re gizidik tamm-ha-tamm, ha 'benn ar fin ne chom mui nemet ar re greñv.
|
||||
|
||||
Ha 'benn ar fin en deus kavet liammoù etre ar re-se hag an denelezh a-vremañ.
|
||||
'Giz 'm eus lâret o deus bevet an Denisovaed, an Neandertaled hag Homo sapiens asambles 'pad ur frapad amzer.
|
||||
N'ouzon ket ha karantez 'oa d'ar mare-se, met bugale zo bet bepred.
|
||||
Hiziv an deiz 'zo etre 1% ha 4% eus hor jenom, hervez an dud, a teu deus an Neandertaled.
|
||||
Gallet hon eus kompren an dra-se gras d'ar jenom sekañset gant Svante Pääbo just a-walc'h.
|
||||
Lodennoù eus hon ADN a zo heñvel-mik eus hini an Neandertaled.
|
||||
Hag ar memes tra zo c'hoarvezet gant an Denisovaed.
|
||||
E Azia ar gevred e kaver tud a zo en o ADN betek 6% a orin deus an Denisovaed.
|
||||
Ouzhpenn da-se eo gouest ar baktiri da eskemm tammoù ADN,
|
||||
hag a-wechoù vez skrivet war un tamm ADN an doare da dremen hebiou un antibiotik bennak.
|
||||
'Blam da se e c'hell an antibioresistañs en em astenn buan a-walc'h.
|
||||
|
||||
'Giz ma ouzoc'h ranker ober pe kavout traoù dibar, dreistordinal memes, evit kaout ur priz Nobel.
|
||||
Ha meritet en deus Svante Pääbo e briz, me 'lâr deoc'h.
|
||||
Diaes-kenañ, diaes-spontus eo bet ar pezh en deus graet.
|
||||
Soñjit 'ta : evit lenn ADN ur spesad n'eus ket anezhañ ken, e ranker :
|
||||
Kavet ul lodenn eus ur c'horf, un askorn da skouer.
|
||||
Al lodenn-mañ a rank bezañ miret mat a-walc'h (en un endro yen da skouer).
|
||||
Kollet 'vez tammoù ADN gant an amzer o tremen, ha pa vefe miret mat an askorn.
|
||||
Goude miliadoù ha miliadoù a vloavezhioù ne chom nemet tammoù bihan,
|
||||
ha neket ur volekulenn vras aes da lenn, aes da sekañsiñ.
|
||||
Seul vihanoc'h an tammoù, seul diaesoc'h eo evit lakaat anezho asambles en ur jenom klok.
|
||||
Hag ouzhpenn, sur-mat zo boudoù bev all zo tremenet e-kichen an tamm askorn : baktiri pe organismoù all.
|
||||
Kontaminet eo an ADN neuze, ezhomm zo d'ober an diforc'h etre ADN ar spesad marv hag an traoù all.
|
||||
N'haller ket ober hep an antibioresistañs e gwirionez.
|
||||
An antibiotikoù zo 'barzh endro ar baktiri, hag evel ar Rouanez Ruz emañ a re-se o redek, oc'h en em adaptiñ.
|
||||
Ar pezh a c'hellomp ober memes tra eo lakaat anezho da redek goustadikoc'h.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se en deus Svante Pääbo, asambles gant tud all tro-dro dezhañ evel-just,
|
||||
en deus diskoulmet tamm-ha-tamm an diaezamantoù.
|
||||
Evit kinnig e 2010, evit ar wech kentañ, jenom an Neandertaled, da lâret eo o ADN klok.
|
||||
Meur a zoare zo d'ober :
|
||||
Pa vez roet deoc'h antibiotikoù, dav eo deoc'h kemer al louzoù betek fin ar prantad divizet gant ar medisin.
|
||||
Perak ? Goude daou pe dri devezh e c'hellit en em santout gwelloc'h,
|
||||
met chom a ra baktiri ar c'hleñved en ennoc'h memes tra.
|
||||
Hag ar re-se zo kreñvoc'h 'vit ar re all, dre m'o deus treuzvevet betek-henn.
|
||||
Chañs zo ne dreuzvevfent ket ur prantad hiroc'h gant antibiotikoù avat.
|
||||
Un doare all eo nompas kemer pe reiñ antibiotikoù pa n'eus ket ezhomm.
|
||||
Kalz kleñvejoù n'int ket liammet deus ar baktiri, met kentoc'h deus virusoù pe traoù all.
|
||||
An antibiotikoù ne servijfent da netra, war-bouez reiñ d'ar baktiri un digarez d'en em adaptiñ.
|
||||
|
||||
Perak eo ken interesant evidomp-ni ?
|
||||
Just a-walc'h, gras d'ar jenomoù sekañset, gras da ADNoù ar spesadoù tost deus Homo sapiens,
|
||||
omp gouest bremañ da geñveriañ an traoù.
|
||||
|
||||
Ha da gompren un tamm muioc'h hor fisioloji, da lâret eo penaos e ya en-dro hor c'horf.
|
||||
Da skouer 'zo bet kavet ur jen, a zo un tamm disheñvel gant tud zo, tud o vevañ e Tibet.
|
||||
Ar re-se o deus ur stumm ispisial eus ar jen-mañ, disheñvel deus hon hini.
|
||||
Ha gras dezhañ eo gouest an dud-se da vevañ gwelloc'h er menezioù uhel-tre.
|
||||
Petra eo al liamm gant ar paleojenomik ?
|
||||
Dont a ra ar stumm-mañ eus an Denisovaed.
|
||||
Un heritaj eo en ur mod.
|
||||
|
||||
Ur skouer all, ur skouer a-vremañ, gant ar C'hovid 19.
|
||||
Goût a rit, ar virus-se a c'hell degas simptomoù kreñv pe greñvoc'h hervez an dud.
|
||||
Diskouezet 'zo bet gant Svante Pääbo hag ur c'henlabourer dezhañ, Hugo Zeberg,
|
||||
e vez kreñvoc'h ar simptomoù pa gaver en hon ADN ur jen a teu deus an Neandertaled.
|
||||
|
||||
O c'hoût dre vras pelec'h er bed e kaver tud gant ar muiañ a jenoù a teu deus an Neandertaled
|
||||
e c'heller goût pelec'h e vo kavet muioc'h a dud kizidik.
|
||||
Talvoudus e c'hell bezañ !
|
||||
|
||||
|
||||
Safaret hon eus deus un den hiziv, Svante Pääbo, en deus bet priz Nobel ar medisinerezh
|
||||
evit ul labour kaset gantañ e-pad e vuhez a-bezh.
|
||||
Lakaet zo bet war wel spesadoù a zo talvoudus ober anaoudegezh ganto, ha pa vefent marv aboe pell zo.
|
||||
Hor c'hendirvi int a-benn ar fin, ha degas a reont gouiziegezhioù diwar hor penn deomp-ni, er bed a-vremañ.
|
||||
N'haller ket goût da belec'h ez eomp resis, met gouest omp, gras d'ar skiantour-mañ,
|
||||
da c'hoût deus pelec'h e teuomp.
|
||||
Gwelet hon eus penaos e c'hell ar baktiri en em adaptiñ deus an antibiotikoù.
|
||||
Ur gwir redadeg zo gant al louzoù a c'hellomp produiñ hag ar baktiri oc'h emdreiñ neuze.
|
||||
Dav eo deomp bezañ fur rak ar re-se oa en em gavet war an Douar kalz a-raok ac'hanomp,
|
||||
ha gouest int d'en em azasaat kalz buanoc'h evidomp.
|
||||
Ul labour a-stroll zo d'ober : ret mirout mat an antibiotikoù
|
||||
'vit ma vefent efedus pa vo ezhomm deuzouto.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
99
content/podcasts/brav-ha-bev/25-ar-virusou-1/index.br.md
Normal file
99
content/podcasts/brav-ha-bev/25-ar-virusou-1/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,99 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#25 Ar virusoù (1/3)"
|
||||
date: 2023-02-01T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./virus1.jpg"
|
||||
slug: "25-ar-virusou-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar virusoù (1/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-1).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-1/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'vo kontet eus traoù ha n'int ket toutafed bev, met n'int ket toutafed marv kennebeut.
|
||||
Bihan int, met a-wechoù vez kavet lod hag a zo brasoc'h, ramzel memes !
|
||||
Reuz zo ganto abaoe tri bloaz 'so.
|
||||
Kavet ho peus ?
|
||||
Safaret 'vo eus ar virusoù !
|
||||
|
||||
Petra eo ar virusoù ?
|
||||
N'haller lâret int organismoù pe boudoù bev ar wech-mañ, ha gwelet 'vo an dra-se diwêtoc'h.
|
||||
'Pezh zo sur avat ez int bihan : tro 200 nanometr, da lâret eo zero skej zero zero zero daou vilimetr.
|
||||
Kavet zo bet n'eus ket pell zo virusoù kalz brasoc'h, virusoù ramzel.
|
||||
Met safaret 'vo eus an dra-se gant ur gronikenn all.
|
||||
|
||||
An holl virusoù a c'hell eñfektiñ pe kontammiñ boudoù bev.
|
||||
E gwirionez o deus ezhomm eus un "ostiz" e-giz 'vez lâret, eus ur boud bev, evit bezañ anezho.
|
||||
Da lâret eo, n'hallont ket chom oc'h unan 'pad re bell.
|
||||
|
||||
Daou stad o deus :
|
||||
Ur stad e-barzh ar boudoù-bev, e-barzh kelligoù (les cellules mar karit) un organism.
|
||||
D'ar mare-se vez implijet ganto mekanikoù ar c'helligoù evit produiñ kalz kalz virusoù all.
|
||||
Hag ur stad er maez eus ar c'helligoù, e lec'h ma c'hortozont bezañ tapet gant un organism all.
|
||||
|
||||
Anavezout a rit ur bern kleñvedoù degaset gant virusoù, sur !
|
||||
Da skouer zo ur familh a-bezh zo mil anavezet bremañ : ar c'horonavirusoù.
|
||||
Ar SARS-CoV-2 en o zouez, a zegas ar C'hovid-19.
|
||||
Alies-mat, ar re-se glask mont da serten lodennoù eus hor c'horf a servij deomp da dennañ hon anal,
|
||||
ar skevent, ar bronchez ha kement 'so.
|
||||
|
||||
Ar SIDA vez degaset d'an dud dre ur virus, Ebola ivez, ar grip, ha kement zo.
|
||||
|
||||
Diwar ar 5000 spesad a c'hell eñfektiñ an dud zo un tamm muioc'h 'vit 100 deuzouto a c'hall degas kleñvedoù.
|
||||
|
||||
Kleñvedoù vez kaset d'an dud dre ar virusoù aboe pell zo evel-just.
|
||||
En Henamzer, an dud a ouie oa un dra bennak munut, a c'hellje bezañ analet,
|
||||
hag en doa un dra bennak da welet gant kleñvedoù zo.
|
||||
Dav eo bet gortoz pell avat, a-raok ma vefe komprenet petra c'hoarveze dre just.
|
||||
|
||||
E fin an XIXvet kantved e oa skiantourien o labourat war kleñvedoù ur plant : ar butun.
|
||||
Siloù porselen a veze implijet ganto evit silañ ar baktiri.
|
||||
Merzet 'oa e chome klañv ar plant, goude bezañ silet o sev, pe o gwad m'ho peus c'hoant.
|
||||
Ar soñj kentañ oa e chome baktiri bihan-bihan er gwad.
|
||||
Met oa ket, neuze, virusoù e oa.
|
||||
|
||||
Diskouez a ra zo virusoù evit kement spesad zo : an dud, al loen, ar plant ha me oar me.
|
||||
|
||||
Er memes mare zo bet lakaet war wel virusoù a c'hell eñfektiñ an dud.
|
||||
Virus an derzhienn-velen 'oa an hini kentañ. La fièvre jaune mar karit.
|
||||
|
||||
Er bloavezhioù 1930 eo bet sellet deus ar virusoù evit ar wech kentañ, gras d'ur mikroskop isipisial :
|
||||
ar mikroskop elektronek.
|
||||
Gant teknikoù all o deus gellet ar skiantourien kompren zo 2 zoare a virusoù :
|
||||
ar re gant ADN
|
||||
hag ar re gant ARN, a zo gouest da emdreiñ kalz buanoc'h, giz virus ar grip pe hini ar c'hovid 19.
|
||||
|
||||
Goude se, adalek ar bloavezhioù 1960, zo bet komprenet muioc'h mui a draoù dre-ma oa an teknikoù o vont war-raok.
|
||||
Ha setu 'giz-se zo bet savet tamm-ha-tamm binvioù pe diagnostikoù evit anavezout ar virusoù,
|
||||
ha sevel vaksinoù ivez, 'vit en em zifenn deuzouto.
|
||||
|
||||
Ha neuze, bev eo ar virusoù pe pas ?
|
||||
N'eo ket aes respont d'ar goulenn-mañ rak a-raok respont e ranker goût : "petra eo ar vuhez ?".
|
||||
|
||||
Ur respont, e touez reoù all 'zo : un organism bev a c'hell strujañ ha kaout diskennidi.
|
||||
|
||||
Gwir eo e c'hell ar virusoù strujañ hag emdreiñ memes, 'giz ar spesadoù all,
|
||||
peogwir 'zo dezho molekulennoù ADN pe ARN.
|
||||
Met ezhomm o deus eus un ostiz, atav.
|
||||
'Blam da se, e vez gwelet ar re-se gant tud zo, 'giz bernioù molekulennoù hep buhez en enno, tra ken.
|
||||
|
||||
Ha gwir eo, eus an tu all, n'hallont ober tra ebet oc'h unan.
|
||||
Pa vezont lakaet en un endro gant sukr pe traoù all hag a c'hell bezañ debret gant an organismoù bev,
|
||||
ar virusoù ne reont netra.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se hervez ar ster 'vez roet d'ar vuhez e c'hell ar virusoù bezañ bev pe pas.
|
||||
|
||||
Graet hon eus un droiad e bed bras ar virusoù bihan.
|
||||
Safaret hon eus eus an doare int bet lakaet war wel.
|
||||
Un dakenn prederouriezh, pe filozofi hon eus bet memes gant termenadur ar vuhez.
|
||||
|
||||
Kendalc'het e vo er rann a teu
|
||||
rak ur bern traoù all a zo da lâret diwar o fenn.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
99
content/podcasts/brav-ha-bev/25-ar-virusou-1/index.fr.md
Normal file
99
content/podcasts/brav-ha-bev/25-ar-virusou-1/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,99 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#25 Ar virusoù (1/3)"
|
||||
date: 2023-02-01T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./virus1.jpg"
|
||||
slug: "25-ar-virusou-1"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar virusoù (1/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-1).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-1/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv 'vo kontet eus traoù ha n'int ket toutafed bev, met n'int ket toutafed marv kennebeut.
|
||||
Bihan int, met a-wechoù vez kavet lod hag a zo brasoc'h, ramzel memes !
|
||||
Reuz zo ganto abaoe tri bloaz 'so.
|
||||
Kavet ho peus ?
|
||||
Safaret 'vo eus ar virusoù !
|
||||
|
||||
Petra eo ar virusoù ?
|
||||
N'haller lâret int organismoù pe boudoù bev ar wech-mañ, ha gwelet 'vo an dra-se diwêtoc'h.
|
||||
'Pezh zo sur avat ez int bihan : tro 200 nanometr, da lâret eo zero skej zero zero zero daou vilimetr.
|
||||
Kavet zo bet n'eus ket pell zo virusoù kalz brasoc'h, virusoù ramzel.
|
||||
Met safaret 'vo eus an dra-se gant ur gronikenn all.
|
||||
|
||||
An holl virusoù a c'hell eñfektiñ pe kontammiñ boudoù bev.
|
||||
E gwirionez o deus ezhomm eus un "ostiz" e-giz 'vez lâret, eus ur boud bev, evit bezañ anezho.
|
||||
Da lâret eo, n'hallont ket chom oc'h unan 'pad re bell.
|
||||
|
||||
Daou stad o deus :
|
||||
Ur stad e-barzh ar boudoù-bev, e-barzh kelligoù (les cellules mar karit) un organism.
|
||||
D'ar mare-se vez implijet ganto mekanikoù ar c'helligoù evit produiñ kalz kalz virusoù all.
|
||||
Hag ur stad er maez eus ar c'helligoù, e lec'h ma c'hortozont bezañ tapet gant un organism all.
|
||||
|
||||
Anavezout a rit ur bern kleñvedoù degaset gant virusoù, sur !
|
||||
Da skouer zo ur familh a-bezh zo mil anavezet bremañ : ar c'horonavirusoù.
|
||||
Ar SARS-CoV-2 en o zouez, a zegas ar C'hovid-19.
|
||||
Alies-mat, ar re-se glask mont da serten lodennoù eus hor c'horf a servij deomp da dennañ hon anal,
|
||||
ar skevent, ar bronchez ha kement 'so.
|
||||
|
||||
Ar SIDA vez degaset d'an dud dre ur virus, Ebola ivez, ar grip, ha kement zo.
|
||||
|
||||
Diwar ar 5000 spesad a c'hell eñfektiñ an dud zo un tamm muioc'h 'vit 100 deuzouto a c'hall degas kleñvedoù.
|
||||
|
||||
Kleñvedoù vez kaset d'an dud dre ar virusoù aboe pell zo evel-just.
|
||||
En Henamzer, an dud a ouie oa un dra bennak munut, a c'hellje bezañ analet,
|
||||
hag en doa un dra bennak da welet gant kleñvedoù zo.
|
||||
Dav eo bet gortoz pell avat, a-raok ma vefe komprenet petra c'hoarveze dre just.
|
||||
|
||||
E fin an XIXvet kantved e oa skiantourien o labourat war kleñvedoù ur plant : ar butun.
|
||||
Siloù porselen a veze implijet ganto evit silañ ar baktiri.
|
||||
Merzet 'oa e chome klañv ar plant, goude bezañ silet o sev, pe o gwad m'ho peus c'hoant.
|
||||
Ar soñj kentañ oa e chome baktiri bihan-bihan er gwad.
|
||||
Met oa ket, neuze, virusoù e oa.
|
||||
|
||||
Diskouez a ra zo virusoù evit kement spesad zo : an dud, al loen, ar plant ha me oar me.
|
||||
|
||||
Er memes mare zo bet lakaet war wel virusoù a c'hell eñfektiñ an dud.
|
||||
Virus an derzhienn-velen 'oa an hini kentañ. La fièvre jaune mar karit.
|
||||
|
||||
Er bloavezhioù 1930 eo bet sellet deus ar virusoù evit ar wech kentañ, gras d'ur mikroskop isipisial :
|
||||
ar mikroskop elektronek.
|
||||
Gant teknikoù all o deus gellet ar skiantourien kompren zo 2 zoare a virusoù :
|
||||
ar re gant ADN
|
||||
hag ar re gant ARN, a zo gouest da emdreiñ kalz buanoc'h, giz virus ar grip pe hini ar c'hovid 19.
|
||||
|
||||
Goude se, adalek ar bloavezhioù 1960, zo bet komprenet muioc'h mui a draoù dre-ma oa an teknikoù o vont war-raok.
|
||||
Ha setu 'giz-se zo bet savet tamm-ha-tamm binvioù pe diagnostikoù evit anavezout ar virusoù,
|
||||
ha sevel vaksinoù ivez, 'vit en em zifenn deuzouto.
|
||||
|
||||
Ha neuze, bev eo ar virusoù pe pas ?
|
||||
N'eo ket aes respont d'ar goulenn-mañ rak a-raok respont e ranker goût : "petra eo ar vuhez ?".
|
||||
|
||||
Ur respont, e touez reoù all 'zo : un organism bev a c'hell strujañ ha kaout diskennidi.
|
||||
|
||||
Gwir eo e c'hell ar virusoù strujañ hag emdreiñ memes, 'giz ar spesadoù all,
|
||||
peogwir 'zo dezho molekulennoù ADN pe ARN.
|
||||
Met ezhomm o deus eus un ostiz, atav.
|
||||
'Blam da se, e vez gwelet ar re-se gant tud zo, 'giz bernioù molekulennoù hep buhez en enno, tra ken.
|
||||
|
||||
Ha gwir eo, eus an tu all, n'hallont ober tra ebet oc'h unan.
|
||||
Pa vezont lakaet en un endro gant sukr pe traoù all hag a c'hell bezañ debret gant an organismoù bev,
|
||||
ar virusoù ne reont netra.
|
||||
|
||||
Ha setu 'giz-se hervez ar ster 'vez roet d'ar vuhez e c'hell ar virusoù bezañ bev pe pas.
|
||||
|
||||
Graet hon eus un droiad e bed bras ar virusoù bihan.
|
||||
Safaret hon eus eus an doare int bet lakaet war wel.
|
||||
Un dakenn prederouriezh, pe filozofi hon eus bet memes gant termenadur ar vuhez.
|
||||
|
||||
Kendalc'het e vo er rann a teu
|
||||
rak ur bern traoù all a zo da lâret diwar o fenn.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/25-ar-virusou-1/virus1.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/25-ar-virusou-1/virus1.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 315 KiB |
104
content/podcasts/brav-ha-bev/26-ar-virusou-2/index.br.md
Normal file
104
content/podcasts/brav-ha-bev/26-ar-virusou-2/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,104 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#26 Ar virusoù (2/3)"
|
||||
date: 2023-02-15T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./virus2.jpg"
|
||||
slug: "26-ar-virusou-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar virusoù (2/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Goude bezañ komzet eus ar virusoù dre vras er rann ziwezhañ,
|
||||
vo kontet deoc'h 2 istor diwar o fenn hiziv.
|
||||
Safaret 'vo eus ar virusoù ramzel da gentañ,
|
||||
ha goude-se vo graet anaoudegezh gant an debrerien virusoù.
|
||||
Deomp dezhi!
|
||||
|
||||
'Giz hon oa lâret er rann ziwezhañ, ar virusoù zo bihan-bihan sañset.
|
||||
E-pad pell, e-giz-se veze graet an diforc'h etre ur virus hag ur vaktirienn memes.
|
||||
Er bloavezhioù 2000 zo bet lakaet war wel traoù heñvel deus ar virusoù, met ken bras hag ar baktiri !
|
||||
Roet zo bet dezho un anv :ar virusoù ramzel, pe "girus" e saozneg, evit "giant viruses".
|
||||
O jenom zo hiroc'h 'vit jenom ar virusoù all ivez.
|
||||
Betek 2 villion hanter a lizherennoù.
|
||||
'Peus ket 'met soñjal : virus ar C'hovid 19, ar Sars-CoV-2 (ha n'eo ket ramzel tamm ebet),
|
||||
'neus ket 'met 30 000 lizherenn e-barzh e jenom.
|
||||
|
||||
Ha gall' reomp bezañ eñfektet gant ar virusoù-se ?
|
||||
'reomp ket, rak ar re-se a blij dezho muioc'h organismoù all,
|
||||
'giz an "amibe" pe protozoered all.
|
||||
Da laret eo, organismoù unkelligek, unicellulaires ma karit.
|
||||
|
||||
Met an dra-se zo evit ar virusoù ramzel anavezet betek-henn !
|
||||
Gall' a rafe dont virusoù all war-wel en amzer da zont e gwirionez.
|
||||
Ul lodenn eus ar virusoù bras kavet n'eus ket pell zo a teu eus ar permafrost, pe ar pergélisol.
|
||||
Ar c'houchad-douar skorn zo e Siberia da skouer.
