104 lines
5.1 KiB
Markdown
104 lines
5.1 KiB
Markdown
---
|
||
title: "#26 Ar virusoù (2/3)"
|
||
date: 2023-02-15T12:00:00+02:00
|
||
draft: false
|
||
image: "./virus2.jpg"
|
||
slug: "26-ar-virusou-2"
|
||
---
|
||
|
||
{{< block_color blue >}}
|
||
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar virusoù (2/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-2).
|
||
{{< /block_color >}}
|
||
|
||
|
||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-2/embed/light" >}}
|
||
|
||
---
|
||
|
||
Goude bezañ komzet eus ar virusoù dre vras er rann ziwezhañ,
|
||
vo kontet deoc'h 2 istor diwar o fenn hiziv.
|
||
Safaret 'vo eus ar virusoù ramzel da gentañ,
|
||
ha goude-se vo graet anaoudegezh gant an debrerien virusoù.
|
||
Deomp dezhi!
|
||
|
||
'Giz hon oa lâret er rann ziwezhañ, ar virusoù zo bihan-bihan sañset.
|
||
E-pad pell, e-giz-se veze graet an diforc'h etre ur virus hag ur vaktirienn memes.
|
||
Er bloavezhioù 2000 zo bet lakaet war wel traoù heñvel deus ar virusoù, met ken bras hag ar baktiri !
|
||
Roet zo bet dezho un anv :ar virusoù ramzel, pe "girus" e saozneg, evit "giant viruses".
|
||
O jenom zo hiroc'h 'vit jenom ar virusoù all ivez.
|
||
Betek 2 villion hanter a lizherennoù.
|
||
'Peus ket 'met soñjal : virus ar C'hovid 19, ar Sars-CoV-2 (ha n'eo ket ramzel tamm ebet),
|
||
'neus ket 'met 30 000 lizherenn e-barzh e jenom.
|
||
|
||
Ha gall' reomp bezañ eñfektet gant ar virusoù-se ?
|
||
'reomp ket, rak ar re-se a blij dezho muioc'h organismoù all,
|
||
'giz an "amibe" pe protozoered all.
|
||
Da laret eo, organismoù unkelligek, unicellulaires ma karit.
|
||
|
||
Met an dra-se zo evit ar virusoù ramzel anavezet betek-henn !
|
||
Gall' a rafe dont virusoù all war-wel en amzer da zont e gwirionez.
|
||
Ul lodenn eus ar virusoù bras kavet n'eus ket pell zo a teu eus ar permafrost, pe ar pergélisol.
|
||
Ar c'houchad-douar skorn zo e Siberia da skouer.
|
||
An dra-se a dalv e chom yac'h ar virusoù en douar skorn-se, 'pad bloavezhioù ha bloavezhioù.
|
||
'Giz ur yenerezh en ur mod.
|
||
Abalamour da cheñchamant an hin, d'ar changement climatique m'ho peus c'hoant,
|
||
eo chomet digor dor ar yenerezh.
|
||
Ar pezh a c'hellfe leskel ar virusoù kozh da vont, gouest da vont d'an dud.
|
||
Ret eo chom war evezh neuze !
|
||
|
||
Bremañ, un istor all 'barzh an istor.
|
||
Ar virusoù-se a c'hell bezañ eñfektet gant virusoù all !
|
||
Ar re-se zo anvet "virofajoù", pe virophages e galleg.
|
||
Diskoachañ ar virusoù ramzel a zo bet ur sapre afer dija,
|
||
met diaesoc'h c'hoazh eo bet studiañ virusoù hag a c'hell mont da virusoù all.
|
||
E 2008 int bet lakaet war wel, en ur virus bras neuze.
|
||
Hiziv an deiz zo ezhomm eus ur sapre teknologiezh evit kompren muioc'h a draoù diwar o fenn.
|
||
Gallout a reer ober gant ar metajenomik da skouer :
|
||
sekeñsiñ pe lenn an ADN a-bezh zo en un dakennig dour lakaomp.
