83 lines
3.4 KiB
Markdown
83 lines
3.4 KiB
Markdown
---
|
||
title: "#6 Ar go (1/2)"
|
||
date: 2021-11-10T12:00:00+02:00
|
||
draft: false
|
||
image: "./arGo1.jpg"
|
||
slug: "6-ar-go-1"
|
||
---
|
||
|
||
{{< block_color blue >}}
|
||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar go (2/2)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-1/).
|
||
{{< /block_color >}}
|
||
|
||
|
||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-go-1/embed/light" >}}
|
||
|
||
---
|
||
|
||
Hiziv 'vo komzet eus boued !
|
||
Ur seurt boued resis a-walc'h : ar boued lakaet e go.
|
||
Menam menam.
|
||
Un digarez brav da gomz eus ar bakteri ur wech c'hoazh, hag o mignoned, ar goell !
|
||
|
||
Krogomp eta gant termenadur ar go, "la fermentation" e galleg.
|
||
Ar pal evit an organismoù a implij ar go eo tennañ energiezh eus o boued.
|
||
Treiñ a reont an tammoù boued e tammoù all, da lavaret eo, ur reaktadenn gimiek eo.
|
||
Alies-mat e teu ar glusid (ar sukr mar karit) da vezañ alkol pe ur gaz bennak.
|
||
|
||
Evit lavarout ar wirionez ez eus meur a zoare go.
|
||
'Pezh a cheñch ganto eo disoc'h ar reaktadenn, ar pezh a zo produet ganti.
|
||
Daou seurt go pennañ a zo neuze : an hini alkolek a brodu alkol,
|
||
hag an hini laezhek a brodu… trenkenn laezhek (acide lactique e galleg).
|
||
Eus an 2 seurt go e vo kaoz hiziv.
|
||
|
||
Ha piv a ra ar go neuze ?
|
||
Ar go a zo ur reaktadenn normal a-walc'h gant ar boudoù bev.
|
||
Ober a reomp-ni hon-unan ar reaktadenn-se ivez.
|
||
En hor c'hig e c'hoarvezh an dra-se, pa vez implijet kalz anezho.
|
||
Pa vezomp o redek buan-buan da skouer.
|
||
Met deomp en-dro d'ar go evit ar boued.
|
||
|
||
Ar pezh a zo interesant evidomp neuze eo ar go graet gant ar mikro-organismoù :
|
||
ar bakteri hag ar goell (la levure m'ho peus c'hoant).
|
||
|
||
Da gentañ, greomp un tamm tro war-zu an istor.
|
||
|
||
Boñ da gentañ tout n'eo ket an denelezh en deus ijinet ar go dija.
|
||
Evel em eus lavaret n'ez eus ezhomm eus un den evit lakaat ar boued e go :
|
||
ar mikro-organismoù an hini eo a zo a-bouez.
|
||
A setu neuze ar boued kentañ a zo bet bet lakaet e go a zo, moarvat… ar frouezh.
|
||
Gall' a reont, en ur mod, "en em lakaat e go".
|
||
|
||
Met gwir eo, ar go zo bet implijet kalz gant an dud, hag abaoe pell-pell zo.
|
||
Marteze a-walc'h abaoe ar paleolitik, 3 milion a vloavezhioù zo.
|
||
Hag an evajoù kentañ lakaet e go a zo bet graet da vare an neolitik, tro 9 mil bloaz zo.
|
||
|
||
Implijet eo bet ar goell, hag implijet e vez hiziv an deizh c'hoazh memes-mod,
|
||
evit kaout muioc'h a voued mat da zebriñ.
|
||
O tennañ an tammoù toksek eus ar plant da skouer,
|
||
met lakaet e vo ar gaoz war ar sujed-mañ diwezhatoc'h.
|
||
|
||
Tamm ha tamm eo bet implijet ar go, dre ar milvedoù hag ar c'hantvedoù.
|
||
Implijet eo bet evit ober bara gant ar bleud, evit ober fourmaj laezh gant al laezh ha me oar me.
|
||
|
||
Ur bloavezh a-bouez eo hini 1856.
|
||
Ur paotr brudet a-walc'h, aotrou Louis Pasteur, a oa krog da studiañ
|
||
en un doare skiantel ar go, goude bezañ kavet ar goell muiañ anavezet : "Saccharomyces cerevisiae",
|
||
da lavaret eo, ar goell-bier.
|
||
|
||
A-drugarez d'an holl draoù desket ez omp gouest hiziv da lakaat e go kalz traoù en un doare kontrollet.
|
||
Rak ret eo dibab un temperadur resis, peseurt mikro-organismoù zo da lakaat,
|
||
pegement a sukr e vez ezhomm da lakaat ha kement zo.
|
||
|
||
Setu implijet e vez ar go e pep lec'h er bed, abaoe milionoù a vloavezhioù.
|
||
Ur glad bras-divent eo, gant an holl doareoù d'ober liesseurt-kenañ.
|
||
Ha koulskoude eo ar go ur reaktadenn a vez anavezet gant tou' an dud,
|
||
kavet pe implijet gant an holl bobloù dre ar bed.
|
||
|
||
Peseurt boued, dre ar bed, a vez fardet gant ar go ?
|
||
War an dra-se vo lakaet ar gaoz gant ar rann a zeu.
|
||
Ha gwelet e vo ivez perak eo talvoudus-bras d'an holl.
|
||
|
||
|
||
{{< cc "by nc" >}} |