|
||||
An dra-se a dalv e chom yac'h ar virusoù en douar skorn-se, 'pad bloavezhioù ha bloavezhioù.
|
||||
'Giz ur yenerezh en ur mod.
|
||||
Abalamour da cheñchamant an hin, d'ar changement climatique m'ho peus c'hoant,
|
||||
eo chomet digor dor ar yenerezh.
|
||||
Ar pezh a c'hellfe leskel ar virusoù kozh da vont, gouest da vont d'an dud.
|
||||
Ret eo chom war evezh neuze !
|
||||
|
||||
Bremañ, un istor all 'barzh an istor.
|
||||
Ar virusoù-se a c'hell bezañ eñfektet gant virusoù all !
|
||||
Ar re-se zo anvet "virofajoù", pe virophages e galleg.
|
||||
Diskoachañ ar virusoù ramzel a zo bet ur sapre afer dija,
|
||||
met diaesoc'h c'hoazh eo bet studiañ virusoù hag a c'hell mont da virusoù all.
|
||||
E 2008 int bet lakaet war wel, en ur virus bras neuze.
|
||||
Hiziv an deiz zo ezhomm eus ur sapre teknologiezh evit kompren muioc'h a draoù diwar o fenn.
|
||||
Gallout a reer ober gant ar metajenomik da skouer :
|
||||
sekeñsiñ pe lenn an ADN a-bezh zo en un dakennig dour lakaomp.
|
||||
Goude-se vez klasket urzhiañ ar pezh zo bet lennet, ar jenoù, les gènes, dre organism.
|
||||
Ha mod-se e c'heller lakaat organismoù nevez war wel ! Virofajoù da skouer.
|
||||
Met diaes eo kompren peseurt efed o deus war ar virusoù all.
|
||||
Labour 'zo c'hoazh !
|
||||
|
||||
En eil istor hiziv vo cheñchet penn d'ar vaz ha kontet vo eus organismoù
|
||||
hag a zo gouest da zebriñ ar virusoù.
|
||||
E-pad pell zo bet soñjet n'halle ket, organism ebet, debriñ ar virusoù.
|
||||
E gwirionez 'pad pell ivez zo bet labouret war ar virusoù a zegas kleñvedoù deomp.
|
||||
Met ur gwir roll o deus 'barzh an ekosistemoù, pezh a vo sujed ar rann a teu just a-walc'h.
|
||||
Ha tamm ha tamm neuze 'vez klasket kompren traoù all diwar o fenn.
|
||||
E miz kerzu 2022 zo bet embannet ur studiadenn a lak war wel, evit ar wech kentañ,
|
||||
ur spesad gouest da vevañ diwar ar virusoù, o tebriñ anezho.
|
||||
|
||||
Ar pennad skiantel-se a zispleg 'zo kalz a organismoù er mor hag a sil an dour evit debriñ tammoù traoù, partikulennoù.
|
||||
En o zouez 'zo ur familh anvet "ciliophora".
|
||||
Unkelligek int, unicellulaire m'ar karit.
|
||||
Ha seurt blev o deus, blev a servij dezho da fiñval ha da zebriñ.
|
||||
Soñjet 'veze ne oa ket trawalc'h a galori, trawalc'h a startijenn, barzh ar virusoù evit kreskiñ.
|
||||
Ar studiadenn-mañ a ziskouez ar c'hontroll.
|
||||
|
||||
Ar skipailh en deus lakaet ciliophoraed en dour.
|
||||
Taolioù esae zo bet graet gant virusoù en dour ivez, ha taolioù esae all hepto.
|
||||
Goude daou zevezh o deus kontet an niver a gelligoù e-barzh tout ar boestoù
|
||||
ha lakaet o deus keñver-ha-keñver an disoc'hoù.
|
||||
Kentañ tra : gant o mikroskop o deus gellet gwelet ar virusoù o vezañ debret.
|
||||
Eil tra : ar ciliophoraed lakaet en dour gant virusoù,
|
||||
o deus kresket 'vel m'o defe graet organismoù all gant boued all.
|
||||
Ar re a-nez virus n'o deus ket kresket tamm ebet.
|
||||
Diskouez a ra an disoc'hoù-se e c'hellfe ar virusoù kaout ur roll pouezusoc'h en ekosistemoù
|
||||
'giz hor boa soñjet en a-raok.
|
||||
Ur wech ouzhpenn : labour zo, kalz traoù zo da gompren c'hoazh !
|
||||
|
||||
Safaret hon eus deus ar virusoù.
|
||||
Goût a reomp bremañ int gouest da eñfektiñ al loened, ar plant, ar baktiri… hag ar virusoù all memes.
|
||||
Da lâret eo, ur parazit a c'hell kaout parazitoù,
|
||||
ha marteze e-touez ar re-se 'zo lod anezho gant parazitoù all, piv oar ?
|
||||
|
||||
En eil istor hon eus lakaet ar gaoz war ar virusoù, met gwelet 'giz boued, 'giz preizhoù ar wech-mañ.
|
||||
|
||||
Eñfektiñ, bezañ eñfektet, bezañ debret…
|
||||
Liammet eo ar virusoù deus an organismoù all, e meur a zoare.
|
||||
Diwar an holl liammoù-se e sav ekosistemoù a-bezh, ar pezh a vo gwelet er rann a teu,
|
||||
ar rann ziwezhañ diwar-benn ar virusoù.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
104
content/podcasts/brav-ha-bev/26-ar-virusou-2/index.fr.md
Normal file
104
content/podcasts/brav-ha-bev/26-ar-virusou-2/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,104 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#26 Ar virusoù (2/3)"
|
||||
date: 2023-02-15T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./virus2.jpg"
|
||||
slug: "26-ar-virusou-2"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar virusoù (2/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-2).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-2/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Goude bezañ komzet eus ar virusoù dre vras er rann ziwezhañ,
|
||||
vo kontet deoc'h 2 istor diwar o fenn hiziv.
|
||||
Safaret 'vo eus ar virusoù ramzel da gentañ,
|
||||
ha goude-se vo graet anaoudegezh gant an debrerien virusoù.
|
||||
Deomp dezhi!
|
||||
|
||||
'Giz hon oa lâret er rann ziwezhañ, ar virusoù zo bihan-bihan sañset.
|
||||
E-pad pell, e-giz-se veze graet an diforc'h etre ur virus hag ur vaktirienn memes.
|
||||
Er bloavezhioù 2000 zo bet lakaet war wel traoù heñvel deus ar virusoù, met ken bras hag ar baktiri !
|
||||
Roet zo bet dezho un anv :ar virusoù ramzel, pe "girus" e saozneg, evit "giant viruses".
|
||||
O jenom zo hiroc'h 'vit jenom ar virusoù all ivez.
|
||||
Betek 2 villion hanter a lizherennoù.
|
||||
'Peus ket 'met soñjal : virus ar C'hovid 19, ar Sars-CoV-2 (ha n'eo ket ramzel tamm ebet),
|
||||
'neus ket 'met 30 000 lizherenn e-barzh e jenom.
|
||||
|
||||
Ha gall' reomp bezañ eñfektet gant ar virusoù-se ?
|
||||
'reomp ket, rak ar re-se a blij dezho muioc'h organismoù all,
|
||||
'giz an "amibe" pe protozoered all.
|
||||
Da laret eo, organismoù unkelligek, unicellulaires ma karit.
|
||||
|
||||
Met an dra-se zo evit ar virusoù ramzel anavezet betek-henn !
|
||||
Gall' a rafe dont virusoù all war-wel en amzer da zont e gwirionez.
|
||||
Ul lodenn eus ar virusoù bras kavet n'eus ket pell zo a teu eus ar permafrost, pe ar pergélisol.
|
||||
Ar c'houchad-douar skorn zo e Siberia da skouer.
|
||||
An dra-se a dalv e chom yac'h ar virusoù en douar skorn-se, 'pad bloavezhioù ha bloavezhioù.
|
||||
'Giz ur yenerezh en ur mod.
|
||||
Abalamour da cheñchamant an hin, d'ar changement climatique m'ho peus c'hoant,
|
||||
eo chomet digor dor ar yenerezh.
|
||||
Ar pezh a c'hellfe leskel ar virusoù kozh da vont, gouest da vont d'an dud.
|
||||
Ret eo chom war evezh neuze !
|
||||
|
||||
Bremañ, un istor all 'barzh an istor.
|
||||
Ar virusoù-se a c'hell bezañ eñfektet gant virusoù all !
|
||||
Ar re-se zo anvet "virofajoù", pe virophages e galleg.
|
||||
Diskoachañ ar virusoù ramzel a zo bet ur sapre afer dija,
|
||||
met diaesoc'h c'hoazh eo bet studiañ virusoù hag a c'hell mont da virusoù all.
|
||||
E 2008 int bet lakaet war wel, en ur virus bras neuze.
|
||||
Hiziv an deiz zo ezhomm eus ur sapre teknologiezh evit kompren muioc'h a draoù diwar o fenn.
|
||||
Gallout a reer ober gant ar metajenomik da skouer :
|
||||
sekeñsiñ pe lenn an ADN a-bezh zo en un dakennig dour lakaomp.
|
||||
Goude-se vez klasket urzhiañ ar pezh zo bet lennet, ar jenoù, les gènes, dre organism.
|
||||
Ha mod-se e c'heller lakaat organismoù nevez war wel ! Virofajoù da skouer.
|
||||
Met diaes eo kompren peseurt efed o deus war ar virusoù all.
|
||||
Labour 'zo c'hoazh !
|
||||
|
||||
En eil istor hiziv vo cheñchet penn d'ar vaz ha kontet vo eus organismoù
|
||||
hag a zo gouest da zebriñ ar virusoù.
|
||||
E-pad pell zo bet soñjet n'halle ket, organism ebet, debriñ ar virusoù.
|
||||
E gwirionez 'pad pell ivez zo bet labouret war ar virusoù a zegas kleñvedoù deomp.
|
||||
Met ur gwir roll o deus 'barzh an ekosistemoù, pezh a vo sujed ar rann a teu just a-walc'h.
|
||||
Ha tamm ha tamm neuze 'vez klasket kompren traoù all diwar o fenn.
|
||||
E miz kerzu 2022 zo bet embannet ur studiadenn a lak war wel, evit ar wech kentañ,
|
||||
ur spesad gouest da vevañ diwar ar virusoù, o tebriñ anezho.
|
||||
|
||||
Ar pennad skiantel-se a zispleg 'zo kalz a organismoù er mor hag a sil an dour evit debriñ tammoù traoù, partikulennoù.
|
||||
En o zouez 'zo ur familh anvet "ciliophora".
|
||||
Unkelligek int, unicellulaire m'ar karit.
|
||||
Ha seurt blev o deus, blev a servij dezho da fiñval ha da zebriñ.
|
||||
Soñjet 'veze ne oa ket trawalc'h a galori, trawalc'h a startijenn, barzh ar virusoù evit kreskiñ.
|
||||
Ar studiadenn-mañ a ziskouez ar c'hontroll.
|
||||
|
||||
Ar skipailh en deus lakaet ciliophoraed en dour.
|
||||
Taolioù esae zo bet graet gant virusoù en dour ivez, ha taolioù esae all hepto.
|
||||
Goude daou zevezh o deus kontet an niver a gelligoù e-barzh tout ar boestoù
|
||||
ha lakaet o deus keñver-ha-keñver an disoc'hoù.
|
||||
Kentañ tra : gant o mikroskop o deus gellet gwelet ar virusoù o vezañ debret.
|
||||
Eil tra : ar ciliophoraed lakaet en dour gant virusoù,
|
||||
o deus kresket 'vel m'o defe graet organismoù all gant boued all.
|
||||
Ar re a-nez virus n'o deus ket kresket tamm ebet.
|
||||
Diskouez a ra an disoc'hoù-se e c'hellfe ar virusoù kaout ur roll pouezusoc'h en ekosistemoù
|
||||
'giz hor boa soñjet en a-raok.
|
||||
Ur wech ouzhpenn : labour zo, kalz traoù zo da gompren c'hoazh !
|
||||
|
||||
Safaret hon eus deus ar virusoù.
|
||||
Goût a reomp bremañ int gouest da eñfektiñ al loened, ar plant, ar baktiri… hag ar virusoù all memes.
|
||||
Da lâret eo, ur parazit a c'hell kaout parazitoù,
|
||||
ha marteze e-touez ar re-se 'zo lod anezho gant parazitoù all, piv oar ?
|
||||
|
||||
En eil istor hon eus lakaet ar gaoz war ar virusoù, met gwelet 'giz boued, 'giz preizhoù ar wech-mañ.
|
||||
|
||||
Eñfektiñ, bezañ eñfektet, bezañ debret…
|
||||
Liammet eo ar virusoù deus an organismoù all, e meur a zoare.
|
||||
Diwar an holl liammoù-se e sav ekosistemoù a-bezh, ar pezh a vo gwelet er rann a teu,
|
||||
ar rann ziwezhañ diwar-benn ar virusoù.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/26-ar-virusou-2/virus2.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/26-ar-virusou-2/virus2.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 318 KiB |
113
content/podcasts/brav-ha-bev/27-ar-virusou-3/index.br.md
Normal file
113
content/podcasts/brav-ha-bev/27-ar-virusou-3/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,113 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#27 Ar virusoù (3/3)"
|
||||
date: 2023-03-15T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./virus3.jpg"
|
||||
slug: "27-ar-virusou-3"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar virusoù (3/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-3).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-3/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Gant an div gronikenn ziwezhañ 'oamp komañset da gontañ eus ar virusoù.
|
||||
Gwelet hon eus petra int ha goude-se zo bet kontet istorioù diwar o fenn.
|
||||
Ar virusoù ramzel, ar virusoù eñfektet gant virusoù all ha kement zo.
|
||||
Tamm ha tamm hon eus komprenet zo liammoù a bep seurt etre ar virusoù hag an organismoù all.
|
||||
Hiziv 'vo safaret eus an dra-se just a-walc'h.
|
||||
Safaret 'vo eus plas ar virusoù en ekosistemoù.
|
||||
|
||||
Ar virusoù er mor n'int ket bet studiet kalz e-pad pell.
|
||||
Gras d'an teknikoù nevez e vezont studiet muioc'h en deiz-hiziv, 'tro tregont vloaz 'so, pas muioc'h.
|
||||
Desket hon eus un nebeud traoù dija memestra.
|
||||
Er mor da skouer, ar re-se zo 10 gwech stankoc'h evit ar baktiri.
|
||||
Ar pezh a ra 10 milion a virusoù dre mililitr, soñjit 'ta.
|
||||
|
||||
Ha lakaet zo bet war wel traoù all, traoù interesant diwar-benn efed ar virusoù war o endro.
|
||||
|
||||
Da gentañ-penn o deus ur roll liammet deus al liesseurted jenetik, la diversité génétique.
|
||||
Gras d'an teknikoù nevez, evel ar metajenomik, omp deuet a-benn da briziañ tamm ha tamm
|
||||
liesseurted jenetik ar virusoù.
|
||||
Ha kavet zo bet eo liesseurt-kenañ ADN pe ARN ar virusoù neuze.
|
||||
'Blam d'un dra bennak hor boa gwelet ar wech paseet : ADN pe ARN ar virusoù a cheñch etre pep rummad.
|
||||
Ouzhpenn da se int gouest da dapout tammoù ADN digant o ostizoù, an organismoù eñfektet.
|
||||
Ha treuzkaset 'vez an tammoù-se d'o diskennidi memes !
|
||||
Hag ar c'hontroll a c'hell c'hoarvezout war-lerc'h.
|
||||
Treuzkaset 'vez ul lodenn eus ADN ur virus 'barzh ADN un ostiz.
|
||||
Gant an holl eskemmoù-se e vez mesket-mat ADN an organismoù er mor,
|
||||
ha mont a ra al liesseurted jenetik war greskiñ.
|
||||
|
||||
Ur roll all o deus, liammet deus ar mikrobiotoù.
|
||||
Komzet hor boa eus ar mikrobiot dija. Eus mikrobiot ar bouzelloù kentoc'h, hor mikrobiot deomp-ni.
|
||||
E gwirionez 'zo mikrobiotoù un tamm pep lec'h, gant an holl organismoù lieskelligek, pe multicellulaires.
|
||||
Ha, 'giz ho po komprenet, kavet 'vez virusoù e-barzh ar mikrobiotoù-se.
|
||||
Kemeromp ur skouer. Ar c'houral lakaomp, le corail.
|
||||
An dra-se zo ur simbioz e gwirionez.
|
||||
Ar c'horal, a zo ul loen, a ro bod da vikroorganismoù zo anvet "Zooxanthelle".
|
||||
Ar re-se an hini eo a ra ar fotosintezenn.
|
||||
Hag ezhomm o deus an eil re eus ar re all.
|
||||
Er mare-mañ vez safaret kalzik eus gwennañ ar c'houral, pe le "blanchissement des coraux".
|
||||
'Blam da betra teuont gwenn ?
|
||||
'Blam d'an dour a zo tommoc'h-tommañ, n'eo ket ar c'houral en e vleud ken, ha skarzhañ a ra ar zooxanthelle.
|
||||
Ha setu 'giz-se, ar c'houral a teu gwenn. Mervel a ra.
|
||||
Hag ar virusoù neuze ? Amañ emaint, e mikrobiot ar c'houral.
|
||||
Lod anezho zo gouest d'o eñfektiñ.
|
||||
Siwazh, ur wech eñfektet 'teu ar c'houral kizidikoc'h deus tommder an dour.
|
||||
Ha neuze gant virusoù zo, ar c'houral a varv buanoc'h.
|
||||
|
||||
Met deus an tu all, ar virusoù a c'hall sikour ar c'houral.
|
||||
En o mukus, er mukus a zo en-dro d'ar c'houral, zo kalz baktiri, ha kalz virusoù ivez evel-just.
|
||||
Ne reont ket drouk ebet d'ar c'houral, ar c'hontroll 'ni eo memes.
|
||||
Ar skipailhoù skiantel a soñj dezho eo un doare simbioz ur wech ouzhpenn.
|
||||
Ar c'houral a ro bod en e vukus ur wech all c'hoazh.
|
||||
Plas a zo evit d'ar baktiri hag ar virusoù chom aze.
|
||||
Hag ar re-se a zo gouest da zifenn ar c'houral, da virout deus ar virusoù
|
||||
pe ar baktiri drouk a teu eus an diavez,
|
||||
da eñfektiñ ar c'houral.
|
||||
|
||||
Hag un trede roll zo, liammet deus ar c'helc'hiadoù "biojeokimiek", les cycles biogéochimiques.
|
||||
Petra eo an traoù-se ?
|
||||
Kaoz zo eus an oksijen da skouer.
|
||||
Pelec'h 'vez produet, pelec'h 'vez koñsomet, dre belec'h e ya…
|
||||
Ha klasket 'vez goût an dra-se da live an Douar a-bezh !
|
||||
Studiet 'vez ivez kelc'hiad ar c'harbon, ha kement zo.
|
||||
Ret eo goût, da skouer, vez produet an hanter eus an oksijen a zo analet ganeomp,
|
||||
gant mikroorganismoù er mor.
|
||||
Hag en ur broduiñ oksijen e vez lonket ganto ar c'harbon a zo en aergelc'h,
|
||||
en atmosfer ma karit, ar pezh n'eo ket fall tamm ebet hiziv an deiz.
|
||||
|
||||
Betek-henn e veze soñjet oa un efed fall gant ar virusoù war kementad ar c'harbon a vez lonket.
|
||||
N'eo ket sot : seul-vuiañ zo virusoù, seul vuiañ vez lazhet mikroorganismoù.
|
||||
Ha ma zo nebeutoc'h a organismoù a zo gouest da lonkañ ar c'harbon,
|
||||
zo muioc'h a garbon en aergelc'h, anat deoc'h.
|
||||
|
||||
Martezeadennoù all, soñjoù all a vez ijinet tamm ha tamm, 'vat.
|
||||
Da skouer, a-raok lazhañ ar mikrooorganismoù, e c'hell a virusoù cheñch metabolism ar c'helligoù.
|
||||
Ha dre se e c'hellfe an organismoù-se lonkañ muioc'h a garbon a-raok mervel.
|
||||
Pe ur soñj all zo deuet d'ar skiantourien.
|
||||
Pa vez lazhet un organism gant ur virus e c'hellfe mont a-dammoù,
|
||||
tammoù a gouezhfe buan a-walc'h war strad ar mor.
|
||||
An danvez-se a vefe karbon ennañ, ha setu giz-se 'vefe lonket karbon memes mod.
|
||||
|
||||
Evel m'ho peus komprenet, luziet eo an afer ha n'eo ket echu an enklaskoù !
|
||||
|
||||
Hiziv hon eus gwelet ar virusoù en o endro, liammet deus organismoù all.
|
||||
Kavet em eus an titouroù-se war ul levr interesant-kenañ a oa deuet er maez e miz Genver 2023.
|
||||
"Les virus marins, simples parasites ou acteurs majeurs des écosystèmes aquatiques ?",
|
||||
embannet gant an ti embann Quae.
|
||||
Ar re zo intereset a c'hell pellgargañ ar stumm pdf evit netra war o lec'hienn memes.
|
||||
|
||||
Gant al levr-mañ hon eus lakaet war wel un nebeud liammoù zo etre ar virusoù hag an ekosistemoù.
|
||||
Gwelet hon eus eo luziet an traoù.
|
||||
Gwechoù zo vez taget an organismoù gant ar virusoù, ha gwechoù all e vezont sikouret.
|
||||
|
||||
N'eo ket echu an enklaskoù, met 'pezh 'zo sur 'vat,
|
||||
ezhomm zo deus ar virusoù evit ma vefe stabil ha kreñv an ekosistemoù.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
113
content/podcasts/brav-ha-bev/27-ar-virusou-3/index.fr.md
Normal file
113
content/podcasts/brav-ha-bev/27-ar-virusou-3/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,113 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#27 Ar virusoù (3/3)"
|
||||
date: 2023-03-15T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./virus3.jpg"
|
||||
slug: "27-ar-virusou-3"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar virusoù (3/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-3).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-3/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Gant an div gronikenn ziwezhañ 'oamp komañset da gontañ eus ar virusoù.
|
||||
Gwelet hon eus petra int ha goude-se zo bet kontet istorioù diwar o fenn.
|
||||
Ar virusoù ramzel, ar virusoù eñfektet gant virusoù all ha kement zo.
|
||||
Tamm ha tamm hon eus komprenet zo liammoù a bep seurt etre ar virusoù hag an organismoù all.
|
||||
Hiziv 'vo safaret eus an dra-se just a-walc'h.
|
||||
Safaret 'vo eus plas ar virusoù en ekosistemoù.
|
||||
|
||||
Ar virusoù er mor n'int ket bet studiet kalz e-pad pell.
|
||||
Gras d'an teknikoù nevez e vezont studiet muioc'h en deiz-hiziv, 'tro tregont vloaz 'so, pas muioc'h.
|
||||
Desket hon eus un nebeud traoù dija memestra.
|
||||
Er mor da skouer, ar re-se zo 10 gwech stankoc'h evit ar baktiri.
|
||||
Ar pezh a ra 10 milion a virusoù dre mililitr, soñjit 'ta.
|
||||
|
||||
Ha lakaet zo bet war wel traoù all, traoù interesant diwar-benn efed ar virusoù war o endro.
|
||||
|
||||
Da gentañ-penn o deus ur roll liammet deus al liesseurted jenetik, la diversité génétique.