|
||
Goude-se vez klasket urzhiañ ar pezh zo bet lennet, ar jenoù, les gènes, dre organism.
|
||
Ha mod-se e c'heller lakaat organismoù nevez war wel ! Virofajoù da skouer.
|
||
Met diaes eo kompren peseurt efed o deus war ar virusoù all.
|
||
Labour 'zo c'hoazh !
|
||
|
||
En eil istor hiziv vo cheñchet penn d'ar vaz ha kontet vo eus organismoù
|
||
hag a zo gouest da zebriñ ar virusoù.
|
||
E-pad pell zo bet soñjet n'halle ket, organism ebet, debriñ ar virusoù.
|
||
E gwirionez 'pad pell ivez zo bet labouret war ar virusoù a zegas kleñvedoù deomp.
|
||
Met ur gwir roll o deus 'barzh an ekosistemoù, pezh a vo sujed ar rann a teu just a-walc'h.
|
||
Ha tamm ha tamm neuze 'vez klasket kompren traoù all diwar o fenn.
|
||
E miz kerzu 2022 zo bet embannet ur studiadenn a lak war wel, evit ar wech kentañ,
|
||
ur spesad gouest da vevañ diwar ar virusoù, o tebriñ anezho.
|
||
|
||
Ar pennad skiantel-se a zispleg 'zo kalz a organismoù er mor hag a sil an dour evit debriñ tammoù traoù, partikulennoù.
|
||
En o zouez 'zo ur familh anvet "ciliophora".
|
||
Unkelligek int, unicellulaire m'ar karit.
|
||
Ha seurt blev o deus, blev a servij dezho da fiñval ha da zebriñ.
|
||
Soñjet 'veze ne oa ket trawalc'h a galori, trawalc'h a startijenn, barzh ar virusoù evit kreskiñ.
|
||
Ar studiadenn-mañ a ziskouez ar c'hontroll.
|
||
|
||
Ar skipailh en deus lakaet ciliophoraed en dour.
|
||
Taolioù esae zo bet graet gant virusoù en dour ivez, ha taolioù esae all hepto.
|
||
Goude daou zevezh o deus kontet an niver a gelligoù e-barzh tout ar boestoù
|
||
ha lakaet o deus keñver-ha-keñver an disoc'hoù.
|
||
Kentañ tra : gant o mikroskop o deus gellet gwelet ar virusoù o vezañ debret.
|
||
Eil tra : ar ciliophoraed lakaet en dour gant virusoù,
|
||
o deus kresket 'vel m'o defe graet organismoù all gant boued all.
|
||
Ar re a-nez virus n'o deus ket kresket tamm ebet.
|
||
Diskouez a ra an disoc'hoù-se e c'hellfe ar virusoù kaout ur roll pouezusoc'h en ekosistemoù
|
||
'giz hor boa soñjet en a-raok.
|
||
Ur wech ouzhpenn : labour zo, kalz traoù zo da gompren c'hoazh !
|
||
|
||
Safaret hon eus deus ar virusoù.
|
||
Goût a reomp bremañ int gouest da eñfektiñ al loened, ar plant, ar baktiri… hag ar virusoù all memes.
|
||
Da lâret eo, ur parazit a c'hell kaout parazitoù,
|
||
ha marteze e-touez ar re-se 'zo lod anezho gant parazitoù all, piv oar ?
|
||
|
||
En eil istor hon eus lakaet ar gaoz war ar virusoù, met gwelet 'giz boued, 'giz preizhoù ar wech-mañ.
|
||
|
||
Eñfektiñ, bezañ eñfektet, bezañ debret…
|
||
Liammet eo ar virusoù deus an organismoù all, e meur a zoare.
|
||
Diwar an holl liammoù-se e sav ekosistemoù a-bezh, ar pezh a vo gwelet er rann a teu,
|
||
ar rann ziwezhañ diwar-benn ar virusoù.
|
||
|
||
|
||
{{< cc "by nc" >}} |