|
||||
Gras d'an teknikoù nevez, evel ar metajenomik, omp deuet a-benn da briziañ tamm ha tamm
|
||||
liesseurted jenetik ar virusoù.
|
||||
Ha kavet zo bet eo liesseurt-kenañ ADN pe ARN ar virusoù neuze.
|
||||
'Blam d'un dra bennak hor boa gwelet ar wech paseet : ADN pe ARN ar virusoù a cheñch etre pep rummad.
|
||||
Ouzhpenn da se int gouest da dapout tammoù ADN digant o ostizoù, an organismoù eñfektet.
|
||||
Ha treuzkaset 'vez an tammoù-se d'o diskennidi memes !
|
||||
Hag ar c'hontroll a c'hell c'hoarvezout war-lerc'h.
|
||||
Treuzkaset 'vez ul lodenn eus ADN ur virus 'barzh ADN un ostiz.
|
||||
Gant an holl eskemmoù-se e vez mesket-mat ADN an organismoù er mor,
|
||||
ha mont a ra al liesseurted jenetik war greskiñ.
|
||||
|
||||
Ur roll all o deus, liammet deus ar mikrobiotoù.
|
||||
Komzet hor boa eus ar mikrobiot dija. Eus mikrobiot ar bouzelloù kentoc'h, hor mikrobiot deomp-ni.
|
||||
E gwirionez 'zo mikrobiotoù un tamm pep lec'h, gant an holl organismoù lieskelligek, pe multicellulaires.
|
||||
Ha, 'giz ho po komprenet, kavet 'vez virusoù e-barzh ar mikrobiotoù-se.
|
||||
Kemeromp ur skouer. Ar c'houral lakaomp, le corail.
|
||||
An dra-se zo ur simbioz e gwirionez.
|
||||
Ar c'horal, a zo ul loen, a ro bod da vikroorganismoù zo anvet "Zooxanthelle".
|
||||
Ar re-se an hini eo a ra ar fotosintezenn.
|
||||
Hag ezhomm o deus an eil re eus ar re all.
|
||||
Er mare-mañ vez safaret kalzik eus gwennañ ar c'houral, pe le "blanchissement des coraux".
|
||||
'Blam da betra teuont gwenn ?
|
||||
'Blam d'an dour a zo tommoc'h-tommañ, n'eo ket ar c'houral en e vleud ken, ha skarzhañ a ra ar zooxanthelle.
|
||||
Ha setu 'giz-se, ar c'houral a teu gwenn. Mervel a ra.
|
||||
Hag ar virusoù neuze ? Amañ emaint, e mikrobiot ar c'houral.
|
||||
Lod anezho zo gouest d'o eñfektiñ.
|
||||
Siwazh, ur wech eñfektet 'teu ar c'houral kizidikoc'h deus tommder an dour.
|
||||
Ha neuze gant virusoù zo, ar c'houral a varv buanoc'h.
|
||||
|
||||
Met deus an tu all, ar virusoù a c'hall sikour ar c'houral.
|
||||
En o mukus, er mukus a zo en-dro d'ar c'houral, zo kalz baktiri, ha kalz virusoù ivez evel-just.
|
||||
Ne reont ket drouk ebet d'ar c'houral, ar c'hontroll 'ni eo memes.
|
||||
Ar skipailhoù skiantel a soñj dezho eo un doare simbioz ur wech ouzhpenn.
|
||||
Ar c'houral a ro bod en e vukus ur wech all c'hoazh.
|
||||
Plas a zo evit d'ar baktiri hag ar virusoù chom aze.
|
||||
Hag ar re-se a zo gouest da zifenn ar c'houral, da virout deus ar virusoù
|
||||
pe ar baktiri drouk a teu eus an diavez,
|
||||
da eñfektiñ ar c'houral.
|
||||
|
||||
Hag un trede roll zo, liammet deus ar c'helc'hiadoù "biojeokimiek", les cycles biogéochimiques.
|
||||
Petra eo an traoù-se ?
|
||||
Kaoz zo eus an oksijen da skouer.
|
||||
Pelec'h 'vez produet, pelec'h 'vez koñsomet, dre belec'h e ya…
|
||||
Ha klasket 'vez goût an dra-se da live an Douar a-bezh !
|
||||
Studiet 'vez ivez kelc'hiad ar c'harbon, ha kement zo.
|
||||
Ret eo goût, da skouer, vez produet an hanter eus an oksijen a zo analet ganeomp,
|
||||
gant mikroorganismoù er mor.
|
||||
Hag en ur broduiñ oksijen e vez lonket ganto ar c'harbon a zo en aergelc'h,
|
||||
en atmosfer ma karit, ar pezh n'eo ket fall tamm ebet hiziv an deiz.
|
||||
|
||||
Betek-henn e veze soñjet oa un efed fall gant ar virusoù war kementad ar c'harbon a vez lonket.
|
||||
N'eo ket sot : seul-vuiañ zo virusoù, seul vuiañ vez lazhet mikroorganismoù.
|
||||
Ha ma zo nebeutoc'h a organismoù a zo gouest da lonkañ ar c'harbon,
|
||||
zo muioc'h a garbon en aergelc'h, anat deoc'h.
|
||||
|
||||
Martezeadennoù all, soñjoù all a vez ijinet tamm ha tamm, 'vat.
|
||||
Da skouer, a-raok lazhañ ar mikrooorganismoù, e c'hell a virusoù cheñch metabolism ar c'helligoù.
|
||||
Ha dre se e c'hellfe an organismoù-se lonkañ muioc'h a garbon a-raok mervel.
|
||||
Pe ur soñj all zo deuet d'ar skiantourien.
|
||||
Pa vez lazhet un organism gant ur virus e c'hellfe mont a-dammoù,
|
||||
tammoù a gouezhfe buan a-walc'h war strad ar mor.
|
||||
An danvez-se a vefe karbon ennañ, ha setu giz-se 'vefe lonket karbon memes mod.
|
||||
|
||||
Evel m'ho peus komprenet, luziet eo an afer ha n'eo ket echu an enklaskoù !
|
||||
|
||||
Hiziv hon eus gwelet ar virusoù en o endro, liammet deus organismoù all.
|
||||
Kavet em eus an titouroù-se war ul levr interesant-kenañ a oa deuet er maez e miz Genver 2023.
|
||||
"Les virus marins, simples parasites ou acteurs majeurs des écosystèmes aquatiques ?",
|
||||
embannet gant an ti embann Quae.
|
||||
Ar re zo intereset a c'hell pellgargañ ar stumm pdf evit netra war o lec'hienn memes.
|
||||
|
||||
Gant al levr-mañ hon eus lakaet war wel un nebeud liammoù zo etre ar virusoù hag an ekosistemoù.
|
||||
Gwelet hon eus eo luziet an traoù.
|
||||
Gwechoù zo vez taget an organismoù gant ar virusoù, ha gwechoù all e vezont sikouret.
|
||||
|
||||
N'eo ket echu an enklaskoù, met 'pezh 'zo sur 'vat,
|
||||
ezhomm zo deus ar virusoù evit ma vefe stabil ha kreñv an ekosistemoù.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/27-ar-virusou-3/virus3.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/27-ar-virusou-3/virus3.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 307 KiB |
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/28-an-ezen/anEzen.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/28-an-ezen/anEzen.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 827 KiB |
122
content/podcasts/brav-ha-bev/28-an-ezen/index.br.md
Normal file
122
content/podcasts/brav-ha-bev/28-an-ezen/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,122 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#28 An ezen"
|
||||
date: 2023-03-29T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anEzen.jpg"
|
||||
slug: "28-an-ezen"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An ezen**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ezen).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ezen/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kontet 'vo eus loened a zo mil anavezet hiziv.
|
||||
N'int ket bihan-bihan, n'int ket dreistloened kennebeut.
|
||||
Ha padal o deus "kolonizet" ar bed a-bezh, gant hor sikour deomp-ni a-hed ar c'hantvedoù.
|
||||
Safaret 'vo eus an ezen !
|
||||
|
||||
|
||||
N'eus ket ezhomm da zeskrivañ betek re an ezen moarvat, c'hwi oar mat petra int.
|
||||
Met setu un nebeud traoù diwar o fenn memes tra.
|
||||
Ar re-se zo loened mil anavezet neuze, ha kavet vezont un tammig partout er bed.
|
||||
Er memes jenad (le même genre e galleg) 'giz ar c'hezeg emaint,
|
||||
er memes familh m'ho peus c'hoant.
|
||||
E gwirionez zo meur a spesad :
|
||||
Equus asinus (an ezen doñv) da skouer
|
||||
Equus africanus (an ezen afrika)
|
||||
Ha me oar me.
|
||||
Hiziv 'vo safaret eus Equus asinus, an hini zo anavezet ar muiañ ganeomp.
|
||||
|
||||
Gwelet ho peus un azen dija moarvat :
|
||||
Ur penn o deus, ur penn hag a c'hell lâret kalz traoù, gras d'an divskouarn hir dreist-holl,
|
||||
ha gras d'an daoulagad ivez.
|
||||
Pevar fav o deus, gant karnioù.
|
||||
Hag ar c'harnioù-se zo kevatal deus hon ivinoù e gwirionez.
|
||||
Ar pevar fav zo evel hor brec'hioù ha daouarn pe hon divc'har hag hon treid.
|
||||
Pezh zo, gant an emdroadur, emdroadur ar spesadoù, al loened eus familh an ezen hag ar c'hezeg o deus kollet ar bizied all.
|
||||
Hir-hir eo deuet da vezañ ar biz zo chomet, ha kreñv an ivin.
|
||||
Ha setu 'giz-se vez kerzhet gant an ezen war ur biz,
|
||||
pe kentoc'h war ivin ar biz-mañ !
|
||||
Ha blev o deus evel-just.
|
||||
Liv ar vlevenn a zepand eus ar c'houenn, rak kalz gouennoù zo !
|
||||
|
||||
Ar gouennoù zo bet savet ganeomp-ni, evit al labour douar dreist-holl.
|
||||
E Bro C'hall lakaomp, zo ezen ar Pireneoù, hag a c'hell ober labourioù a bep seurt.
|
||||
Gall' reont dougañ ur bern traoù war o c'hein, met ivez bezañ sternet ha stlennañ sammoù.
|
||||
Bremañ 'vez implijet laezh an azenezed memes.
|
||||
An ezen normant a zo ivez.
|
||||
Implijet e veze 'vit kas al laezh d'an dud, 'vit al labour er parkeier ha me oar me.
|
||||
|
||||
Gouennoù 'zo vez implijet evit mont pelloc'h c'hoazh,
|
||||
'vit klask lakaat ezen ha loened all da strujañ.
|
||||
Diwar ar c'hroazamantoù-se e teu loened a vez anvet loened "hiron" pe "hibrid".
|
||||
Ar muled da skouer, a teu eus un azen hag ur gazeg.
|
||||
Hervez ar gouennoù, vez kreñv pe kreñvoc'h ar muled.
|
||||
N'int ket gouest da strujañ 'vat, met kontet int kreñvoc'h, nerzhekok ha finoc'h.
|
||||
Abaoe pell-pell zo vez kroazet ezen ha kezeg evit kaout muled, abaoe an Henamzer memes,
|
||||
hag implijet int bet evit ober labourioù a bep seurt a-hed ar c'hantvedoù.
|
||||
|
||||
Taolioù-esae all a zo bet graet ivez.
|
||||
Klasket zo bet kroazañ ezen ha zebred ha… setu ganet ar zebrezen, pe zebrânes e galleg.
|
||||
Ur gwir veskaj eo !
|
||||
Liv un azen, war ar c'horf a-bezh, 'met war ar pavioù, lec'h ma zo roudennadurioù ar zebr !
|
||||
E gwirionez 'vez ket implijet kalz an hibrid-mañ, kavet vezont kentoc'h 'barzh ar zoo.
|
||||
|
||||
Cheñchomp kaoz un tammig rak c'hoant 'moa da gontañ eus an ezen
|
||||
'blam d'ur pennad em eus lennet n'eus ket pell zo, embannet e miz Gwengolo 2022.
|
||||
Ar pennad skiantel-mañ a lak ar gaoz war al liammoù a zo etre an ezen hag an denelezh.
|
||||
Penaos o deus ar re-se skoazellet ac'hanomp d'en em staliañ un tammig partout war an Douar.
|
||||
|
||||
N'eus ket kalz ezen fosilizet.
|
||||
Ar re goshañ hon eus kavet o doa bevet tost 5 mil bloaz a-raok JK, e Afrika.
|
||||
Goût a reomp e oant doñvaet d'ar mare-se dija, gras d'an tresadennoù 'zo bet kavet da skouer.
|
||||
Ha doñvaet int bet d'ar poent-se ?
|
||||
Pe a-raok, en ul lec'h all ?
|
||||
An dra-se ne oa ket sklaer tamm ebet a-raok ar studiadenn-se.
|
||||
|
||||
Evit klask goût muioc'h zo bet graet ur pezh labour.
|
||||
Bodet 'zo bet kalz jenomoù, da lâret eo ADN meur a c'houenn.
|
||||
Muioc'h 'vit 150 a oa bet sekañset dija, a oa bet lennet.
|
||||
Bodet eo bet ar re-se asambles gant reoù nevez, un 50 bennak,
|
||||
a teu eus lec'hioù er bed a vanke en dastumad.
|
||||
|
||||
Goude se zo bet keñveriet eo bet an holl jenomoù-se
|
||||
evit goût peseurt re zo tost an eil re deus ar re all,
|
||||
ha peseurt re zo pelloc'h.
|
||||
Kavet 'zo bet oa heñveloc'h jenomoù an ezen a oa tostoc'h, a orin eus ar memes lec'h.
|
||||
Ar pezh n'eo ket diboell.
|
||||
Gant un tamm labour ouzhpenn war ar jenomoù,
|
||||
ar skipailh zo deuet a-benn da ginnig eo bet doñvaet an ezen ur wech hepken, e Afrika.
|
||||
Ha goude-se zo bet ledanaet tachenn an ezen doñvaet (e Arabia, Eurazia, ha kement zo).
|
||||
|
||||
Met n'eo ket echu !
|
||||
Ar skipailh skiantel-se 'zo anavezet peogwir eo barrek-tre gant an ADN kozh, ADN ar fosiloù.
|
||||
Klasket o deus sekañsiñ, pe lenn m'ho peus c'hoant, lenn ADN eus fosiloù zo ken kozh 'giz 4000 bloaz.
|
||||
Ar pezh zo ur marzh, bezañ gouest da lenn molekulennoù ken bihan ha ken kozh-se, soñjit 'ta !
|
||||
Gras d'an titouroù nevez-mañ eo bet gouest ar skipailh da lâret
|
||||
'oa bet doñvaet an ezen e-tro 5000 bloaz a-raok JK, e Afrika neuze.
|
||||
Da lâret eo, kalz a-raok ar c'hezeg, a zo bet doñvaet 2 wech e gwirionez,
|
||||
etre 3500 ha 2000 bloaz a-raok JK.
|
||||
Ha tammoù all eus an istor a zo bet lakaet war wel ivez :
|
||||
An ezen zo en em gavet e Eurazia evit ar wech kentañ 'tro 2500 bloaz a-raok JK.
|
||||
Hag adalek ar poent-se int deuet da vezañ un tammig disheñvel, tamm-ha-tamm, deus ar spesad orin.
|
||||
N'eo ket klok an istor c'hoazh met kalz muioc'h a draoù 'zo anavezet bremañ memes tra.
|
||||
|
||||
Gras d'an ADN kozh hon eus graet ur veaj en amzer dremenet,
|
||||
evit goût pelec'h ha pegoulz oa kroget an darempredoù etre an denelezh hag an ezen.
|
||||
Labour a chom d'ober, evit goût, da skouer, dre belec'h int tremenet evit mont er maez eus Afrika.
|
||||
War an douar hepken, pe war vag ?
|
||||
Pe c'hoazh, e-touez an ezen zo er bed, peseurt jenoù pe peseurt gouennoù
|
||||
a vefe da c'houzañviñ gwelloc'h cheñchamant an hin.
|
||||
|
||||
Pezh zo sur 'vat, ne vije ket bet ar bed evel m'emañ hep an ezen.
|
||||
Ar re-se zo bet ar re gentañ o trañsportañ, o tougañ hon traoù,
|
||||
traoù hon tadoù ha mammoù kozh, ha n'eo ket dister !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
122
content/podcasts/brav-ha-bev/28-an-ezen/index.fr.md
Normal file
122
content/podcasts/brav-ha-bev/28-an-ezen/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,122 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#28 An ezen"
|
||||
date: 2023-03-29T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anEzen.jpg"
|
||||
slug: "28-an-ezen"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An ezen**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ezen).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-ezen/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Kontet 'vo eus loened a zo mil anavezet hiziv.
|
||||
N'int ket bihan-bihan, n'int ket dreistloened kennebeut.
|
||||
Ha padal o deus "kolonizet" ar bed a-bezh, gant hor sikour deomp-ni a-hed ar c'hantvedoù.
|
||||
Safaret 'vo eus an ezen !
|
||||
|
||||
|
||||
N'eus ket ezhomm da zeskrivañ betek re an ezen moarvat, c'hwi oar mat petra int.
|
||||
Met setu un nebeud traoù diwar o fenn memes tra.
|
||||
Ar re-se zo loened mil anavezet neuze, ha kavet vezont un tammig partout er bed.
|
||||
Er memes jenad (le même genre e galleg) 'giz ar c'hezeg emaint,
|
||||
er memes familh m'ho peus c'hoant.
|
||||
E gwirionez zo meur a spesad :
|
||||
Equus asinus (an ezen doñv) da skouer
|
||||
Equus africanus (an ezen afrika)
|
||||
Ha me oar me.
|
||||
Hiziv 'vo safaret eus Equus asinus, an hini zo anavezet ar muiañ ganeomp.
|
||||
|
||||
Gwelet ho peus un azen dija moarvat :
|
||||
Ur penn o deus, ur penn hag a c'hell lâret kalz traoù, gras d'an divskouarn hir dreist-holl,
|
||||
ha gras d'an daoulagad ivez.
|
||||
Pevar fav o deus, gant karnioù.
|
||||
Hag ar c'harnioù-se zo kevatal deus hon ivinoù e gwirionez.
|
||||
Ar pevar fav zo evel hor brec'hioù ha daouarn pe hon divc'har hag hon treid.
|
||||
Pezh zo, gant an emdroadur, emdroadur ar spesadoù, al loened eus familh an ezen hag ar c'hezeg o deus kollet ar bizied all.
|
||||
Hir-hir eo deuet da vezañ ar biz zo chomet, ha kreñv an ivin.
|
||||
Ha setu 'giz-se vez kerzhet gant an ezen war ur biz,
|
||||
pe kentoc'h war ivin ar biz-mañ !
|
||||
Ha blev o deus evel-just.
|
||||
Liv ar vlevenn a zepand eus ar c'houenn, rak kalz gouennoù zo !
|
||||
|
||||
Ar gouennoù zo bet savet ganeomp-ni, evit al labour douar dreist-holl.
|
||||
E Bro C'hall lakaomp, zo ezen ar Pireneoù, hag a c'hell ober labourioù a bep seurt.
|
||||
Gall' reont dougañ ur bern traoù war o c'hein, met ivez bezañ sternet ha stlennañ sammoù.
|
||||
Bremañ 'vez implijet laezh an azenezed memes.
|
||||
An ezen normant a zo ivez.
|
||||
Implijet e veze 'vit kas al laezh d'an dud, 'vit al labour er parkeier ha me oar me.
|
||||
|
||||
Gouennoù 'zo vez implijet evit mont pelloc'h c'hoazh,
|
||||
'vit klask lakaat ezen ha loened all da strujañ.
|
||||
Diwar ar c'hroazamantoù-se e teu loened a vez anvet loened "hiron" pe "hibrid".
|
||||
Ar muled da skouer, a teu eus un azen hag ur gazeg.
|
||||
Hervez ar gouennoù, vez kreñv pe kreñvoc'h ar muled.
|
||||
N'int ket gouest da strujañ 'vat, met kontet int kreñvoc'h, nerzhekok ha finoc'h.
|
||||
Abaoe pell-pell zo vez kroazet ezen ha kezeg evit kaout muled, abaoe an Henamzer memes,
|
||||
hag implijet int bet evit ober labourioù a bep seurt a-hed ar c'hantvedoù.
|
||||
|
||||
Taolioù-esae all a zo bet graet ivez.
|
||||
Klasket zo bet kroazañ ezen ha zebred ha… setu ganet ar zebrezen, pe zebrânes e galleg.
|
||||
Ur gwir veskaj eo !
|
||||
Liv un azen, war ar c'horf a-bezh, 'met war ar pavioù, lec'h ma zo roudennadurioù ar zebr !
|
||||
E gwirionez 'vez ket implijet kalz an hibrid-mañ, kavet vezont kentoc'h 'barzh ar zoo.
|
||||
|
||||
Cheñchomp kaoz un tammig rak c'hoant 'moa da gontañ eus an ezen
|
||||
'blam d'ur pennad em eus lennet n'eus ket pell zo, embannet e miz Gwengolo 2022.
|
||||
Ar pennad skiantel-mañ a lak ar gaoz war al liammoù a zo etre an ezen hag an denelezh.
|
||||
Penaos o deus ar re-se skoazellet ac'hanomp d'en em staliañ un tammig partout war an Douar.
|
||||
|
||||
N'eus ket kalz ezen fosilizet.
|
||||
Ar re goshañ hon eus kavet o doa bevet tost 5 mil bloaz a-raok JK, e Afrika.
|
||||
Goût a reomp e oant doñvaet d'ar mare-se dija, gras d'an tresadennoù 'zo bet kavet da skouer.
|
||||
Ha doñvaet int bet d'ar poent-se ?
|
||||
Pe a-raok, en ul lec'h all ?
|
||||
An dra-se ne oa ket sklaer tamm ebet a-raok ar studiadenn-se.
|
||||
|
||||
Evit klask goût muioc'h zo bet graet ur pezh labour.
|
||||
Bodet 'zo bet kalz jenomoù, da lâret eo ADN meur a c'houenn.
|
||||
Muioc'h 'vit 150 a oa bet sekañset dija, a oa bet lennet.
|
||||
Bodet eo bet ar re-se asambles gant reoù nevez, un 50 bennak,
|
||||
a teu eus lec'hioù er bed a vanke en dastumad.
|
||||
|
||||
Goude se zo bet keñveriet eo bet an holl jenomoù-se
|
||||
evit goût peseurt re zo tost an eil re deus ar re all,
|
||||
ha peseurt re zo pelloc'h.
|
||||
Kavet 'zo bet oa heñveloc'h jenomoù an ezen a oa tostoc'h, a orin eus ar memes lec'h.
|
||||
Ar pezh n'eo ket diboell.
|
||||
Gant un tamm labour ouzhpenn war ar jenomoù,
|
||||
ar skipailh zo deuet a-benn da ginnig eo bet doñvaet an ezen ur wech hepken, e Afrika.
|
||||
Ha goude-se zo bet ledanaet tachenn an ezen doñvaet (e Arabia, Eurazia, ha kement zo).
|
||||
|
||||
Met n'eo ket echu !
|
||||
Ar skipailh skiantel-se 'zo anavezet peogwir eo barrek-tre gant an ADN kozh, ADN ar fosiloù.
|
||||
Klasket o deus sekañsiñ, pe lenn m'ho peus c'hoant, lenn ADN eus fosiloù zo ken kozh 'giz 4000 bloaz.
|
||||
Ar pezh zo ur marzh, bezañ gouest da lenn molekulennoù ken bihan ha ken kozh-se, soñjit 'ta !
|
||||
Gras d'an titouroù nevez-mañ eo bet gouest ar skipailh da lâret
|
||||
'oa bet doñvaet an ezen e-tro 5000 bloaz a-raok JK, e Afrika neuze.
|
||||
Da lâret eo, kalz a-raok ar c'hezeg, a zo bet doñvaet 2 wech e gwirionez,
|
||||
etre 3500 ha 2000 bloaz a-raok JK.
|
||||
Ha tammoù all eus an istor a zo bet lakaet war wel ivez :
|
||||
An ezen zo en em gavet e Eurazia evit ar wech kentañ 'tro 2500 bloaz a-raok JK.
|
||||
Hag adalek ar poent-se int deuet da vezañ un tammig disheñvel, tamm-ha-tamm, deus ar spesad orin.
|
||||
N'eo ket klok an istor c'hoazh met kalz muioc'h a draoù 'zo anavezet bremañ memes tra.
|
||||
|
||||
Gras d'an ADN kozh hon eus graet ur veaj en amzer dremenet,
|
||||
evit goût pelec'h ha pegoulz oa kroget an darempredoù etre an denelezh hag an ezen.
|
||||
Labour a chom d'ober, evit goût, da skouer, dre belec'h int tremenet evit mont er maez eus Afrika.
|
||||
War an douar hepken, pe war vag ?
|
||||
Pe c'hoazh, e-touez an ezen zo er bed, peseurt jenoù pe peseurt gouennoù
|
||||
a vefe da c'houzañviñ gwelloc'h cheñchamant an hin.
|
||||
|
||||
Pezh zo sur 'vat, ne vije ket bet ar bed evel m'emañ hep an ezen.
|
||||
Ar re-se zo bet ar re gentañ o trañsportañ, o tougañ hon traoù,
|
||||
traoù hon tadoù ha mammoù kozh, ha n'eo ket dister !
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
116
content/podcasts/brav-ha-bev/29-plant-ha-trouz/index.br.md
Normal file
116
content/podcasts/brav-ha-bev/29-plant-ha-trouz/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,116 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#29 Ar plant hag an trouz"
|
||||
date: 2023-04-19T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./plantHaTrouz.jpg"
|
||||
slug: "29-plant-ha-trouz"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar plant hag an trouz**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plant-hag-an-trouz).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plant-hag-an-trouz/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Trouz a-bep seurt zo en natur.
|
||||
Un efed a ra an trouz d'ar boudoù bev, d'an organismoù.
|
||||
Al lapoused a selaou lapoused all.
|
||||
Ar bronneged, les mammifères, a implij kalz a sonioù ivez.
|
||||
An amprevaned ivez.
|
||||
|
||||
Hiziv ne vo ket kontet eus ar re-se.
|
||||
Kontet vo deus ar plant hag an efed 'neus an trouz warno.
|
||||
|
||||
Ar sujed-se n'eo ket anavezet kement-all, met kalzik a studiadennoù a zo bet kaset da-benn memestra.
|
||||
Ne gomzan ket amañ eus efed ar sonerezh, met kentoc'h eus efed ar sonioù, an trouz.
|
||||
Traoù un tammig iskis a c'heller kavout diwar-benn efed ar sonerezh war ar plant, met din-me n'int ket gwall skiantel.
|
||||
Da lâret eo, an traoù-se n'int ket bet kadarnaet gant kalz skipailhoù.
|
||||
|
||||
Komañsomp gant trouz simpl neuze, evel hemañ.
|
||||
Plijus, 'gav ket deoc'h ?
|
||||
Lakaet zo bet plantennoù 'giz tomatez da glevet ar son-mañ e-pad 3 eur, bep eil devezh.
|
||||
Ar skipailh 'n deus bet ar mennozh-se 'n deus muzuliet ur c'hresk a 13% en eostad.
|
||||
Ha gwelloc'h c'hoazh 'oa evit ar c'hoñkombrez.
|
||||
Diaes 'vefe lakaat an dra-se e pleustr er parkeier 'vat, ken trouzus evel ma 'vefe !
|
||||
|
||||
Taolioù esae all a zo bet.
|
||||
Da skouer, kavet zo bet e tiwan gwelloc'h ar maiz gant sonioù "gwenn", giz-se.
|
||||
pe gant ur son izel-tre, 'giz hemañ.
|
||||
Gant ar sonioù-se neuze zo muioc'h a c'hreun a ziwan, e-tro 10% muioc'h memes tra, n'eo ket dister.
|
||||
|
||||
Penaos e ya en-dro ?
|
||||
Gwir eo n'eus ket bet kavet skouarnioù gant ar plant.
|
||||
Luziet-kenañ eo ar mont en-dro, n'eo ket sklaer evit poent.
|
||||
Hervez ar skipailhoù zo o labourat war an dra-se, pep tra a teu deus moger ar c'helligoù da gentañ, la paroi cellulaire.
|
||||
Gant an trouz, ar voger a fiñv un tammig bihan.
|
||||
Kannaded a zo en holl gelligoù.
|
||||
Kannaded zo a lâr eo tomm, reoù all a lâr zo gwask war ar c'hellig…
|
||||
Ha moarvat zo kannaded a zo gouest da lâret en deus fiñvet ar voger.
|
||||
Ar re-se a galv kannaded all, hag a-benn ar fin 'vez cheñchet kementad protein-mañ-protein.
|
||||
Ha hervez live ar proteinoù e cheñch emzalc'h ar c'hellig, ha neuze emzalc'h ar plant.
|
||||
'Giz m'ho peus komprenet, luziet-kenañ eo an afer ha n'eo ket echu an enklaskoù !
|
||||
|
||||
Perak 'ta e c'hell ar plant klevet o endro ?
|
||||
Sonioù zo, trouz zo, a zo mat dezho da glevet.
|
||||
Pa n'haller ket fiñval, mat eo bezañ gouest da c'hoût penaos emañ an traoù tro-war-dro.
|
||||
Goût pegoulz zo dour gant trouz ar glav, pe c'hoazh klevet trouz al loened da skouer.
|
||||
|
||||
Just a-walc'h, diskouezet zo bet eo gouest ur spesad, Arabidopsis taliana, da anavezout trouz ur viskoulenn o tebriñ e zelioù.
|
||||
An dra-se zo un tammig e-giz ASMR evidomp, trouz plijus.
|
||||
Met evit ar plant eo un alarm a lâr dezho eo ret en em zifenn !
|
||||
Ha setu giz-se pa glev ar plant-se un trouz e-giz-se e produont molekulennoù a zo fall evit ar biskoul.
|
||||
|
||||
Ur studiadenn all 'n deus diskouezet un dra all.
|
||||
Emaoc'h o paouez klevet un wenanenn o nijal.
|
||||
Emañ o klask nektar ur fleurenn.
|
||||
Just a-walc'h, unan zo aze, ur fleurenn eus familh an Oenothera.
|
||||
Pal ar fleurenn eo desachañ ar wenanenn evit kaout pollen fleurioù all, ha strujañ war-lerc'h.
|
||||
Kinnig a ra d'ar wenanenn nektar neuze.
|
||||
An dra-se zo en natur.
|
||||
E arnodva ur skipailh skiantel, n'eo ket tre ar memes tra.
|
||||
N'eus gwenanenn ebet met un uhelgomzer kentoc'h.
|
||||
Ha gant ar son-se dre an uhelgomzer.
|
||||
Ar skipailh 'n deus kavet e oa muioc'h a sukr 'barzh an nektar, diouzhtu war-lerc'h ar son.
|
||||
Klasket o deus gant ar son-mañ ivez.
|
||||
Memes tra, kalz sukr en nektar.
|
||||
Ha gant ar son-se : nebeud a sukr.
|
||||
Ar fleur a zo gouest da respont d'ar gwenan neuze !
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ vo lakaet ar gaoz war ur studiadenn embannet e fin miz Meurzh 2023.
|
||||
Ar studiadenn-se a ziskouez e vefe gouest ar plant, ouzhpenn klevet trouz, met ivez produiñ trouz !
|
||||
|
||||
Ar skipailh en deus lakaet butun ha tomatez (ar plant) dindan mikroioù.
|
||||
Mikroioù ultrason, evit enrollañ un trouz n'omp ket gouest da glevet, ken uhel eo.
|
||||
Enrollet o deus plant yac'h, ha plant lakaet bec'h warno :
|
||||
plant gant delioù troc'het, pe hep dour da skouer.
|
||||
|
||||
Ha klevet vez an difoc'h !
|
||||
'maomp o paouez klevet enrolladenn ur blantenn bec'h warni.
|
||||
Cheñchet eo bet an enrolladenn evit d'an den bezañ gouest da glevet an traoù :
|
||||
izelaet eo bet ar son, ha buanaet ivez.
|
||||
Dre vras ar plant bec'h warno o deus produet betek 50 klik bep eurvezh, ha kalz nebeutoc'h a oa gant ar plant yac'h.
|
||||
Ar pezh a c'hoarvez moarvat eo klogorennoù aer 'barzh ar plant, a darzh.
|
||||
Ha muioc'h a zo pa vez lakaet ur blantenn diaes.
|
||||
N'eo ket sur tamm ebet e c'hell div blantenn kichen-ha-kichen komz e-giz-se, met organismoù all a vefe gouest da glevet 'vat.
|
||||
Amprevaned zo a c'hellfe klevet seurt trouz da skouer ha kompren n'eo ket yac'h ur blantenn,
|
||||
pe n'eo ket yac'h a-walc'h evit dozviñ vioù atav.
|
||||
|
||||
Ha ganeomp-ni e c'hellfe bezañ klevet ivez,
|
||||
pe kentoc'h gant labourerien douar ekipet mat, a fellfe dezho dourañ o flant
|
||||
pa vez ezhomm hepken evit espern dour.
|
||||
|
||||
Hiziv hon eus klevet bed ar plant.
|
||||
Peogwir ne weler ket o divskouarn n'eo ket bet studiet kalz
|
||||
efed ar sonioù, an trouz, warno.
|
||||
Cheñch a ra an traoù bremañ, ar sell deus ar plant 'neus cheñchet abaoe un nebeud bloavezhioù.
|
||||
Birvilh 'zo er bed skiantel memes evit kompren muioc'h an organismoù-se,
|
||||
a zo kempleshoc'h a-feur ma teskomp traoù diwar o fenn.
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
116
content/podcasts/brav-ha-bev/29-plant-ha-trouz/index.fr.md
Normal file
116
content/podcasts/brav-ha-bev/29-plant-ha-trouz/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,116 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#29 Ar plant hag an trouz"
|
||||
date: 2023-04-19T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./plantHaTrouz.jpg"
|
||||
slug: "29-plant-ha-trouz"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar plant hag an trouz**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plant-hag-an-trouz).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plant-hag-an-trouz/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Trouz a-bep seurt zo en natur.
|
||||
Un efed a ra an trouz d'ar boudoù bev, d'an organismoù.
|
||||
Al lapoused a selaou lapoused all.
|
||||
Ar bronneged, les mammifères, a implij kalz a sonioù ivez.
|
||||
An amprevaned ivez.
|
||||
|
||||
Hiziv ne vo ket kontet eus ar re-se.
|
||||
Kontet vo deus ar plant hag an efed 'neus an trouz warno.
|
||||
|
||||
Ar sujed-se n'eo ket anavezet kement-all, met kalzik a studiadennoù a zo bet kaset da-benn memestra.
|
||||
Ne gomzan ket amañ eus efed ar sonerezh, met kentoc'h eus efed ar sonioù, an trouz.
|
||||
Traoù un tammig iskis a c'heller kavout diwar-benn efed ar sonerezh war ar plant, met din-me n'int ket gwall skiantel.
|
||||
Da lâret eo, an traoù-se n'int ket bet kadarnaet gant kalz skipailhoù.
|
||||
|
||||
Komañsomp gant trouz simpl neuze, evel hemañ.
|
||||
Plijus, 'gav ket deoc'h ?
|
||||
Lakaet zo bet plantennoù 'giz tomatez da glevet ar son-mañ e-pad 3 eur, bep eil devezh.
|
||||
Ar skipailh 'n deus bet ar mennozh-se 'n deus muzuliet ur c'hresk a 13% en eostad.
|
||||
Ha gwelloc'h c'hoazh 'oa evit ar c'hoñkombrez.
|
||||
Diaes 'vefe lakaat an dra-se e pleustr er parkeier 'vat, ken trouzus evel ma 'vefe !
|
||||
|
||||
Taolioù esae all a zo bet.
|
||||
Da skouer, kavet zo bet e tiwan gwelloc'h ar maiz gant sonioù "gwenn", giz-se.
|
||||
pe gant ur son izel-tre, 'giz hemañ.
|
||||
Gant ar sonioù-se neuze zo muioc'h a c'hreun a ziwan, e-tro 10% muioc'h memes tra, n'eo ket dister.
|
||||
|
||||
Penaos e ya en-dro ?
|
||||
Gwir eo n'eus ket bet kavet skouarnioù gant ar plant.
|
||||
Luziet-kenañ eo ar mont en-dro, n'eo ket sklaer evit poent.
|
||||
Hervez ar skipailhoù zo o labourat war an dra-se, pep tra a teu deus moger ar c'helligoù da gentañ, la paroi cellulaire.
|
||||
Gant an trouz, ar voger a fiñv un tammig bihan.
|
||||
Kannaded a zo en holl gelligoù.
|
||||
Kannaded zo a lâr eo tomm, reoù all a lâr zo gwask war ar c'hellig…
|
||||
Ha moarvat zo kannaded a zo gouest da lâret en deus fiñvet ar voger.
|
||||
Ar re-se a galv kannaded all, hag a-benn ar fin 'vez cheñchet kementad protein-mañ-protein.
|
||||
Ha hervez live ar proteinoù e cheñch emzalc'h ar c'hellig, ha neuze emzalc'h ar plant.
|
||||
'Giz m'ho peus komprenet, luziet-kenañ eo an afer ha n'eo ket echu an enklaskoù !
|
||||
|
||||
Perak 'ta e c'hell ar plant klevet o endro ?
|
||||
Sonioù zo, trouz zo, a zo mat dezho da glevet.
|
||||
Pa n'haller ket fiñval, mat eo bezañ gouest da c'hoût penaos emañ an traoù tro-war-dro.
|
||||
Goût pegoulz zo dour gant trouz ar glav, pe c'hoazh klevet trouz al loened da skouer.
|
||||
|
||||
Just a-walc'h, diskouezet zo bet eo gouest ur spesad, Arabidopsis taliana, da anavezout trouz ur viskoulenn o tebriñ e zelioù.
|
||||
An dra-se zo un tammig e-giz ASMR evidomp, trouz plijus.
|
||||
Met evit ar plant eo un alarm a lâr dezho eo ret en em zifenn !
|
||||
Ha setu giz-se pa glev ar plant-se un trouz e-giz-se e produont molekulennoù a zo fall evit ar biskoul.
|
||||
|
||||
Ur studiadenn all 'n deus diskouezet un dra all.
|
||||
Emaoc'h o paouez klevet un wenanenn o nijal.
|
||||
Emañ o klask nektar ur fleurenn.
|
||||
Just a-walc'h, unan zo aze, ur fleurenn eus familh an Oenothera.
|
||||
Pal ar fleurenn eo desachañ ar wenanenn evit kaout pollen fleurioù all, ha strujañ war-lerc'h.
|
||||
Kinnig a ra d'ar wenanenn nektar neuze.
|
||||
An dra-se zo en natur.
|
||||
E arnodva ur skipailh skiantel, n'eo ket tre ar memes tra.
|
||||
N'eus gwenanenn ebet met un uhelgomzer kentoc'h.
|
||||
Ha gant ar son-se dre an uhelgomzer.
|
||||
Ar skipailh 'n deus kavet e oa muioc'h a sukr 'barzh an nektar, diouzhtu war-lerc'h ar son.
|
||||
Klasket o deus gant ar son-mañ ivez.
|
||||
Memes tra, kalz sukr en nektar.
|
||||
Ha gant ar son-se : nebeud a sukr.
|
||||
Ar fleur a zo gouest da respont d'ar gwenan neuze !
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
Hag evit echuiñ vo lakaet ar gaoz war ur studiadenn embannet e fin miz Meurzh 2023.
|
||||
Ar studiadenn-se a ziskouez e vefe gouest ar plant, ouzhpenn klevet trouz, met ivez produiñ trouz !
|
||||
|
||||
Ar skipailh en deus lakaet butun ha tomatez (ar plant) dindan mikroioù.
|
||||
Mikroioù ultrason, evit enrollañ un trouz n'omp ket gouest da glevet, ken uhel eo.
|
||||
Enrollet o deus plant yac'h, ha plant lakaet bec'h warno :
|
||||
plant gant delioù troc'het, pe hep dour da skouer.
|
||||
|
||||
Ha klevet vez an difoc'h !
|
||||
'maomp o paouez klevet enrolladenn ur blantenn bec'h warni.
|
||||
Cheñchet eo bet an enrolladenn evit d'an den bezañ gouest da glevet an traoù :
|
||||
izelaet eo bet ar son, ha buanaet ivez.
|
||||
Dre vras ar plant bec'h warno o deus produet betek 50 klik bep eurvezh, ha kalz nebeutoc'h a oa gant ar plant yac'h.
|
||||
Ar pezh a c'hoarvez moarvat eo klogorennoù aer 'barzh ar plant, a darzh.
|
||||
Ha muioc'h a zo pa vez lakaet ur blantenn diaes.
|
||||
N'eo ket sur tamm ebet e c'hell div blantenn kichen-ha-kichen komz e-giz-se, met organismoù all a vefe gouest da glevet 'vat.
|
||||
Amprevaned zo a c'hellfe klevet seurt trouz da skouer ha kompren n'eo ket yac'h ur blantenn,
|
||||
pe n'eo ket yac'h a-walc'h evit dozviñ vioù atav.
|
||||
|
||||
Ha ganeomp-ni e c'hellfe bezañ klevet ivez,
|
||||
pe kentoc'h gant labourerien douar ekipet mat, a fellfe dezho dourañ o flant
|
||||
pa vez ezhomm hepken evit espern dour.
|
||||
|
||||
Hiziv hon eus klevet bed ar plant.
|
||||
Peogwir ne weler ket o divskouarn n'eo ket bet studiet kalz
|
||||
efed ar sonioù, an trouz, warno.
|
||||
Cheñch a ra an traoù bremañ, ar sell deus ar plant 'neus cheñchet abaoe un nebeud bloavezhioù.
|
||||
Birvilh 'zo er bed skiantel memes evit kompren muioc'h an organismoù-se,
|
||||
a zo kempleshoc'h a-feur ma teskomp traoù diwar o fenn.
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/29-plant-ha-trouz/plantHaTrouz.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/29-plant-ha-trouz/plantHaTrouz.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 578 KiB |
129
content/podcasts/brav-ha-bev/30-marmouzed-ereadurezh/index.br.md
Normal file
129
content/podcasts/brav-ha-bev/30-marmouzed-ereadurezh/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,129 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#30 Ar marmouzed hag an ereadurezh"
|
||||
date: 2023-05-24T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./marmouzedHagEreadurezh.jpg"
|
||||
slug: "30-marmouzed-ereadurezh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar marmouzed hag an ereadurezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-marmouzed-hag-an-ereadurezh).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-marmouzed-hag-an-ereadurezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Eeus ar gerioù an hini eo vo kontet deoc'h hiziv.
|
||||
Ganto e c'hellomp sevel frazennoù ha lâret ar pezh a fell deomp lâret.
|
||||
Bammus eo, en ur mod :
|
||||
gall' reomp komz deus an amzer, deus an amzer da zont,
|
||||
deus traoù ha n'eus ket deuzouto memes, ha me oar me.
|
||||
Kemend-all a draoù evel zo moiaen d'ober gant ar gerioù !
|
||||
Ha padal n'eus ket miliardoù anezho.
|
||||
Un tammig muioc'h 'vit 20 mil ger zo war geriadur an Here evit ar brezhoneg.
|
||||
War ar pemdez, 'vez ket implijet muioc'h 'vit 8000.
|
||||
Pezh zo, ar gerioù a c'hell kaout meur a ster.
|
||||
Hervez ar gerioù all er frazenn vez komprenet pe choazet ster ur ger.
|
||||
Eus an dra-se vez graet "ereadurezh" pe "sintaks".
|
||||
|
||||
Met eus pelec'h 'teu an ereadurezh ?
|
||||
Ijinet eo bet gant an Den ?
|
||||
Pe loened 'zo zo gouest sevel frazennoù ivez ?
|
||||
|
||||
Diskouezet zo bet gant un nebeud studiadennoù e c'hell loened zo
|
||||
lakaat gerioù asambles evit sevel frazennoù.
|
||||
Pe lakaat sonioù asambles kentoc'h.
|
||||
Pezh 'vez anvet "unvezh mouezhel" (unité vocale e galleg).
|
||||
Ha pa gomzan eus loened eo kentoc'h deus marmoused zo kaoz, pe primated dre just.
|
||||
Da skouer zo ur spesad, anvet Cercopithecus nictitans
|
||||
(ur marmous gant ur fri gwenn), zo gouest da lâret 2 c'her
|
||||
pa vez un dra bennak dic'hortoz.
|
||||
An dra-se vez klevet dreist-holl pa vez ul loupard o tont.
|
||||
hag ar son-se a vez laosket kentoc'h pa vez un egl nepel.
|
||||
Gall' ra an huchadennoù-se reiñ un tammig aon d'al loupard pe d'an egl,
|
||||
met dreist-holl 'vez roet da c'hoût d'ar strollad zo ur preizher.
|
||||
|
||||
Pa vez huchet an 2 asambles 'at, da skouer ur "pyow" ha meur a "hack"
|
||||
vez splannoc'h respont ar strollad : mont a reont kuit diouzhtu war-lerc'h.
|
||||
Amañ neuze "Pyow" a dalv "loupard", "hack" a dalv "egl"
|
||||
ha "pyow hack hack" a dalv "mont a reomp kuit".
|
||||
Ur ster nevez zo gant ur sekañs gerioù.
|
||||
|
||||
Gant ar marmoused bras, 'giz ar bonoboed, zo traoù heñvel :
|
||||
komz a reont pa gavont boued, ha deus pegen mat,
|
||||
pegen dibar eo ar boued 'vez an huchadennoù
|
||||
Studiet eo bet an huchadennoù-se gant Zanna Clay ha Klaus Zuberbühler,
|
||||
hag embannet eo bet an disoc'hoù war ur pennad er journal skiantel PLoS One e 2011.
|
||||
Enrollet zo bet ganto bonoboed o doa kavet avaloù.
|
||||
Pe bonoboed o doa kavet kiwioù.
|
||||
Dav eo goût : kavout a reont kalz gwelloc'h ar c'hiwioù.
|
||||
Ne reont ket ar memes huchadennoù neuze : uheloc'h eo pa gavont kiwioù.
|
||||
Pezh zo bet graet gant an enrolladennoù-se, 'oa lakaat bonoboed all da glevet anezho.
|
||||
Boaziet 'oa bet ar bonoboed-se da gavout kiwioù en ul lec'h,
|
||||
hag avaloù en ul lec'h all.
|
||||
Ha petra a c'hoarveze gant enrolladenn ur bonobo o kavout kiwioù ?
|
||||
Ar bonoboed a glaske boued kentoc'h e lec'h ar c'hiwioù.
|
||||
Hag ar c'hontrol gant an enrolladenn all, enrolladenn an avaloù.
|
||||
Ar marmoused a glaske kentoc'h e lec'h an avaloù.
|
||||
Da lâret eo, ar sekañsoù huchadennoù a dalv un dra bennak resis evit ar bonoboed.
|
||||
Liammet eo sekañs-mañ-sekañs deus ur ster (kiwioù pe avaloù),
|
||||
pe da nebeutañ deus un emzalc'h (klask e lec'h-mañ-lec'h).
|
||||
|
||||
Met e gwirionez gant an enklask-mañ eo diaes goût penaos 'vez komprenet an enrolladennoù gant ar marmoused.
|
||||
Hag ur ster zo d'ar sekañsoù huchadennoù ?
|
||||
Peotramant vez ket klevet gant ar bonoboed 'met an uhelder da skouer ?
|
||||
|
||||
|
||||
Ur studiadenn nevez embannet a ro respontoù.
|
||||
Gant marmoused all ar wech-mañ: gant chimpazeed.
|
||||
Embannet eo bet e miz Mae 2023 er journal Nature Communications gant ur skipailh eus bro Suis.
|
||||
Goût a ouzomp vez implijet gerioù ispisial gant ar chimpanzeed.
|
||||
Gerioù 'giz "huu" pa vezont souezhet pe p'o dez aon.
|
||||
Un alarm eo en ur mod.
|
||||
Ur galv all zo, "waa", a vez implijet e meur a zegouez.
|
||||
Da skouer e-kerzh ar chase pe pa vez gwelet ur preizher.
|
||||
Merzet 'zo bet ivez e vez bodet an daou c'her a-wechoù.
|
||||
Hag an dra-se a c'hoarvez pa vez gwelet un naer da skouer.
|
||||
Ar skipailh en deus divizet labourat war ar gerioù-se, oc'h unan pe lakaet asambles.
|
||||
|
||||
Un taol arnod kentañ zo bet graet.
|
||||
Lakaet zo bet un naer plouzet, ur serpant plouzet, e-kichen ur strollad chimpazeed.
|
||||
Un tamm spontet vezont dirak ar serpanted,
|
||||
ha dreist-holl e klaskont goût pelec'h emaint 'vit nompas kerzhout warno.
|
||||
Ganto zo bet huchet diouzhtu "huu" pe "huu-waa".
|
||||
|
||||
Evit klask kompren an diforc'h etre ar gerioù-se lakaet asambles pe pas,
|
||||
zo bet graet un taol esae all.
|
||||
Un taol-esae gant un uhelgomzer.
|
||||
Lakaet zo bet da baseal ar gerioù, oc'h unan pe asambles.
|
||||
Dre vras, ne c'hoarveze ket kalz traoù gant ar gerioù oc'h unan.
|
||||
Er c'hontrol, gant "huu-waa", ar chimpazeed o deus sellet deus an uhelgomzer,
|
||||
hep gortoz, ha sellet o deus deuzoutañ e-pad pell.
|
||||
Da lâret eo e oant strafuilhet.
|
||||
Un nebeud chimpazeed o deus krapet er gwez memes,
|
||||
evit chom pell deus ar pezh a vefe ur serpant
|
||||
met 'vit gwelet anezhañ memes tra.
|
||||
O respont a oa kreñvoc'h neuze.
|
||||
Un trede ster a sav diwar an 2 c'her lakaet asambles.
|
||||
|
||||
N'haller ket goût petra sifini dre-just ar galv.
|
||||
N'eus nemet martezeadennoù :
|
||||
marteze 'vez kreñvaet ar "huu" gant ar "waa",
|
||||
evit lâret "dañjer bras" e plas "dañjer" nemetken.
|
||||
Pe mod-all vez liammet an 2 evit lâret "dañjer", "deuit amañ diouzhtu"
|
||||
|
||||
Ret 'vo sevel studiadennoù all evit kompren un tamm muioc'h yezh ar chimpazeed.
|
||||
|
||||
Pezh zo sur : un doare ereadurezh pe sintaks, vez implijet gant ar chimpanzeed.
|
||||
Gouest int da implijout traoù heñvel deus hor gerioù deomp-ni.
|
||||
Gerioù zo dezho ur ster disheñvel pa vezont lakaet asambles gant gerioù all.
|
||||
An dra-se a dalv vez kavet ereadurezh gant hor c'hendirvi dostañ, ar chimpazeed. Sur a-walc'h e oa deuzouti ivez gant ar gourdad boutin deomp (notre ancêtre commun)
|
||||
a oa war an douar tro 10 milion a vloavezhioù zo.
|
||||
En ur genderc'hel da studiañ gerioù ar marmoused e vo komprenet gwelloc'h, a dra sur,
|
||||
orin an ereadurezh, a zo koshoc'h vit ar pezh a oa soñjet a-raok.
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
129
content/podcasts/brav-ha-bev/30-marmouzed-ereadurezh/index.fr.md
Normal file
129
content/podcasts/brav-ha-bev/30-marmouzed-ereadurezh/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,129 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#30 Ar marmouzed hag an ereadurezh"
|
||||
date: 2023-05-24T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./marmouzedHagEreadurezh.jpg"
|
||||
slug: "30-marmouzed-ereadurezh"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar marmouzed hag an ereadurezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-marmouzed-hag-an-ereadurezh).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-marmouzed-hag-an-ereadurezh/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Eeus ar gerioù an hini eo vo kontet deoc'h hiziv.
|
||||
Ganto e c'hellomp sevel frazennoù ha lâret ar pezh a fell deomp lâret.
|
||||
Bammus eo, en ur mod :
|
||||
gall' reomp komz deus an amzer, deus an amzer da zont,
|
||||
deus traoù ha n'eus ket deuzouto memes, ha me oar me.
|
||||
Kemend-all a draoù evel zo moiaen d'ober gant ar gerioù !
|
||||
Ha padal n'eus ket miliardoù anezho.
|
||||
Un tammig muioc'h 'vit 20 mil ger zo war geriadur an Here evit ar brezhoneg.
|
||||
War ar pemdez, 'vez ket implijet muioc'h 'vit 8000.
|
||||
Pezh zo, ar gerioù a c'hell kaout meur a ster.
|
||||
Hervez ar gerioù all er frazenn vez komprenet pe choazet ster ur ger.
|
||||
Eus an dra-se vez graet "ereadurezh" pe "sintaks".
|
||||
|
||||
Met eus pelec'h 'teu an ereadurezh ?
|
||||
Ijinet eo bet gant an Den ?
|
||||
Pe loened 'zo zo gouest sevel frazennoù ivez ?
|
||||
|
||||
Diskouezet zo bet gant un nebeud studiadennoù e c'hell loened zo
|
||||
lakaat gerioù asambles evit sevel frazennoù.
|
||||
Pe lakaat sonioù asambles kentoc'h.
|
||||
Pezh 'vez anvet "unvezh mouezhel" (unité vocale e galleg).
|
||||
Ha pa gomzan eus loened eo kentoc'h deus marmoused zo kaoz, pe primated dre just.
|
||||
Da skouer zo ur spesad, anvet Cercopithecus nictitans
|
||||
(ur marmous gant ur fri gwenn), zo gouest da lâret 2 c'her
|
||||
pa vez un dra bennak dic'hortoz.
|
||||
An dra-se vez klevet dreist-holl pa vez ul loupard o tont.
|
||||
hag ar son-se a vez laosket kentoc'h pa vez un egl nepel.
|
||||
Gall' ra an huchadennoù-se reiñ un tammig aon d'al loupard pe d'an egl,
|
||||
met dreist-holl 'vez roet da c'hoût d'ar strollad zo ur preizher.
|
||||
|
||||
Pa vez huchet an 2 asambles 'at, da skouer ur "pyow" ha meur a "hack"
|
||||
vez splannoc'h respont ar strollad : mont a reont kuit diouzhtu war-lerc'h.
|
||||
Amañ neuze "Pyow" a dalv "loupard", "hack" a dalv "egl"
|
||||
ha "pyow hack hack" a dalv "mont a reomp kuit".
|
||||
Ur ster nevez zo gant ur sekañs gerioù.
|
||||
|
||||
Gant ar marmoused bras, 'giz ar bonoboed, zo traoù heñvel :
|
||||
komz a reont pa gavont boued, ha deus pegen mat,
|
||||
pegen dibar eo ar boued 'vez an huchadennoù
|
||||
Studiet eo bet an huchadennoù-se gant Zanna Clay ha Klaus Zuberbühler,
|
||||
hag embannet eo bet an disoc'hoù war ur pennad er journal skiantel PLoS One e 2011.
|
||||
Enrollet zo bet ganto bonoboed o doa kavet avaloù.
|
||||
Pe bonoboed o doa kavet kiwioù.
|
||||
Dav eo goût : kavout a reont kalz gwelloc'h ar c'hiwioù.
|
||||
Ne reont ket ar memes huchadennoù neuze : uheloc'h eo pa gavont kiwioù.
|
||||
Pezh zo bet graet gant an enrolladennoù-se, 'oa lakaat bonoboed all da glevet anezho.
|
||||
Boaziet 'oa bet ar bonoboed-se da gavout kiwioù en ul lec'h,
|
||||
hag avaloù en ul lec'h all.
|
||||
Ha petra a c'hoarveze gant enrolladenn ur bonobo o kavout kiwioù ?
|
||||
Ar bonoboed a glaske boued kentoc'h e lec'h ar c'hiwioù.
|
||||
Hag ar c'hontrol gant an enrolladenn all, enrolladenn an avaloù.
|
||||
Ar marmoused a glaske kentoc'h e lec'h an avaloù.
|
||||
Da lâret eo, ar sekañsoù huchadennoù a dalv un dra bennak resis evit ar bonoboed.
|
||||
Liammet eo sekañs-mañ-sekañs deus ur ster (kiwioù pe avaloù),
|
||||
pe da nebeutañ deus un emzalc'h (klask e lec'h-mañ-lec'h).
|
||||
|
||||
Met e gwirionez gant an enklask-mañ eo diaes goût penaos 'vez komprenet an enrolladennoù gant ar marmoused.
|
||||
Hag ur ster zo d'ar sekañsoù huchadennoù ?
|
||||
Peotramant vez ket klevet gant ar bonoboed 'met an uhelder da skouer ?
|
||||
|
||||
|
||||
Ur studiadenn nevez embannet a ro respontoù.
|
||||
Gant marmoused all ar wech-mañ: gant chimpazeed.
|
||||
Embannet eo bet e miz Mae 2023 er journal Nature Communications gant ur skipailh eus bro Suis.
|
||||
Goût a ouzomp vez implijet gerioù ispisial gant ar chimpanzeed.
|
||||
Gerioù 'giz "huu" pa vezont souezhet pe p'o dez aon.
|
||||
Un alarm eo en ur mod.
|
||||
Ur galv all zo, "waa", a vez implijet e meur a zegouez.
|
||||
Da skouer e-kerzh ar chase pe pa vez gwelet ur preizher.
|
||||
Merzet 'zo bet ivez e vez bodet an daou c'her a-wechoù.
|
||||
Hag an dra-se a c'hoarvez pa vez gwelet un naer da skouer.
|
||||
Ar skipailh en deus divizet labourat war ar gerioù-se, oc'h unan pe lakaet asambles.
|
||||
|
||||
Un taol arnod kentañ zo bet graet.
|
||||
Lakaet zo bet un naer plouzet, ur serpant plouzet, e-kichen ur strollad chimpazeed.
|
||||
Un tamm spontet vezont dirak ar serpanted,
|
||||
ha dreist-holl e klaskont goût pelec'h emaint 'vit nompas kerzhout warno.
|
||||
Ganto zo bet huchet diouzhtu "huu" pe "huu-waa".
|
||||
|
||||
Evit klask kompren an diforc'h etre ar gerioù-se lakaet asambles pe pas,
|
||||
zo bet graet un taol esae all.
|
||||
Un taol-esae gant un uhelgomzer.
|
||||
Lakaet zo bet da baseal ar gerioù, oc'h unan pe asambles.
|
||||
Dre vras, ne c'hoarveze ket kalz traoù gant ar gerioù oc'h unan.
|
||||
Er c'hontrol, gant "huu-waa", ar chimpazeed o deus sellet deus an uhelgomzer,
|
||||
hep gortoz, ha sellet o deus deuzoutañ e-pad pell.
|
||||
Da lâret eo e oant strafuilhet.
|
||||
Un nebeud chimpazeed o deus krapet er gwez memes,
|
||||
evit chom pell deus ar pezh a vefe ur serpant
|
||||
met 'vit gwelet anezhañ memes tra.
|
||||
O respont a oa kreñvoc'h neuze.
|
||||
Un trede ster a sav diwar an 2 c'her lakaet asambles.
|
||||
|
||||
N'haller ket goût petra sifini dre-just ar galv.
|
||||
N'eus nemet martezeadennoù :
|
||||
marteze 'vez kreñvaet ar "huu" gant ar "waa",
|
||||
evit lâret "dañjer bras" e plas "dañjer" nemetken.
|
||||
Pe mod-all vez liammet an 2 evit lâret "dañjer", "deuit amañ diouzhtu"
|
||||
|
||||
Ret 'vo sevel studiadennoù all evit kompren un tamm muioc'h yezh ar chimpazeed.
|
||||
|
||||
Pezh zo sur : un doare ereadurezh pe sintaks, vez implijet gant ar chimpanzeed.
|
||||
Gouest int da implijout traoù heñvel deus hor gerioù deomp-ni.
|
||||
Gerioù zo dezho ur ster disheñvel pa vezont lakaet asambles gant gerioù all.
|
||||
An dra-se a dalv vez kavet ereadurezh gant hor c'hendirvi dostañ, ar chimpazeed. Sur a-walc'h e oa deuzouti ivez gant ar gourdad boutin deomp (notre ancêtre commun)
|
||||
a oa war an douar tro 10 milion a vloavezhioù zo.
|
||||
En ur genderc'hel da studiañ gerioù ar marmoused e vo komprenet gwelloc'h, a dra sur,
|
||||
orin an ereadurezh, a zo koshoc'h vit ar pezh a oa soñjet a-raok.
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 690 KiB |
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/31-an-teureuged/anTeureuged.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/31-an-teureuged/anTeureuged.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 645 KiB |
128
content/podcasts/brav-ha-bev/31-an-teureuged/index.br.md
Normal file
128
content/podcasts/brav-ha-bev/31-an-teureuged/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,128 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#31 An teureuged"
|
||||
date: 2023-09-13T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anTeureuged.jpg"
|
||||
slug: "31-an-teureuged"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An teureuged**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-teureuged-hag-an-tredan).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-teureuged-hag-an-tredan/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Brav eo an amzer hiziv, deomp da bourmen !
|
||||
Met pelec'h ?
|
||||
Mmh, er c'hoad marteze ?
|
||||
Met da ziwall zo, gall' reomp bezañ taget.
|
||||
Vo ket komzet eus ar bleizi na eus ar sarpanted hiziv.
|
||||
Kontet 'vo eus traoù bihanoc'h kentoc'h : an teureuged, les tiques.
|
||||
Ur bern traoù zo da zeskiñ diwar o fenn !
|
||||
|
||||
Petra eo an teureuged neuze ?
|
||||
Pe an tarlasked, pe an tilhed, 'giz 'vez lâret mod-all ?
|
||||
Araknid int, 'giz ar c'hevnid.
|
||||
N'emaint ket er memes familh 'vat, met en unan all : familh an akarianed.
|
||||
Bihan-bihan int, etre 3 ha 6 mm, ar pezh zo bras a-walc'h evit an akarianed.
|
||||
Kavet 'vezont war ar plant bihan, 'giz ar geot pe al louzoù, hag aze, emaint o c'hortoz.
|
||||
|
||||
O c'hortoz un ostiz emaint.
|
||||
Rak parazited pe loened arvevat int.
|
||||
Bevañ a reont diwar un ostiz.
|
||||
Pe meur a hini evit a sell ouzh an teureuged.
|
||||
'Maon o vont da gontañ deoc'h kelc'hiad o buhez.
|
||||
'Giz loened rummad an artropoded o deus an teureuged meur a stumm e-korf o buhez.
|
||||
|
||||
Kregiñ a ra gant ur vi.
|
||||
|
||||
En nevez-amzer e teu ul larvenn diwar ar vi-mañ.
|
||||
Klask a ra un ostiz evit debriñ he fred kentañ :
|
||||
ul loen bihan a-walc'h (ul labous da skouer, pe ur bronneg bihan).
|
||||
Chom a ra war an ostiz an hañv-pad, ma'g'eo gouest.
|
||||
'Pad ar prantad-mañ eo krog-mat er c'hroc'hen, ha sunañ a ra gwad an ostiz.
|
||||
En diskar-amzer e kouezh, debret he deus trawalc'h, ha muzañ a ra, cheñch a ra.
|
||||
Dont a ra da nimfenn.
|
||||
|
||||
An nimfenn a c'hortoz an nevez amzer war-lerc'h evit klask un ostiz all, e-pad an hañv ivez.
|
||||
P'he deus lonket gwad a-walc'h, en diskar-amzer e kouezh en-dro ha, a-benn ar fin e teu en oad.
|
||||
|
||||
En nevez-amzer goude, e klask an ostiz diwezhañ, ul loen brasoc'h ar wech-mañ :
|
||||
ur c'hi, ur vuoc'h, pe c'hoazh un den…
|
||||
Ar parezed a glask ar pared, ha strujañ a reont war an ostiz.
|
||||
Da c'houde e krog ar parezed 'barzh ar c'hroc'hen evit sunañ gwad ur wech diwezhañ.
|
||||
|
||||
Ha war-lerc'h e kouezhont ur wech all war al leur evit dozviñ vioù, milieroù anezho.
|
||||
|
||||
Hag adkroget ar c'helc'hiad gant pep hini eus ar vioù-se
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
Dav eo goût : n'eo ket an teureuged a zo dañjerus.
|
||||
'Vez ket lonket kalz gwad, pegen bihan int.
|
||||
Met an teureuged n'int ket oc'h unan !
|
||||
Alies e teuont gant baktiri anvet Borrelia, hag ar re-se zo dañjerus.
|
||||
Hervez an Inrae (an institud a ra enklaskoù diwar-benn al labour douar hag an endro),
|
||||
30% eus an teureuged a vefe ar Borrelia en enno, e Frañs.
|
||||
Ma vez un den kroget gant un teureug eñfektet e c'hell bezañ eñfektet ivez.
|
||||
Gall' ra 'n em gavet klañv gant ur c'hleñved anvet borrelioz pe kleñved Lyme, la maladie de Lyme.
|
||||
Ha n'eo ket brav ar c'hleñved-mañ, me 'lâr deoc'h.
|
||||
|
||||
Er penn-kentañ n'eus ke'met un tach ruz war ar c'hroc'hen, a ya war vrasaat.
|
||||
|
||||
War-lerc'h, goude un nebeud sizhunioù hep louzoù (hep antibiotikoù),
|
||||
e ya ar baktiri un tammig peplec'h er c'horf.
|
||||
Klask a reont eñfektiñ lodennoù zo.
|
||||
|
||||
Artrit a c'hell bezañ da skouer, dreist-holl gant ar vugale.
|
||||
Ar baktiri a ya d'ur c'houbl, d'un artikulation, ur glin da skouer, ha poan a ra.
|
||||
|
||||
Ur skuizhder spontus a c'hell bezañ ivez, gant diaestaerioù evit prederiañ ha bezañ aketus.
|
||||
|
||||
Met dre chañs 'zo antibiotikoù, ha gras dezho e c'heller pareañ an dud tapet gant ar borrelioz.
|
||||
|
||||
Ma, un tamm tristik ar gronikenn.
|
||||
Met keloù mat zo, emañ skipailhoù skiantel o labourat war an afer !
|
||||
Da skouer oa bet embannet ur studiadenn e miz Even 2023 e Current Biology
|
||||
gant ur skipailh eus skolveur Bristol, e bro Saoz.
|
||||
C'hoariet o deus gant teureuged ha gant tredan statek, l'électricité statique.
|
||||
Merzhet o deus e vez desachet an teureuged gant feur ul loen bennak pa vez leun a dredan statek.
|
||||
Ha merzet zo bet ivez e vez karget feur al loened,
|
||||
da lâret eo e vez berniet an tredan statek, pa vezont o fiñval en oc'h endro,
|
||||
o frotañ ouzh ar plant lakaomp.
|
||||
Ha neuze gant ur feur leun a dredan e vez desachet an teureuged,
|
||||
hep na vefe graet tra 'bet ganto, hep na vefe lammet memes.
|
||||
Ret eo bezañ tost memestra : un nebeud milimetroù pe sañtimetroù d'ar muiañ,
|
||||
met efedus e seblant bezañ, da nebeutañ evit chom peget ouzh an ostizien
|
||||
|
||||
Gwir eo n'eo ket gwall fetis ar studiadenn-mañ marteze.
|
||||
Unan all zo bet embannet, e fin miz Gouere 2023 er journal Microbiome.
|
||||
Savet zo bet gant ar skipailh ur vaksin ha n'eo ket eeun, da lâret eo,
|
||||
'vez ket vaksinet an dud, 'vez ket vaksinet an teureuged met… an ostizien all.
|
||||
Da skouer, ul logodenn.
|
||||
Ar vaksin a zo ur baktiri all e gwirionez, unan ha ne ra ket zroug.
|
||||
Ur wech lakaet e korf al logodenn e komañs houmañ da sevel enepkorfoù, des anticorps.
|
||||
En em zifen a ra.
|
||||
Ha setu giz-se vez lonket an enepkorfoù-se gant an teureug a glask sunañ ar gwad.
|
||||
Ha kavet zo bet neuze, zo kalz nebeutoc'h a vaktiri Borrelia en teureug-mañ war-lerc'h.
|
||||
Bihanoc'h ar riskl e vefe treuzkaset ar c'hleñved Lyme.
|
||||
Mont a ra war-raok !
|
||||
|
||||
|
||||
Hiziv hon eus graet un tamm pourmenadenn er c'hoad.
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant an teureuged hag ar baktiri Borrelia.
|
||||
Un daouad a c'hell bezañ dañjerus.
|
||||
Met gwelet hon eus ivez e vez brasaet ar gouiziegezh bemdez.
|
||||
Daoust da se eo gwelloc'h diwall memestra.
|
||||
Ha goude ur bourmenadenn en natur, er c'hoad, teurel ur sell deus ar c'horf penn-da-benn !
|
||||
|
||||
Un draig evit echuiñ : m'ho peus c'hoant da gemer perzh en araokadennoù skiantel war an dachenn-mañ
|
||||
e c'hellit mont war al lec'hienn "[citique.fr](https://citique.fr)",
|
||||
e lec'h ma c'hallit signaliñ flemmadennoù,
|
||||
ha sikour ar skipailhoù skiantel da gartennaouiñ an teureuged.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
128
content/podcasts/brav-ha-bev/31-an-teureuged/index.fr.md
Normal file
128
content/podcasts/brav-ha-bev/31-an-teureuged/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,128 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#31 An teureuged"
|
||||
date: 2023-09-13T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./anTeureuged.jpg"
|
||||
slug: "31-an-teureuged"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**An teureuged**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-teureuged-hag-an-tredan).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-teureuged-hag-an-tredan/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Brav eo an amzer hiziv, deomp da bourmen !
|
||||
Met pelec'h ?
|
||||
Mmh, er c'hoad marteze ?
|
||||
Met da ziwall zo, gall' reomp bezañ taget.
|
||||
Vo ket komzet eus ar bleizi na eus ar sarpanted hiziv.
|
||||
Kontet 'vo eus traoù bihanoc'h kentoc'h : an teureuged, les tiques.
|
||||
Ur bern traoù zo da zeskiñ diwar o fenn !
|
||||
|
||||
Petra eo an teureuged neuze ?
|
||||
Pe an tarlasked, pe an tilhed, 'giz 'vez lâret mod-all ?
|
||||
Araknid int, 'giz ar c'hevnid.
|
||||
N'emaint ket er memes familh 'vat, met en unan all : familh an akarianed.
|
||||
Bihan-bihan int, etre 3 ha 6 mm, ar pezh zo bras a-walc'h evit an akarianed.
|
||||
Kavet 'vezont war ar plant bihan, 'giz ar geot pe al louzoù, hag aze, emaint o c'hortoz.
|
||||
|
||||
O c'hortoz un ostiz emaint.
|
||||
Rak parazited pe loened arvevat int.
|
||||
Bevañ a reont diwar un ostiz.
|
||||
Pe meur a hini evit a sell ouzh an teureuged.
|
||||
'Maon o vont da gontañ deoc'h kelc'hiad o buhez.
|
||||
'Giz loened rummad an artropoded o deus an teureuged meur a stumm e-korf o buhez.
|
||||
|
||||
Kregiñ a ra gant ur vi.
|
||||
|
||||
En nevez-amzer e teu ul larvenn diwar ar vi-mañ.
|
||||
Klask a ra un ostiz evit debriñ he fred kentañ :
|
||||
ul loen bihan a-walc'h (ul labous da skouer, pe ur bronneg bihan).
|
||||
Chom a ra war an ostiz an hañv-pad, ma'g'eo gouest.
|
||||
'Pad ar prantad-mañ eo krog-mat er c'hroc'hen, ha sunañ a ra gwad an ostiz.
|
||||
En diskar-amzer e kouezh, debret he deus trawalc'h, ha muzañ a ra, cheñch a ra.
|
||||
Dont a ra da nimfenn.
|
||||
|
||||
An nimfenn a c'hortoz an nevez amzer war-lerc'h evit klask un ostiz all, e-pad an hañv ivez.
|
||||
P'he deus lonket gwad a-walc'h, en diskar-amzer e kouezh en-dro ha, a-benn ar fin e teu en oad.
|
||||
|
||||
En nevez-amzer goude, e klask an ostiz diwezhañ, ul loen brasoc'h ar wech-mañ :
|
||||
ur c'hi, ur vuoc'h, pe c'hoazh un den…
|
||||
Ar parezed a glask ar pared, ha strujañ a reont war an ostiz.
|
||||
Da c'houde e krog ar parezed 'barzh ar c'hroc'hen evit sunañ gwad ur wech diwezhañ.
|
||||
|
||||
Ha war-lerc'h e kouezhont ur wech all war al leur evit dozviñ vioù, milieroù anezho.
|
||||
|
||||
Hag adkroget ar c'helc'hiad gant pep hini eus ar vioù-se
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
Dav eo goût : n'eo ket an teureuged a zo dañjerus.
|
||||
'Vez ket lonket kalz gwad, pegen bihan int.
|
||||
Met an teureuged n'int ket oc'h unan !
|
||||
Alies e teuont gant baktiri anvet Borrelia, hag ar re-se zo dañjerus.
|
||||
Hervez an Inrae (an institud a ra enklaskoù diwar-benn al labour douar hag an endro),
|
||||
30% eus an teureuged a vefe ar Borrelia en enno, e Frañs.
|
||||
Ma vez un den kroget gant un teureug eñfektet e c'hell bezañ eñfektet ivez.
|
||||
Gall' ra 'n em gavet klañv gant ur c'hleñved anvet borrelioz pe kleñved Lyme, la maladie de Lyme.
|
||||
Ha n'eo ket brav ar c'hleñved-mañ, me 'lâr deoc'h.
|
||||
|
||||
Er penn-kentañ n'eus ke'met un tach ruz war ar c'hroc'hen, a ya war vrasaat.
|
||||
|
||||
War-lerc'h, goude un nebeud sizhunioù hep louzoù (hep antibiotikoù),
|
||||
e ya ar baktiri un tammig peplec'h er c'horf.
|
||||
Klask a reont eñfektiñ lodennoù zo.
|
||||
|
||||
Artrit a c'hell bezañ da skouer, dreist-holl gant ar vugale.
|
||||
Ar baktiri a ya d'ur c'houbl, d'un artikulation, ur glin da skouer, ha poan a ra.
|
||||
|
||||
Ur skuizhder spontus a c'hell bezañ ivez, gant diaestaerioù evit prederiañ ha bezañ aketus.
|
||||
|
||||
Met dre chañs 'zo antibiotikoù, ha gras dezho e c'heller pareañ an dud tapet gant ar borrelioz.
|
||||
|
||||
Ma, un tamm tristik ar gronikenn.
|
||||
Met keloù mat zo, emañ skipailhoù skiantel o labourat war an afer !
|
||||
Da skouer oa bet embannet ur studiadenn e miz Even 2023 e Current Biology
|
||||
gant ur skipailh eus skolveur Bristol, e bro Saoz.
|
||||
C'hoariet o deus gant teureuged ha gant tredan statek, l'électricité statique.
|
||||
Merzhet o deus e vez desachet an teureuged gant feur ul loen bennak pa vez leun a dredan statek.
|
||||
Ha merzet zo bet ivez e vez karget feur al loened,
|
||||
da lâret eo e vez berniet an tredan statek, pa vezont o fiñval en oc'h endro,
|
||||
o frotañ ouzh ar plant lakaomp.
|
||||
Ha neuze gant ur feur leun a dredan e vez desachet an teureuged,
|
||||
hep na vefe graet tra 'bet ganto, hep na vefe lammet memes.
|
||||
Ret eo bezañ tost memestra : un nebeud milimetroù pe sañtimetroù d'ar muiañ,
|
||||
met efedus e seblant bezañ, da nebeutañ evit chom peget ouzh an ostizien
|
||||
|
||||
Gwir eo n'eo ket gwall fetis ar studiadenn-mañ marteze.
|
||||
Unan all zo bet embannet, e fin miz Gouere 2023 er journal Microbiome.
|
||||
Savet zo bet gant ar skipailh ur vaksin ha n'eo ket eeun, da lâret eo,
|
||||
'vez ket vaksinet an dud, 'vez ket vaksinet an teureuged met… an ostizien all.
|
||||
Da skouer, ul logodenn.
|
||||
Ar vaksin a zo ur baktiri all e gwirionez, unan ha ne ra ket zroug.
|
||||
Ur wech lakaet e korf al logodenn e komañs houmañ da sevel enepkorfoù, des anticorps.
|
||||
En em zifen a ra.
|
||||
Ha setu giz-se vez lonket an enepkorfoù-se gant an teureug a glask sunañ ar gwad.
|
||||
Ha kavet zo bet neuze, zo kalz nebeutoc'h a vaktiri Borrelia en teureug-mañ war-lerc'h.
|
||||
Bihanoc'h ar riskl e vefe treuzkaset ar c'hleñved Lyme.
|
||||
Mont a ra war-raok !
|
||||
|
||||
|
||||
Hiziv hon eus graet un tamm pourmenadenn er c'hoad.
|
||||
Graet hon eus anaoudegezh gant an teureuged hag ar baktiri Borrelia.
|
||||
Un daouad a c'hell bezañ dañjerus.
|
||||
Met gwelet hon eus ivez e vez brasaet ar gouiziegezh bemdez.
|
||||
Daoust da se eo gwelloc'h diwall memestra.
|
||||
Ha goude ur bourmenadenn en natur, er c'hoad, teurel ur sell deus ar c'horf penn-da-benn !
|
||||
|
||||
Un draig evit echuiñ : m'ho peus c'hoant da gemer perzh en araokadennoù skiantel war an dachenn-mañ
|
||||
e c'hellit mont war al lec'hienn "[citique.fr](https://citique.fr)",
|
||||
e lec'h ma c'hallit signaliñ flemmadennoù,
|
||||
ha sikour ar skipailhoù skiantel da gartennaouiñ an teureuged.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 444 KiB |
116
content/podcasts/brav-ha-bev/32-pollenan-er-mor/index.br.md
Normal file
116
content/podcasts/brav-ha-bev/32-pollenan-er-mor/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,116 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#32 Ar pollenañ er mor"
|
||||
date: 2023-09-27T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arPollenanErMor.jpg"
|
||||
slug: "32-pollenan-er-mor"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar pollenañ er mor**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-pollenan-er-mor).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-pollenan-er-mor/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv vo kontet eus plant.
|
||||
Eus ar plant vez kavet war an douar, ha eus ar re vez kavet er mor ivez, ar bezhin.
|
||||
Ha graet e vo un tamm beaj en amzer dremenet ivez, pell pell zo, evit klask orin ar pellenañ.
|
||||
Prest oc'h ? Deomp dezhi !
|
||||
|
||||
Goût a rit petra eo ar pollen hag ar pollenañ moarvat, la pollinisation.
|
||||
Ur gwir dachenn enklask eo e gwirionez.
|
||||
E familh bras an Anjiosperm vez gwelet dreist-holl.
|
||||
Ar familh-mañ eo familh ar plant gant bleuñioù, 'giz ar roz,
|
||||
an avaloù douar, ar gwinizh memes pe an derv.
|
||||
Pal ar pollenañ eo lakaat ar gametoù par (les gamètes mâles), ar pollen amañ,
|
||||
e darempred gant ar gametoù parez (les gamètes femelles), da lâret eo, ar vielloù.
|
||||
Dre emdroadur ar spesadoù zo bet implijet tamm-ha-tamm meur a strategiezh :
|
||||
leuskel an avel da gas ar pollen da skouer.
|
||||
Met gwelet vez kalz muioc'h ur strategiezh all : ur c'henlabour gant loened zo,
|
||||
ha dreist-holl gant an amprevaned, 'giz ar gwenan.
|
||||
Ha mont a ra pelloc'h c'hoazh peogwir o deus ar plant hag amprevaned zo, ken-emdroed, "coévolué".
|
||||
Abaoe pell pell zo en em glevont mat-tre, hag en em azasaet int an eil re deus ar re all.
|
||||
Deuet eo da vezañ ur siñbioz hag un eskemm a zegas traoù mat d'an holl memes.
|
||||
Ar plant vez pollenet : gras d'an amprevanet e c'hellont strujañ hag ober greun.
|
||||
Eus an tu all e vez produet gant ar bleuñioù nektar da vagañ an amprevaned,
|
||||
lod anezho zo gouest d'ober mel war-lerc'h.
|
||||
|
||||
Er mare-mañ vez studiet kalz ar pollenañ, dreist-holl pollenañ ar plant a vez debret ganeomp evel-just. Komprenet ho peus eo ret ar pollenañ evit kaout legumaj pe frouezh.
|
||||
Siwazh gant cheñchamant an hin ha saotradur hon endro e teu da vezañ bresk ar simbioz-se.
|
||||
|
||||
N'eo ket bet studiet kement-se ar pollenañ er mor avat.
|
||||
Meur a abeg 'oa :
|
||||
Da gentañ penn eo gouest ar gametoù, dre vras, da neuial, ha da gavout ar gametoù all.
|
||||
Hag ouzhpenn da se e vezont kaset dre red an dour.
|
||||
Neuze soñjet e veze n'eus ket a bollenañ dre al loened er mor.
|
||||
Ha koulskoude…
|
||||
|
||||
|
||||
Koulskoude zo bet kavet ur blantenn zo sikouret da strujañ gant loened, da laret eo : pollenañ er mor.
|
||||
Embannet oa bet ur studiadenn gant ur skipailh kaset gant Brigitta van Tussenbroek
|
||||
e 2016 er journal Nature Communications.
|
||||
Studiet o deus un angiosperme a zo en dour, Thalassia testudinum.
|
||||
Un doare geot eo, a zo e strad ar mor, er morioù trovanel, e mor Karib da skouer.
|
||||
N'eo ket ur spesad bezhin, met ur gwir blant,
|
||||
zo emdroet tamm-ha-tamm evit mont da vevañ en dour en-dro.
|
||||
Ha setu giz-se zo bleuñioù gwir ganto.
|
||||
Merzet zo bet zo kalzik a loened bihan a ya da welet ar bleuñioù.
|
||||
Al loened bihan-se zo divellkeinek (invertébrés),
|
||||
giz preñved pe larvennoù loened brasoc'h giz kranked, pe me oar me.
|
||||
Dre daolioù arnod 'ba akwariomoù zo bet lakaet war wel e ya ar re-se da welet ar bleuñioù pared,
|
||||
hag ar re barezed, ha degas a reont ganto ar pollen.
|
||||
Gallout a rafent gwellaat ar pollenañ neuze.
|
||||
Hag e reont ! Lakaet zo bet war wel vez speriet pe fekoñdet kalz muioc'h ar bleuñioù
|
||||
pa vez al loened tro-dro !
|
||||
Pollenañ zo en dour neuze.
|
||||
En degouezh-mañ zo ur meskaj etre ar pollenañ gant an dour hag ar pollenañ gant al loened,
|
||||
'giz vez kavet war an douar a-wechoù e gwirionez.
|
||||
Gwir eo e c'hoarvez er mor met… feiz.
|
||||
C'hoarvezout a ra d'un diskennad eus ar plant gant bleuñioù, neuze n'eo ket ken souezhus-se…
|
||||
Er c'hontrol, bamus vije bet ma vije c'hoarvezet d'ur seurt bezhin da skouer…
|
||||
|
||||
Ha just a-walc'h, ur skipailh eus Rosko e Penn ar Bed en deus kavet ur bezhin ispisial…
|
||||
Ar skipailh-mañ, kaset gant Emma Lavaut, 'neus embannet an disoc'hoù er journal brudet-tre Science e 2022.
|
||||
O studiañ ur spesad resis e oant : Gracilaria gracilis, ur bezhin ruz.
|
||||
M'ho peus c'hoant da c'hoût muioc'h diwar-benn ar bezhin e c'hallit selaou an heuliadenn "Ar bezhin"
|
||||
savet gant Tunvezh Glwagen-Grandjean, war radiobreizh.bzh pe radiokerne.bzh.
|
||||
Pezh zo un tamm dibar d'ar spesad-mañ eo n'eo ket gouest ar gametoù da neuial :
|
||||
n'o deus ket a lost.
|
||||
Ne vefe ket fall d'ar spesad-mañ bezañ sikoured evit strujañ neuze.
|
||||
Ar skipailh a ouie e vez kavet alies tro-dro d'ar bezhin-mañ loened bihan.
|
||||
Kesteneged, des crustacés, atav ar memes re : Idotea balthica.
|
||||
Pezh a ra ar re-se eo debriñ an tammoù bezhin bihan a gresk war-c'horre ar bezhin ruz.
|
||||
An tammoù bihan-se zo parazited e gwirionez.
|
||||
Graet o deus taolioù-arnod evit goût ha pollenet 'vez ar bezhin gant Idotea.
|
||||
Da gentañ o deus lakaet ar bezhin en akwariomoù, gant pe hep Idotea.
|
||||
Hag an disoc'h oa sklêr-tre.
|
||||
Hep idotea, oa nebeut tre a speriañ.
|
||||
Ha gant idotea e oa betek 20 gwech muioc'h a speriañ.
|
||||
Ouzhpenn da se zo bet gwiriet gant mikroskopoù eo peget ar gametoù par deus an idotea,
|
||||
evit diskouez n'eo ket blam d'ar red dour savet gant al loened o fiñval vez pollenet ar bezhin.
|
||||
Ha ne oa ket : ar gametoù par a zo peget-mat deus al loened.
|
||||
|
||||
|
||||
Ar wech kentañ eo gwelet loened a sikour ur spesad bezhin, bezhin ruz amañ, da speriañ.
|
||||
Ouzhpenn sikour da speriañ a reont e gwirionez : debriñ a reont ar bezhin parazit.
|
||||
Ha deus an tu all e implijont ar bezhin evel goudor ivez.
|
||||
Ur gwir siñbioz eo.
|
||||
Tost-tre eo deus ar pezh vez kavet war an douar neuze !
|
||||
|
||||
An dra-se a lak ar skiantourien hag ar skiantourezed da soñjal.
|
||||
Chañs zo e vefe en em gavet ar pollenañ war an douar 140 milion a vloavezhioù zo,
|
||||
da vare ma oa emdroet ar plant gant bleuñioù.
|
||||
Bremañ e ouzomp zo pollenañ er mor ivez.
|
||||
Hag ar bezhin ruz zo kalz koshoc'h, en em gavet eo 900 milion a vloavezhioù zo !
|
||||
Hag al loened lieskelligek oa en em gavet tro 600 milion a vloavezhioù zo.
|
||||
Ar pollenañ kentañ en defe gellet c'hoarvezout adalek ar poent-se neuze.
|
||||
|
||||
Diaes eo goût pegoulz resis zo bet pollenet ur blantenn evit ar wech kentañ.
|
||||
Pezh zo sur 'vat, vo ket gwelet ar pollenañ memes mod ken
|
||||
gant ar skiantourien hag ar skiantourezed bremañ.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
116
content/podcasts/brav-ha-bev/32-pollenan-er-mor/index.fr.md
Normal file
116
content/podcasts/brav-ha-bev/32-pollenan-er-mor/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,116 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#32 Ar pollenañ er mor"
|
||||
date: 2023-09-27T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arPollenanErMor.jpg"
|
||||
slug: "32-pollenan-er-mor"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar pollenañ er mor**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-pollenan-er-mor).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-pollenan-er-mor/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv vo kontet eus plant.
|
||||
Eus ar plant vez kavet war an douar, ha eus ar re vez kavet er mor ivez, ar bezhin.
|
||||
Ha graet e vo un tamm beaj en amzer dremenet ivez, pell pell zo, evit klask orin ar pellenañ.
|
||||
Prest oc'h ? Deomp dezhi !
|
||||
|
||||
Goût a rit petra eo ar pollen hag ar pollenañ moarvat, la pollinisation.
|
||||
Ur gwir dachenn enklask eo e gwirionez.
|
||||
E familh bras an Anjiosperm vez gwelet dreist-holl.
|
||||
Ar familh-mañ eo familh ar plant gant bleuñioù, 'giz ar roz,
|
||||
an avaloù douar, ar gwinizh memes pe an derv.
|
||||
Pal ar pollenañ eo lakaat ar gametoù par (les gamètes mâles), ar pollen amañ,
|
||||
e darempred gant ar gametoù parez (les gamètes femelles), da lâret eo, ar vielloù.
|
||||
Dre emdroadur ar spesadoù zo bet implijet tamm-ha-tamm meur a strategiezh :
|
||||
leuskel an avel da gas ar pollen da skouer.
|
||||
Met gwelet vez kalz muioc'h ur strategiezh all : ur c'henlabour gant loened zo,
|
||||
ha dreist-holl gant an amprevaned, 'giz ar gwenan.
|
||||
Ha mont a ra pelloc'h c'hoazh peogwir o deus ar plant hag amprevaned zo, ken-emdroed, "coévolué".
|
||||
Abaoe pell pell zo en em glevont mat-tre, hag en em azasaet int an eil re deus ar re all.
|
||||
Deuet eo da vezañ ur siñbioz hag un eskemm a zegas traoù mat d'an holl memes.
|
||||
Ar plant vez pollenet : gras d'an amprevanet e c'hellont strujañ hag ober greun.
|
||||
Eus an tu all e vez produet gant ar bleuñioù nektar da vagañ an amprevaned,
|
||||
lod anezho zo gouest d'ober mel war-lerc'h.
|
||||
|
||||
Er mare-mañ vez studiet kalz ar pollenañ, dreist-holl pollenañ ar plant a vez debret ganeomp evel-just. Komprenet ho peus eo ret ar pollenañ evit kaout legumaj pe frouezh.
|
||||
Siwazh gant cheñchamant an hin ha saotradur hon endro e teu da vezañ bresk ar simbioz-se.
|
||||
|
||||
N'eo ket bet studiet kement-se ar pollenañ er mor avat.
|
||||
Meur a abeg 'oa :
|
||||
Da gentañ penn eo gouest ar gametoù, dre vras, da neuial, ha da gavout ar gametoù all.
|
||||
Hag ouzhpenn da se e vezont kaset dre red an dour.
|
||||
Neuze soñjet e veze n'eus ket a bollenañ dre al loened er mor.
|
||||
Ha koulskoude…
|
||||
|
||||
|
||||
Koulskoude zo bet kavet ur blantenn zo sikouret da strujañ gant loened, da laret eo : pollenañ er mor.
|
||||
Embannet oa bet ur studiadenn gant ur skipailh kaset gant Brigitta van Tussenbroek
|
||||
e 2016 er journal Nature Communications.
|
||||
Studiet o deus un angiosperme a zo en dour, Thalassia testudinum.
|
||||
Un doare geot eo, a zo e strad ar mor, er morioù trovanel, e mor Karib da skouer.
|
||||
N'eo ket ur spesad bezhin, met ur gwir blant,
|
||||
zo emdroet tamm-ha-tamm evit mont da vevañ en dour en-dro.
|
||||
Ha setu giz-se zo bleuñioù gwir ganto.
|
||||
Merzet zo bet zo kalzik a loened bihan a ya da welet ar bleuñioù.
|
||||
Al loened bihan-se zo divellkeinek (invertébrés),
|
||||
giz preñved pe larvennoù loened brasoc'h giz kranked, pe me oar me.
|
||||
Dre daolioù arnod 'ba akwariomoù zo bet lakaet war wel e ya ar re-se da welet ar bleuñioù pared,
|
||||
hag ar re barezed, ha degas a reont ganto ar pollen.
|
||||
Gallout a rafent gwellaat ar pollenañ neuze.
|
||||
Hag e reont ! Lakaet zo bet war wel vez speriet pe fekoñdet kalz muioc'h ar bleuñioù
|
||||
pa vez al loened tro-dro !
|
||||
Pollenañ zo en dour neuze.
|
||||
En degouezh-mañ zo ur meskaj etre ar pollenañ gant an dour hag ar pollenañ gant al loened,
|
||||
'giz vez kavet war an douar a-wechoù e gwirionez.
|
||||
Gwir eo e c'hoarvez er mor met… feiz.
|
||||
C'hoarvezout a ra d'un diskennad eus ar plant gant bleuñioù, neuze n'eo ket ken souezhus-se…
|
||||
Er c'hontrol, bamus vije bet ma vije c'hoarvezet d'ur seurt bezhin da skouer…
|
||||
|
||||
Ha just a-walc'h, ur skipailh eus Rosko e Penn ar Bed en deus kavet ur bezhin ispisial…
|
||||
Ar skipailh-mañ, kaset gant Emma Lavaut, 'neus embannet an disoc'hoù er journal brudet-tre Science e 2022.
|
||||
O studiañ ur spesad resis e oant : Gracilaria gracilis, ur bezhin ruz.
|
||||
M'ho peus c'hoant da c'hoût muioc'h diwar-benn ar bezhin e c'hallit selaou an heuliadenn "Ar bezhin"
|
||||
savet gant Tunvezh Glwagen-Grandjean, war radiobreizh.bzh pe radiokerne.bzh.
|
||||
Pezh zo un tamm dibar d'ar spesad-mañ eo n'eo ket gouest ar gametoù da neuial :
|
||||
n'o deus ket a lost.
|
||||
Ne vefe ket fall d'ar spesad-mañ bezañ sikoured evit strujañ neuze.
|
||||
Ar skipailh a ouie e vez kavet alies tro-dro d'ar bezhin-mañ loened bihan.
|
||||
Kesteneged, des crustacés, atav ar memes re : Idotea balthica.
|
||||
Pezh a ra ar re-se eo debriñ an tammoù bezhin bihan a gresk war-c'horre ar bezhin ruz.
|
||||
An tammoù bihan-se zo parazited e gwirionez.
|
||||
Graet o deus taolioù-arnod evit goût ha pollenet 'vez ar bezhin gant Idotea.
|
||||
Da gentañ o deus lakaet ar bezhin en akwariomoù, gant pe hep Idotea.
|
||||
Hag an disoc'h oa sklêr-tre.
|
||||
Hep idotea, oa nebeut tre a speriañ.
|
||||
Ha gant idotea e oa betek 20 gwech muioc'h a speriañ.
|
||||
Ouzhpenn da se zo bet gwiriet gant mikroskopoù eo peget ar gametoù par deus an idotea,
|
||||
evit diskouez n'eo ket blam d'ar red dour savet gant al loened o fiñval vez pollenet ar bezhin.
|
||||
Ha ne oa ket : ar gametoù par a zo peget-mat deus al loened.
|
||||
|
||||
|
||||
Ar wech kentañ eo gwelet loened a sikour ur spesad bezhin, bezhin ruz amañ, da speriañ.
|
||||
Ouzhpenn sikour da speriañ a reont e gwirionez : debriñ a reont ar bezhin parazit.
|
||||
Ha deus an tu all e implijont ar bezhin evel goudor ivez.
|
||||
Ur gwir siñbioz eo.
|
||||
Tost-tre eo deus ar pezh vez kavet war an douar neuze !
|
||||
|
||||
An dra-se a lak ar skiantourien hag ar skiantourezed da soñjal.
|
||||
Chañs zo e vefe en em gavet ar pollenañ war an douar 140 milion a vloavezhioù zo,
|
||||
da vare ma oa emdroet ar plant gant bleuñioù.
|
||||
Bremañ e ouzomp zo pollenañ er mor ivez.
|
||||
Hag ar bezhin ruz zo kalz koshoc'h, en em gavet eo 900 milion a vloavezhioù zo !
|
||||
Hag al loened lieskelligek oa en em gavet tro 600 milion a vloavezhioù zo.
|
||||
Ar pollenañ kentañ en defe gellet c'hoarvezout adalek ar poent-se neuze.
|
||||
|
||||
Diaes eo goût pegoulz resis zo bet pollenet ur blantenn evit ar wech kentañ.
|
||||
Pezh zo sur 'vat, vo ket gwelet ar pollenañ memes mod ken
|
||||
gant ar skiantourien hag ar skiantourezed bremañ.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/33-kromozom-y/arC'hromozomY.jpg
Normal file
BIN
content/podcasts/brav-ha-bev/33-kromozom-y/arC'hromozomY.jpg
Normal file
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 202 KiB |
88
content/podcasts/brav-ha-bev/33-kromozom-y/index.br.md
Normal file
88
content/podcasts/brav-ha-bev/33-kromozom-y/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,88 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#33 Ar c'hromozom Y"
|
||||
date: 2023-10-11T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arC'hromozomY.jpg"
|
||||
slug: "33-kromozom-y"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar c'hromozom Y**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-chromozom-y).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-chromozom-y/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Er gronikenn Brav ha Bev zo bet savaret eus an ADN meur a wech dija.
|
||||
Hiziv vo savaret eus ul lodenn eus an ADN : ar c'hromozom Y pe "le chrosomose Y" m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Krogomp gant un nebeud adweladennoù memestra.
|
||||
An ADN zo ur volekulenn vras.
|
||||
War-bouez un nebeud munudoù, vez kavet ADN 'barzh an holl gelligoù eus hor c'horf.
|
||||
Ar memes ADN zoken.
|
||||
En ADN vez kavet lizherennoù, peder anezho dre-just : A, T, C ha G.
|
||||
Ur skeudenn vez implijet evit komz eus an ADN : lakaomp e vefe an ADN 'giz ul levr.
|
||||
B'al levr-mañ vefe lizherennoù, ar 4 lizherenn, mat.
|
||||
Bodet vezont evit sevel gerioù : ar gerioù vefe ar jenoù, les gènes.
|
||||
20 000 zo gant an den !
|
||||
Hag ar jenoù lakaet asambles a vefe 'giz ur pennad-levr, da lâret eo, ar c'hromozomoù neuze.
|
||||
|
||||
Ar c'hromozomoù en em lak e koubladoù.
|
||||
En den vez kavet 23 c'houblad.
|
||||
Unan anezho zo ar c'houblad kromozomoù reizhel, les chromosomes sexuels.
|
||||
Goût rit, ar c'houblad XX pe XY.
|
||||
An darn vrasañ eus ar merc'hed o deus ur c'houplad XX, hag an darn vrasañ eus ar baotred o deus ur c'houblad XY.
|
||||
|
||||
Mat, setu evit an adweladennoù.
|
||||
|
||||
Abaoe pell zo emaomp o klask kompren penaos e ya an ADN en-dro ha petra zo skrivet en ennañ.
|
||||
Sekañset eo bet a-dammoù neuze.
|
||||
Krouet zo bet ur program e 1988, the Human Genome Project.
|
||||
Rannet eo bet an ADN e lodennoù da sekañsiñ.
|
||||
Roet eo bet al labour-mañ da skolveurioù pe kreizennoù publik.
|
||||
Bro Frañs 'n eus kemeret perzh ivez, dre ar Genoscope zo e Evry, e-kichen Pariz.
|
||||
E 2001, zo bet embannet ar brouilhoñs kentañ.
|
||||
Ha tri bloaz war-lerc'h eo bet embannet ar sekañs diwezhañ, ar sekañs klok.
|
||||
Pe damglok e gwirionez.
|
||||
|
||||
Toulloù a oa, 'blam ma n'eo ket aes sekañsiñ lodennoù zo.
|
||||
Lodennoù zo leun gant lizherennoù adskrivet hag adskrivet, des séquences répétitives 'giz vez lâret.
|
||||
Lâret em eus bremaik zo 20 000 jen en ADN.
|
||||
E gwirionez, ar jenoù a zo kement a daou dregant eus an ADN a-bezh, hepken.
|
||||
Triwerc'h ha pevar-ugent dregant a chom !
|
||||
Ba'r peurrest emañ ar sekañsoù a vez kavet hag adkavet meur a wech, les séquences répétitives.
|
||||
N'int ket didalvoud 'at !
|
||||
Tamm ha tamm hon eus komprenet e vezont implijet e-giz boutonoù da lazhañ ur jen
|
||||
pe lakaat anezhañ war elum, 'giz ar goulou.
|
||||
A-bouez int evit pezh vez anvet e galleg "l'expression génétique", an eztaol jenetek.
|
||||
Met diaes int da sekañsiñ neuze.
|
||||
Abaoe un nebeud bloavezhioù 'at, omp gouest da lenn anezho, gras da deknologiezhioù nevez.
|
||||
Ha setu giz-se eo bet sekañset ar c'hromozom Y penn-da-benn e 2023.
|
||||
Ar c'hromozom-mañ oa an hini diwezhañ da vezañ sekañset en e bezh.
|
||||
A-benn ar fin eo klok-mat ar jenom !
|
||||
Gant al labour-mañ zo bet lakaet war wel 40 jen nevez, a oa dianavezet betek-henn.
|
||||
Anavezout anezho a c'hellfe sikour evit kompren kleñvejoù jenetik 'zo da skouer,
|
||||
pe traoù all c'hoazh, piv oar.
|
||||
|
||||
Met, gwelloc'h c'hoazh, embannet zo bet er memes mare ur studiadenn all a ginnig 43 c'hromozom Y.
|
||||
Rak pep den en deus un ADN disheñvel, ha bezañ gouest da lakaat kichen-ha-kichen an ADN,
|
||||
a sikour evit kompren pegen disheñvel eo dre-just.
|
||||
Kavet zo bet en deus emdroet kalz ar c'hromozom Y a-hed an amzer :
|
||||
e vent, an doare m'eo aozet, ha kement zo.
|
||||
Reiñ a ra da gompren un tamm gwelloc'h emdroadur jenom an Den.
|
||||
A-bouez 'vo al labour-mañ evit liammañ jen-mañ-jen 'vez kavet war ar c'hromozom Y
|
||||
gant ar fenotip, da lâret eo, ar perzhioù vez gwelet war un den.
|
||||
|
||||
Gant sekañs klok ar c'hromozom Y zo bet echuet ul labour oa bet kroget pell zo.
|
||||
An holl lizherennoù vez kavet e ADN an den zo bet lennet, penn-da-benn ar wech-mañ.
|
||||
Koulskoude, ouzhpenn ur jenom zo : pep hini ac'hanomp en deus e jenom.
|
||||
Kalz traoù zo boutin 'tre an holl, evel-just, met 'tro 0,1% eus ar jenom zo disheñvel.
|
||||
Pezh a ra un difoc'h a 3 milion a lizherennoù etre 2 zen memestra.
|
||||
Ar bazenn da heul neuze, hag a zo krog dija dindan an anv "the Human Pangenome",
|
||||
eo sekañsiñ jenom a bep seurt tud, disheñvel an eil re deus ar re all,
|
||||
evit kompren gwelloc'h liesseurted ar jenomoù,
|
||||
ha neuze, liesseurted an Den.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
88
content/podcasts/brav-ha-bev/33-kromozom-y/index.fr.md
Normal file
88
content/podcasts/brav-ha-bev/33-kromozom-y/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,88 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#33 Ar c'hromozom Y"
|
||||
date: 2023-10-11T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./arC'hromozomY.jpg"
|
||||
slug: "33-kromozom-y"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Ar c'hromozom Y**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-chromozom-y).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-chromozom-y/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
Er gronikenn Brav ha Bev zo bet savaret eus an ADN meur a wech dija.
|
||||
Hiziv vo savaret eus ul lodenn eus an ADN : ar c'hromozom Y pe "le chrosomose Y" m'ho peus c'hoant.
|
||||
|
||||
Krogomp gant un nebeud adweladennoù memestra.
|
||||
An ADN zo ur volekulenn vras.
|
||||
War-bouez un nebeud munudoù, vez kavet ADN 'barzh an holl gelligoù eus hor c'horf.
|
||||
Ar memes ADN zoken.
|
||||
En ADN vez kavet lizherennoù, peder anezho dre-just : A, T, C ha G.
|
||||
Ur skeudenn vez implijet evit komz eus an ADN : lakaomp e vefe an ADN 'giz ul levr.
|
||||
B'al levr-mañ vefe lizherennoù, ar 4 lizherenn, mat.
|
||||
Bodet vezont evit sevel gerioù : ar gerioù vefe ar jenoù, les gènes.
|
||||
20 000 zo gant an den !
|
||||
Hag ar jenoù lakaet asambles a vefe 'giz ur pennad-levr, da lâret eo, ar c'hromozomoù neuze.
|
||||
|
||||
Ar c'hromozomoù en em lak e koubladoù.
|
||||
En den vez kavet 23 c'houblad.
|
||||
Unan anezho zo ar c'houblad kromozomoù reizhel, les chromosomes sexuels.
|
||||
Goût rit, ar c'houblad XX pe XY.
|
||||
An darn vrasañ eus ar merc'hed o deus ur c'houplad XX, hag an darn vrasañ eus ar baotred o deus ur c'houblad XY.
|
||||
|
||||
Mat, setu evit an adweladennoù.
|
||||
|
||||
Abaoe pell zo emaomp o klask kompren penaos e ya an ADN en-dro ha petra zo skrivet en ennañ.
|
||||
Sekañset eo bet a-dammoù neuze.
|
||||
Krouet zo bet ur program e 1988, the Human Genome Project.
|
||||
Rannet eo bet an ADN e lodennoù da sekañsiñ.
|
||||
Roet eo bet al labour-mañ da skolveurioù pe kreizennoù publik.
|
||||
Bro Frañs 'n eus kemeret perzh ivez, dre ar Genoscope zo e Evry, e-kichen Pariz.
|
||||
E 2001, zo bet embannet ar brouilhoñs kentañ.
|
||||
Ha tri bloaz war-lerc'h eo bet embannet ar sekañs diwezhañ, ar sekañs klok.
|
||||
Pe damglok e gwirionez.
|
||||
|
||||
Toulloù a oa, 'blam ma n'eo ket aes sekañsiñ lodennoù zo.
|
||||
Lodennoù zo leun gant lizherennoù adskrivet hag adskrivet, des séquences répétitives 'giz vez lâret.
|
||||
Lâret em eus bremaik zo 20 000 jen en ADN.
|
||||
E gwirionez, ar jenoù a zo kement a daou dregant eus an ADN a-bezh, hepken.
|
||||
Triwerc'h ha pevar-ugent dregant a chom !
|
||||
Ba'r peurrest emañ ar sekañsoù a vez kavet hag adkavet meur a wech, les séquences répétitives.
|
||||
N'int ket didalvoud 'at !
|
||||
Tamm ha tamm hon eus komprenet e vezont implijet e-giz boutonoù da lazhañ ur jen
|
||||
pe lakaat anezhañ war elum, 'giz ar goulou.
|
||||
A-bouez int evit pezh vez anvet e galleg "l'expression génétique", an eztaol jenetek.
|
||||
Met diaes int da sekañsiñ neuze.
|
||||
Abaoe un nebeud bloavezhioù 'at, omp gouest da lenn anezho, gras da deknologiezhioù nevez.
|
||||
Ha setu giz-se eo bet sekañset ar c'hromozom Y penn-da-benn e 2023.
|
||||
Ar c'hromozom-mañ oa an hini diwezhañ da vezañ sekañset en e bezh.
|
||||
A-benn ar fin eo klok-mat ar jenom !
|
||||
Gant al labour-mañ zo bet lakaet war wel 40 jen nevez, a oa dianavezet betek-henn.
|
||||
Anavezout anezho a c'hellfe sikour evit kompren kleñvejoù jenetik 'zo da skouer,
|
||||
pe traoù all c'hoazh, piv oar.
|
||||
|
||||
Met, gwelloc'h c'hoazh, embannet zo bet er memes mare ur studiadenn all a ginnig 43 c'hromozom Y.
|
||||
Rak pep den en deus un ADN disheñvel, ha bezañ gouest da lakaat kichen-ha-kichen an ADN,
|
||||
a sikour evit kompren pegen disheñvel eo dre-just.
|
||||
Kavet zo bet en deus emdroet kalz ar c'hromozom Y a-hed an amzer :
|
||||
e vent, an doare m'eo aozet, ha kement zo.
|
||||
Reiñ a ra da gompren un tamm gwelloc'h emdroadur jenom an Den.
|
||||
A-bouez 'vo al labour-mañ evit liammañ jen-mañ-jen 'vez kavet war ar c'hromozom Y
|
||||
gant ar fenotip, da lâret eo, ar perzhioù vez gwelet war un den.
|
||||
|
||||
Gant sekañs klok ar c'hromozom Y zo bet echuet ul labour oa bet kroget pell zo.
|
||||
An holl lizherennoù vez kavet e ADN an den zo bet lennet, penn-da-benn ar wech-mañ.
|
||||
Koulskoude, ouzhpenn ur jenom zo : pep hini ac'hanomp en deus e jenom.
|
||||
Kalz traoù zo boutin 'tre an holl, evel-just, met 'tro 0,1% eus ar jenom zo disheñvel.
|
||||
Pezh a ra un difoc'h a 3 milion a lizherennoù etre 2 zen memestra.
|
||||
Ar bazenn da heul neuze, hag a zo krog dija dindan an anv "the Human Pangenome",
|
||||
eo sekañsiñ jenom a bep seurt tud, disheñvel an eil re deus ar re all,
|
||||
evit kompren gwelloc'h liesseurted ar jenomoù,
|
||||
ha neuze, liesseurted an Den.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
116
content/podcasts/brav-ha-bev/34-medalennou-cnrs/index.br.md
Normal file
116
content/podcasts/brav-ha-bev/34-medalennou-cnrs/index.br.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,116 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#34 Medalennoù ar CNRS"
|
||||
date: 2023-12-13T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./medalennouCnrs.jpg"
|
||||
slug: "34-medalennou-cnrs"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Medalennoù ar CNRS**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/medalennou-ar-cnrs).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/medalennou-ar-cnrs/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
|
||||
Hiziv vo lakaet war wel div vaouez er bed skiantel
|
||||
o deus graet ul labour ken mat ken zo bet roet dezho medalennoù gant ar CNRS.
|
||||
|
||||
Bep bloaz vez roet gant ar CNRS, kreizenn vroadel an enklask skiantel, medalennoù d'he implijidi.
|
||||
Meur a rummad zo : ar vedalenn aour, n'eus nemet 1 bep bloaz,
|
||||
a vez roet d'un den en deus meritet anezhi 'blam d'al labour graet a-hed e vuhez.
|
||||
Medalennoù argant hag arem a zo ivez,
|
||||
asambles gant medalennoù an traoù nevez, pe inovation,
|
||||
ha medalennoù kristal, a vez roet d'an ijinourien/ijinourezed,
|
||||
teknikourien/teknikourezed hag all hag all.
|
||||
|
||||
Evit ar gronikenn-mañ em eus bet c'hoant da lakaat war wel 2 vaouez,
|
||||
ha kroget 'vo gant unan zo o labourat e Breizh !
|
||||
|
||||
Claire Hellio he deus bet medalenn an traoù nevez, pe medalenn an nevezadur.
|
||||
Ganet eo bet e Konk-Kerne hag emañ o labourat bremañ e skolveur Brest.
|
||||
Goude bezañ studiet ar vevoniezh, pe bioloji m'ho peus c'hoant,
|
||||
ha tapet ur Maîtrise e bevoniezh poblañsoù ar mor,
|
||||
he doa graet un dezenn e Konk-Kerne, lec'h ma oa deuet da vezañ arbennikaet war
|
||||
an doare da gavout molekulennoù interesant diwar ar bezhin.
|
||||
|
||||
Hiziv an deiz eo renerez ur savenn pe un doare laboratouer,
|
||||
a zo gouest da sikour laboratoueroù all pe embregerezhioù.
|
||||
Gouest eo ar savenn da reiñ d'ar re-se molekulennoù a-bep seurt,
|
||||
pe aliañ anezho evit kavout molekulennoù nevez a vefe interesant.
|
||||
Ha kement-all e tachennoù liesseurt-kenañ :
|
||||
ar yec'hed, an agroboued, pe c'hoazh ar c'hosmetik.
|
||||
Klask a ra Claire Hellio hag he skipailh en ober, en ur doujañ d'an endro.
|
||||
Da skouer, an antifouling, da lâret eo gwareziñ kouc'hoù ar bigi,
|
||||
les coques des bateaux, deus ar bezhin pe deus boudoù bev all a c'hell en em staliañ.
|
||||
Pezh a lak ar bagoù da vont gorrekoc'h.
|
||||
Alies 'vez implijet molekulennoù toksek a c'hell' ober droug d'an ekosistem a-bezh.
|
||||
Claire Hellio a glask molekulennoù doujusoc'h.
|
||||
|
||||
Gourc'hemennoù dezhi ha d'he skipailh evit ar vedalenn !
|
||||
|
||||
|
||||
Ha gourc'hemennoù ivez da Sandra Lavorel, a zo ar skiantourez
|
||||
zo bet roet dezhi ar vedalenn aour 2023 !
|
||||
Ekologourez eo, studiañ a ra an ekosistemoù,
|
||||
ha labouret 'deus kalz war servijoù an ekosistemoù, les services écosystémiques.
|
||||
Un digarez brav evit lakaat ar gaoz war an dra-se !
|
||||
|
||||
Petra eo servijoù an ekosistemoù neuze ?
|
||||
Perzhioù mat an ekosistemoù evit an Den, an hini eo.
|
||||
Da skouer : an oksijen zo produet gant ar plant,
|
||||
pe pollenañ ar parkeier gant an amprevaned, hag all hag all.
|
||||
|
||||
Evit Sandra Lavorel : « Un ekosistem a c'hell pourchas ar c'hevredigezhioù gant
|
||||
boued, danvez tan, dafar, met ivez kempouez an hin en ur stokañ karbon,
|
||||
netaat an dour, ober war-dro ar pollenañ…
|
||||
Met reiñ a ra ivez perzhioù mat all, e-giz maezioù kaer,
|
||||
ur bradenn fleuriset, da skouer, hag an dra-se a ra vad. »
|
||||
|
||||
Ar pezh a ra Sandra Lavorel eo klask kompren penaos ar cheñchamantoù hollek
|
||||
degaset gant an den a gemm servijoù an ekosistemoù.
|
||||
|
||||
Diskouzet he deus zo ul liamm etre an droug a reomp d'an endro,
|
||||
hag an efedoù 'neus an dra-se war hor c'hevredigezh war-lerc'h.
|
||||
Da skouer, cheñchamant an hin, asambles gant cheñchamant ba'n douar,
|
||||
o deus un efed war morfologiezh ar plant, ha fiziologiezh ar plant.
|
||||
Hag an dra-se a c'hell digresk servijoù an ekosistemoù da heul.
|
||||
|
||||
Evit dont a-benn da sevel seurt liammoù e ranker modelaat, modéliser m'ho peus c'hoant,
|
||||
kement tra zo en un ekosistem.
|
||||
Gant keneiled dezhi zo bet studiet ekosistemoù en Alpoù :
|
||||
da lâret eo « kartennaouiñ, anavezout kement plantenn zo, kement amprevan zo,
|
||||
ar servijoù roet d'an Den, pe c'hoazh muzuliañ traoù evel feur ar pollenañ,
|
||||
pegen pollenet eo un dachenn.
|
||||
Ha goude-se, sevel patromoù diwar ar roadennoù dastumet. »
|
||||
|
||||
Gant ur patrom a ya mat en-dro e c'heller c'hoari gantañ.
|
||||
Cheñch un draig, ur parametr, ha gwelet penaos e teu da vezañ an disoc'h.
|
||||
Klask gwelet penaos 'vefe a-benn 50 vloaz, da skouer, gant un hin disheñvel.
|
||||
Evit bezañ ar resisañ posubl he deus graet, Sandra Lavorel,
|
||||
taolioù-esae en Alpoù, ha muzuliet he deus ar parametroù
|
||||
gant temperadurioù tommoc'h, pe nebeutoc'h a zour, pe nebeutoc'h a ec'h.
|
||||
|
||||
Ouzhpenn da se eo bet o welet tud, n'eo ket chomet en e laboratouer.
|
||||
Bet eo o welet an dud o chom er vro, ha deuet eo a-benn da gompren
|
||||
peseurt roll o deus, ar re-se, ivez, en ekosistemoù a-vremañ.
|
||||
Pa vez graet enklaskoù ganti e klask lakaat an holl er jeu :
|
||||
al labourerien douar, an departamantoù, ar ministrerezh memes, ha kement zo.
|
||||
Stalieroù vez aozet evit lakaat an holl da gaozeal asambles.
|
||||
Eviti eo ret kaout kement a dud evit bezañ gouest da c'hoût
|
||||
penaos implijout an douar hep distruj servijoù an ekosistemoù.
|
||||
|
||||
Darempredoù gant an dud etrezo evit klask adskoulmañ an darempredoù
|
||||
etre an dud hag an natur neuze.
|
||||
|
||||
Setu berr-ha-berr poltred 2 skiantourez, zo bet roet dezho ur vedalenn gant ar CNRS ar bloaz-mañ.
|
||||
Evel just zo bet medalennoù all, met an re-se a ro spi, me gav.
|
||||
Diskouez a ra zo tud, skiantourezed aze, zo vont war-raok, o vountañ harzoù ar gouiziegezhioù.
|
||||
Evit kompren gwelloc'h an endro hag ivez
|
||||
evit doujañ muioc'h d'an endro.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
116
content/podcasts/brav-ha-bev/34-medalennou-cnrs/index.fr.md
Normal file
116
content/podcasts/brav-ha-bev/34-medalennou-cnrs/index.fr.md
Normal file
|
|
@ -0,0 +1,116 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#34 Medalennoù ar CNRS"
|
||||
date: 2023-12-13T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./medalennouCnrs.jpg"
|
||||
slug: "34-medalennou-cnrs"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Medalennoù ar CNRS**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/medalennou-ar-cnrs).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/medalennou-ar-cnrs/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
|
||||
Hiziv vo lakaet war wel div vaouez er bed skiantel
|
||||
o deus graet ul labour ken mat ken zo bet roet dezho medalennoù gant ar CNRS.
|
||||
|
||||
Bep bloaz vez roet gant ar CNRS, kreizenn vroadel an enklask skiantel, medalennoù d'he implijidi.
|
||||
Meur a rummad zo : ar vedalenn aour, n'eus nemet 1 bep bloaz,
|
||||
a vez roet d'un den en deus meritet anezhi 'blam d'al labour graet a-hed e vuhez.
|
||||
Medalennoù argant hag arem a zo ivez,
|
||||
asambles gant medalennoù an traoù nevez, pe inovation,
|
||||
ha medalennoù kristal, a vez roet d'an ijinourien/ijinourezed,
|
||||
teknikourien/teknikourezed hag all hag all.
|
||||
|
||||
Evit ar gronikenn-mañ em eus bet c'hoant da lakaat war wel 2 vaouez,
|
||||
ha kroget 'vo gant unan zo o labourat e Breizh !
|
||||
|
||||
Claire Hellio he deus bet medalenn an traoù nevez, pe medalenn an nevezadur.
|
||||
Ganet eo bet e Konk-Kerne hag emañ o labourat bremañ e skolveur Brest.
|
||||
Goude bezañ studiet ar vevoniezh, pe bioloji m'ho peus c'hoant,
|
||||
ha tapet ur Maîtrise e bevoniezh poblañsoù ar mor,
|
||||
he doa graet un dezenn e Konk-Kerne, lec'h ma oa deuet da vezañ arbennikaet war
|
||||
an doare da gavout molekulennoù interesant diwar ar bezhin.
|
||||
|
||||
Hiziv an deiz eo renerez ur savenn pe un doare laboratouer,
|
||||
a zo gouest da sikour laboratoueroù all pe embregerezhioù.
|
||||
Gouest eo ar savenn da reiñ d'ar re-se molekulennoù a-bep seurt,
|
||||
pe aliañ anezho evit kavout molekulennoù nevez a vefe interesant.
|
||||
Ha kement-all e tachennoù liesseurt-kenañ :
|
||||
ar yec'hed, an agroboued, pe c'hoazh ar c'hosmetik.
|
||||
Klask a ra Claire Hellio hag he skipailh en ober, en ur doujañ d'an endro.
|
||||
Da skouer, an antifouling, da lâret eo gwareziñ kouc'hoù ar bigi,
|
||||
les coques des bateaux, deus ar bezhin pe deus boudoù bev all a c'hell en em staliañ.
|
||||
Pezh a lak ar bagoù da vont gorrekoc'h.
|
||||
Alies 'vez implijet molekulennoù toksek a c'hell' ober droug d'an ekosistem a-bezh.
|
||||
Claire Hellio a glask molekulennoù doujusoc'h.
|
||||
|
||||
Gourc'hemennoù dezhi ha d'he skipailh evit ar vedalenn !
|
||||
|
||||
|
||||
Ha gourc'hemennoù ivez da Sandra Lavorel, a zo ar skiantourez
|
||||
zo bet roet dezhi ar vedalenn aour 2023 !
|
||||
Ekologourez eo, studiañ a ra an ekosistemoù,
|
||||
ha labouret 'deus kalz war servijoù an ekosistemoù, les services écosystémiques.
|
||||
Un digarez brav evit lakaat ar gaoz war an dra-se !
|
||||
|
||||
Petra eo servijoù an ekosistemoù neuze ?
|
||||
Perzhioù mat an ekosistemoù evit an Den, an hini eo.
|
||||
Da skouer : an oksijen zo produet gant ar plant,
|
||||
pe pollenañ ar parkeier gant an amprevaned, hag all hag all.
|
||||
|
||||
Evit Sandra Lavorel : « Un ekosistem a c'hell pourchas ar c'hevredigezhioù gant
|
||||
boued, danvez tan, dafar, met ivez kempouez an hin en ur stokañ karbon,
|
||||
netaat an dour, ober war-dro ar pollenañ…
|
||||
Met reiñ a ra ivez perzhioù mat all, e-giz maezioù kaer,
|
||||
ur bradenn fleuriset, da skouer, hag an dra-se a ra vad. »
|
||||
|
||||
Ar pezh a ra Sandra Lavorel eo klask kompren penaos ar cheñchamantoù hollek
|
||||
degaset gant an den a gemm servijoù an ekosistemoù.
|
||||
|
||||
Diskouzet he deus zo ul liamm etre an droug a reomp d'an endro,
|
||||
hag an efedoù 'neus an dra-se war hor c'hevredigezh war-lerc'h.
|
||||
Da skouer, cheñchamant an hin, asambles gant cheñchamant ba'n douar,
|
||||
o deus un efed war morfologiezh ar plant, ha fiziologiezh ar plant.
|
||||
Hag an dra-se a c'hell digresk servijoù an ekosistemoù da heul.
|
||||
|
||||
Evit dont a-benn da sevel seurt liammoù e ranker modelaat, modéliser m'ho peus c'hoant,
|
||||
kement tra zo en un ekosistem.
|
||||
Gant keneiled dezhi zo bet studiet ekosistemoù en Alpoù :
|
||||
da lâret eo « kartennaouiñ, anavezout kement plantenn zo, kement amprevan zo,
|
||||
ar servijoù roet d'an Den, pe c'hoazh muzuliañ traoù evel feur ar pollenañ,
|
||||
pegen pollenet eo un dachenn.
|
||||
Ha goude-se, sevel patromoù diwar ar roadennoù dastumet. »
|
||||
|
||||
Gant ur patrom a ya mat en-dro e c'heller c'hoari gantañ.
|
||||
Cheñch un draig, ur parametr, ha gwelet penaos e teu da vezañ an disoc'h.
|
||||
Klask gwelet penaos 'vefe a-benn 50 vloaz, da skouer, gant un hin disheñvel.
|
||||
Evit bezañ ar resisañ posubl he deus graet, Sandra Lavorel,
|
||||
taolioù-esae en Alpoù, ha muzuliet he deus ar parametroù
|
||||
gant temperadurioù tommoc'h, pe nebeutoc'h a zour, pe nebeutoc'h a ec'h.
|
||||
|
||||
Ouzhpenn da se eo bet o welet tud, n'eo ket chomet en e laboratouer.
|
||||
Bet eo o welet an dud o chom er vro, ha deuet eo a-benn da gompren
|
||||
peseurt roll o deus, ar re-se, ivez, en ekosistemoù a-vremañ.
|
||||
Pa vez graet enklaskoù ganti e klask lakaat an holl er jeu :
|
||||
al labourerien douar, an departamantoù, ar ministrerezh memes, ha kement zo.
|
||||
Stalieroù vez aozet evit lakaat an holl da gaozeal asambles.
|
||||
Eviti eo ret kaout kement a dud evit bezañ gouest da c'hoût
|
||||
penaos implijout an douar hep distruj servijoù an ekosistemoù.
|
||||
|
||||
Darempredoù gant an dud etrezo evit klask adskoulmañ an darempredoù
|
||||
etre an dud hag an natur neuze.
|
||||
|
||||
Setu berr-ha-berr poltred 2 skiantourez, zo bet roet dezho ur vedalenn gant ar CNRS ar bloaz-mañ.
|
||||
Evel just zo bet medalennoù all, met an re-se a ro spi, me gav.
|
||||
Diskouez a ra zo tud, skiantourezed aze, zo vont war-raok, o vountañ harzoù ar gouiziegezhioù.
|
||||
Evit kompren gwelloc'h an endro hag ivez
|
||||
evit doujañ muioc'h d'an endro.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 891 KiB |
Binary file not shown.
|
After Width: | Height: | Size: 549 KiB |
|
|
@ -0,0 +1,92 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#35 Beg-heskenn Oceanopolis"
|
||||
date: 2023-12-27T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./begouHeskenn.jpg"
|
||||
slug: "35-beg-heskenn-oceanopolis"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Beg-heskenn Oceanopolis**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/beg-heskenn-oceanopolis).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/beg-heskenn-oceanopolis/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv vo kontet eus ul loen a oa e Brest betek miz Here 2023.
|
||||
Ral eo gwelet loened eus ar spesad-mañ, rak en arvar da vervel emaint.
|
||||
N'eus ket kalz deuzouto neuze.
|
||||
N'eus ket muioc'h 'vit pevar loen e akwariomoù Europa a-bezh, soñjit ta.
|
||||
Lakaet vo ar gaoz war ar begoù-heskenn, pe ar pesked-heskenn : les poissons-scies.
|
||||
|
||||
Petra int ?
|
||||
Pesked int, e isklas ar rinkined hag ar raeed.
|
||||
Un doare rae eo e gwirionez, unan bras a-walc'h, e-tro 3 metr pe brasoc'h c'hoazh.
|
||||
Plat int, o beg zo eus tu ar c'hof, hag an daoulagad eus an tu all, tu ar c'hein.
|
||||
Met dreist-holl e vezont anavezet diouzhtu gant o fri hir, a zo anvet ur "rostre".
|
||||
Stumm un heskenn zo dezhañ.
|
||||
Ha setu eus pelec'h e teu an anv "beg heskenn" neuze.
|
||||
War an heskenn vez kavet seurt dent.
|
||||
Ne servijont ket da zebriñ e gwirionez, re bell int deus ar beg.
|
||||
Met gras dezho eo gouest ar pesked-se da glask preizhoù.
|
||||
|
||||
Gouest int da vevañ en dourioù leidek, dourioù "turbides",
|
||||
dourioù louz, un tamm, m'ho peus c'hoant.
|
||||
Dourioù lec'h ma vez ket gwelet kalz traoù, ha setu giz-se zo ezhomm
|
||||
da santout ar preizhoù gant un doare all, un doare ha n'eo ket an daoulagad.
|
||||
Ar begoù-heskenn a ra 'giz an ornitorinked, m'ho peus soñj eus ar gronikenn diwar o fenn.
|
||||
Implijout a reont an elektrolec'hiañ pe l'électrolocalisation ma karit.
|
||||
Rak tredan zo en dour pa fiñv ul loen bennak.
|
||||
N'eus ket kalz evel-just, met pa fiñv kigenn ul loen bennak
|
||||
vez krouet ur maez tredan, un champ électrique.
|
||||
'Pezh a c'hell santout, detektiñ, ar begoù heskenn, gras d'o fri dreist-holl.
|
||||
|
||||
Un dra dibar all zo dezho : gall' reont bevañ e dourioù sall ha dourioù dous.
|
||||
Dre-se e c'hellont chom er mor pe er sterioù, en aberioù, ha kement zo.
|
||||
An dra-se zo dibar a-walc'h, rak bevañ er mor n'eo ket tamm ebet ar memestra 'giz bevañ en dour dous.
|
||||
Er mor zo kalz muioc'h a hollen eget e gwad ar pesked.
|
||||
Blam ma evont dour sall atav e rankont ezverañ, kas an hollen er maez eus o c'horf atav.
|
||||
En tu all, an dour dous n'eo ket ken sall hag o gwad.
|
||||
Er c'hontroll neuze, vez ezveret kalz troazh, kalz staot, kalz dour e gwirionez.
|
||||
Klask a ra al loened kaout un troazh gant nebeut-tre a hollen evit mirout anezhañ 'ba o c'horf.
|
||||
Neuze zo 2 zoare disheñvel-mik d'ober war-dro pegen sall eo an dour tro-dro d'al loened mor,
|
||||
ha n'eo ket ken aes-se bezañ gouest d'ober an daou !
|
||||
|
||||
Kavet e vez ar begoù-heskenn un tamm pep lec'h er morioù tro-dro da c'houriz ar bed,
|
||||
tro-dro d'an ekwateur ma karit.
|
||||
Met, 'giz meus laret bremaik, en arvar emaint, ha ne vezont ket kavet kement-se ken.
|
||||
Pad pell oa bet gwerzhet ar "rostre", fri ar pesked-se,
|
||||
pe c'hoazh an angelloù, les nageoires.
|
||||
Ha disoc'h bloavezhioù ha bloavezhioù giz-se zo : nebeutoc'h-nebeutañ a vegoù-heskenn.
|
||||
|
||||
Ha, 'giz 'meus laret bremaik ivez, unan zo, ur barez zo, e Brest.
|
||||
Pe kentoc'h, unan 'oa e Brest betek an diskar amzer 2023.
|
||||
Ar skipailhoù skiantel zo o klask ober un dra bennak ganti.
|
||||
Kaset eo bet, ken sioul ha ma c'haller evel-just, da Vontpelhier,
|
||||
pell a-walc'h eus Breizh neuze, evit ober anaoudegezh gant ur par.
|
||||
Ar pal eo klask lakaat an 2 loen-se da strujañ.
|
||||
Gant un tamm chañs e c'hallfent en em glevet mat ha kaout peskigoù-heskenn.
|
||||
Ouzhpenn da se e rofe d'ar skiantourezed ha d'ar skiantourien da c'hoût muioc'h diwar-benn ar spesad.
|
||||
Goût a reer eo ar re-se vibevc'haner, ovovivipare e galleg.
|
||||
Da lâret e savont vioù, met ar vioù-se a chom e korf ar vamm, ha diflukañ a reont enni.
|
||||
Ar peurrest, 'at, n'ouzer ket.
|
||||
'Pad pegeit e chom leuniet ar barezed, pet peskig vez ganet war un dro,
|
||||
e peseurt mare e c'hellont strujañ… Kalz pikoù goulenn zo !
|
||||
|
||||
An taol-ease gant an 2 loen a servij d'un dra all c'hoazh.
|
||||
Oceanopolis ha Planet Ocean, akwariom Montpelhier, o eus ur c'hefridi a-bouez
|
||||
Reiñ d'an dud, d'ar publik, da gompren pegen bresk eo an endro.
|
||||
Ne vo ket saveteet ar spesad en un akwariom evel-just.
|
||||
Ar pezh a gont eo kentoc'h, cheñch an doare da besketa,
|
||||
'blam ma vez tapet begoù-heskenn dre fazi e rouejoù ar besketourien.
|
||||
Re aes eo dezho bezañ rouestlet, luziet 'ba'r rouedoù gant o fri hir mod-se.
|
||||
Hag un dra all zo a lak diaes ar re-se eo cheñchamant al lec'hioù ma c'hallont bevañ.
|
||||
An aberioù da skouer, pe ar mangrovioù, zo o cheñch, pe distrujet vezont memes.
|
||||
|
||||
Kalon vat d'ar barez zo bet kaset da Vontpellier, kalon vat d'ar spesad a-bezh.
|
||||
Ha dalc'homp da zeskiñ diwar-benn ar begoù-heskenn neuze, hag e-pad pell c'hoazh, michañs.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,92 @@
|
|||
---
|
||||
title: "#35 Beg-heskenn Oceanopolis"
|
||||
date: 2023-12-27T12:00:00+02:00
|
||||
draft: false
|
||||
image: "./begouHeskenn.jpg"
|
||||
slug: "35-beg-heskenn-oceanopolis"
|
||||
---
|
||||
|
||||
{{< block_color blue >}}
|
||||
Transcription de l'épisode [**Beg-heskenn Oceanopolis**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/beg-heskenn-oceanopolis).
|
||||
{{< /block_color >}}
|
||||
|
||||
|
||||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/beg-heskenn-oceanopolis/embed/light" >}}
|
||||
|
||||
---
|
||||
|
||||
Hiziv vo kontet eus ul loen a oa e Brest betek miz Here 2023.
|
||||
Ral eo gwelet loened eus ar spesad-mañ, rak en arvar da vervel emaint.
|
||||
N'eus ket kalz deuzouto neuze.
|
||||
N'eus ket muioc'h 'vit pevar loen e akwariomoù Europa a-bezh, soñjit ta.
|
||||
Lakaet vo ar gaoz war ar begoù-heskenn, pe ar pesked-heskenn : les poissons-scies.
|
||||
|
||||
Petra int ?
|
||||
Pesked int, e isklas ar rinkined hag ar raeed.
|
||||
Un doare rae eo e gwirionez, unan bras a-walc'h, e-tro 3 metr pe brasoc'h c'hoazh.
|
||||
Plat int, o beg zo eus tu ar c'hof, hag an daoulagad eus an tu all, tu ar c'hein.
|
||||
Met dreist-holl e vezont anavezet diouzhtu gant o fri hir, a zo anvet ur "rostre".
|
||||
Stumm un heskenn zo dezhañ.
|
||||
Ha setu eus pelec'h e teu an anv "beg heskenn" neuze.
|
||||
War an heskenn vez kavet seurt dent.
|
||||
Ne servijont ket da zebriñ e gwirionez, re bell int deus ar beg.
|
||||
Met gras dezho eo gouest ar pesked-se da glask preizhoù.
|
||||
|
||||
Gouest int da vevañ en dourioù leidek, dourioù "turbides",
|
||||
dourioù louz, un tamm, m'ho peus c'hoant.
|
||||
Dourioù lec'h ma vez ket gwelet kalz traoù, ha setu giz-se zo ezhomm
|
||||
da santout ar preizhoù gant un doare all, un doare ha n'eo ket an daoulagad.
|
||||
Ar begoù-heskenn a ra 'giz an ornitorinked, m'ho peus soñj eus ar gronikenn diwar o fenn.
|
||||
Implijout a reont an elektrolec'hiañ pe l'électrolocalisation ma karit.
|
||||
Rak tredan zo en dour pa fiñv ul loen bennak.
|
||||
N'eus ket kalz evel-just, met pa fiñv kigenn ul loen bennak
|
||||
vez krouet ur maez tredan, un champ électrique.
|
||||
'Pezh a c'hell santout, detektiñ, ar begoù heskenn, gras d'o fri dreist-holl.
|
||||
|
||||
Un dra dibar all zo dezho : gall' reont bevañ e dourioù sall ha dourioù dous.
|
||||
Dre-se e c'hellont chom er mor pe er sterioù, en aberioù, ha kement zo.
|
||||
An dra-se zo dibar a-walc'h, rak bevañ er mor n'eo ket tamm ebet ar memestra 'giz bevañ en dour dous.
|
||||
Er mor zo kalz muioc'h a hollen eget e gwad ar pesked.
|
||||
Blam ma evont dour sall atav e rankont ezverañ, kas an hollen er maez eus o c'horf atav.
|
||||
En tu all, an dour dous n'eo ket ken sall hag o gwad.
|
||||
Er c'hontroll neuze, vez ezveret kalz troazh, kalz staot, kalz dour e gwirionez.
|
||||
Klask a ra al loened kaout un troazh gant nebeut-tre a hollen evit mirout anezhañ 'ba o c'horf.
|
||||
Neuze zo 2 zoare disheñvel-mik d'ober war-dro pegen sall eo an dour tro-dro d'al loened mor,
|
||||
ha n'eo ket ken aes-se bezañ gouest d'ober an daou !
|
||||
|
||||
Kavet e vez ar begoù-heskenn un tamm pep lec'h er morioù tro-dro da c'houriz ar bed,
|
||||
tro-dro d'an ekwateur ma karit.
|
||||
Met, 'giz meus laret bremaik, en arvar emaint, ha ne vezont ket kavet kement-se ken.
|
||||
Pad pell oa bet gwerzhet ar "rostre", fri ar pesked-se,
|
||||
pe c'hoazh an angelloù, les nageoires.
|
||||
Ha disoc'h bloavezhioù ha bloavezhioù giz-se zo : nebeutoc'h-nebeutañ a vegoù-heskenn.
|
||||
|
||||
Ha, 'giz 'meus laret bremaik ivez, unan zo, ur barez zo, e Brest.
|
||||
Pe kentoc'h, unan 'oa e Brest betek an diskar amzer 2023.
|
||||
Ar skipailhoù skiantel zo o klask ober un dra bennak ganti.
|
||||
Kaset eo bet, ken sioul ha ma c'haller evel-just, da Vontpelhier,
|
||||
pell a-walc'h eus Breizh neuze, evit ober anaoudegezh gant ur par.
|
||||
Ar pal eo klask lakaat an 2 loen-se da strujañ.
|
||||
Gant un tamm chañs e c'hallfent en em glevet mat ha kaout peskigoù-heskenn.
|
||||
Ouzhpenn da se e rofe d'ar skiantourezed ha d'ar skiantourien da c'hoût muioc'h diwar-benn ar spesad.
|
||||
Goût a reer eo ar re-se vibevc'haner, ovovivipare e galleg.
|
||||
Da lâret e savont vioù, met ar vioù-se a chom e korf ar vamm, ha diflukañ a reont enni.
|
||||
Ar peurrest, 'at, n'ouzer ket.
|
||||
'Pad pegeit e chom leuniet ar barezed, pet peskig vez ganet war un dro,
|
||||
e peseurt mare e c'hellont strujañ… Kalz pikoù goulenn zo !
|
||||
|
||||
An taol-ease gant an 2 loen a servij d'un dra all c'hoazh.
|
||||
Oceanopolis ha Planet Ocean, akwariom Montpelhier, o eus ur c'hefridi a-bouez
|
||||
Reiñ d'an dud, d'ar publik, da gompren pegen bresk eo an endro.
|
||||
Ne vo ket saveteet ar spesad en un akwariom evel-just.
|
||||
Ar pezh a gont eo kentoc'h, cheñch an doare da besketa,
|
||||
'blam ma vez tapet begoù-heskenn dre fazi e rouejoù ar besketourien.
|
||||
Re aes eo dezho bezañ rouestlet, luziet 'ba'r rouedoù gant o fri hir mod-se.
|
||||
Hag un dra all zo a lak diaes ar re-se eo cheñchamant al lec'hioù ma c'hallont bevañ.
|
||||
An aberioù da skouer, pe ar mangrovioù, zo o cheñch, pe distrujet vezont memes.
|
||||
|
||||
Kalon vat d'ar barez zo bet kaset da Vontpellier, kalon vat d'ar spesad a-bezh.
|
||||
Ha dalc'homp da zeskiñ diwar-benn ar begoù-heskenn neuze, hag e-pad pell c'hoazh, michañs.
|
||||
|
||||
|
||||
{{< cc "by nc" >}}
|
||||
|
|
@ -1 +1 @@
|
|||
Subproject commit 2bcb3f1dc97970489f4bcb92ed27c65137ca3c16
|
||||
Subproject commit 3488208d8d07c4699a9ae26e8b0f7d7aac68b641
|
||||
Loading…
Reference in a new issue