99 lines
4.5 KiB
Markdown
99 lines
4.5 KiB
Markdown
---
|
||
title: "#25 Ar virusoù (1/3)"
|
||
date: 2023-02-01T12:00:00+02:00
|
||
draft: false
|
||
image: "./virus1.jpg"
|
||
slug: "25-ar-virusou-1"
|
||
---
|
||
|
||
{{< block_color blue >}}
|
||
Transcription de l'épisode [**Ar virusoù (1/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-1).
|
||
{{< /block_color >}}
|
||
|
||
|
||
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-virusou-1/embed/light" >}}
|
||
|
||
---
|
||
|
||
Hiziv 'vo kontet eus traoù ha n'int ket toutafed bev, met n'int ket toutafed marv kennebeut.
|
||
Bihan int, met a-wechoù vez kavet lod hag a zo brasoc'h, ramzel memes !
|
||
Reuz zo ganto abaoe tri bloaz 'so.
|
||
Kavet ho peus ?
|
||
Safaret 'vo eus ar virusoù !
|
||
|
||
Petra eo ar virusoù ?
|
||
N'haller lâret int organismoù pe boudoù bev ar wech-mañ, ha gwelet 'vo an dra-se diwêtoc'h.
|
||
'Pezh zo sur avat ez int bihan : tro 200 nanometr, da lâret eo zero skej zero zero zero daou vilimetr.
|
||
Kavet zo bet n'eus ket pell zo virusoù kalz brasoc'h, virusoù ramzel.
|
||
Met safaret 'vo eus an dra-se gant ur gronikenn all.
|
||
|
||
An holl virusoù a c'hell eñfektiñ pe kontammiñ boudoù bev.
|
||
E gwirionez o deus ezhomm eus un "ostiz" e-giz 'vez lâret, eus ur boud bev, evit bezañ anezho.
|
||
Da lâret eo, n'hallont ket chom oc'h unan 'pad re bell.
|
||
|
||
Daou stad o deus :
|
||
Ur stad e-barzh ar boudoù-bev, e-barzh kelligoù (les cellules mar karit) un organism.
|
||
D'ar mare-se vez implijet ganto mekanikoù ar c'helligoù evit produiñ kalz kalz virusoù all.
|
||
Hag ur stad er maez eus ar c'helligoù, e lec'h ma c'hortozont bezañ tapet gant un organism all.
|
||
|
||
Anavezout a rit ur bern kleñvedoù degaset gant virusoù, sur !
|
||
Da skouer zo ur familh a-bezh zo mil anavezet bremañ : ar c'horonavirusoù.
|
||
Ar SARS-CoV-2 en o zouez, a zegas ar C'hovid-19.
|
||
Alies-mat, ar re-se glask mont da serten lodennoù eus hor c'horf a servij deomp da dennañ hon anal,
|
||
ar skevent, ar bronchez ha kement 'so.
|
||
|
||
Ar SIDA vez degaset d'an dud dre ur virus, Ebola ivez, ar grip, ha kement zo.
|
||
|
||
Diwar ar 5000 spesad a c'hell eñfektiñ an dud zo un tamm muioc'h 'vit 100 deuzouto a c'hall degas kleñvedoù.
|
||
|
||
Kleñvedoù vez kaset d'an dud dre ar virusoù aboe pell zo evel-just.
|
||
En Henamzer, an dud a ouie oa un dra bennak munut, a c'hellje bezañ analet,
|
||
hag en doa un dra bennak da welet gant kleñvedoù zo.
|
||
Dav eo bet gortoz pell avat, a-raok ma vefe komprenet petra c'hoarveze dre just.
|
||
|
||
E fin an XIXvet kantved e oa skiantourien o labourat war kleñvedoù ur plant : ar butun.
|
||
Siloù porselen a veze implijet ganto evit silañ ar baktiri.
|
||
Merzet 'oa e chome klañv ar plant, goude bezañ silet o sev, pe o gwad m'ho peus c'hoant.
|
||
Ar soñj kentañ oa e chome baktiri bihan-bihan er gwad.
|
||
Met oa ket, neuze, virusoù e oa.
|
||
|
||
Diskouez a ra zo virusoù evit kement spesad zo : an dud, al loen, ar plant ha me oar me.
|
||
|
||
Er memes mare zo bet lakaet war wel virusoù a c'hell eñfektiñ an dud.
|
||
Virus an derzhienn-velen 'oa an hini kentañ. La fièvre jaune mar karit.
|
||
|
||
Er bloavezhioù 1930 eo bet sellet deus ar virusoù evit ar wech kentañ, gras d'ur mikroskop isipisial :
|
||
ar mikroskop elektronek.
|
||
Gant teknikoù all o deus gellet ar skiantourien kompren zo 2 zoare a virusoù :
|
||
ar re gant ADN
|
||
hag ar re gant ARN, a zo gouest da emdreiñ kalz buanoc'h, giz virus ar grip pe hini ar c'hovid 19.
|
||
|
||
Goude se, adalek ar bloavezhioù 1960, zo bet komprenet muioc'h mui a draoù dre-ma oa an teknikoù o vont war-raok.
|
||
Ha setu 'giz-se zo bet savet tamm-ha-tamm binvioù pe diagnostikoù evit anavezout ar virusoù,
|
||
ha sevel vaksinoù ivez, 'vit en em zifenn deuzouto.
|
||
|
||
Ha neuze, bev eo ar virusoù pe pas ?
|
||
N'eo ket aes respont d'ar goulenn-mañ rak a-raok respont e ranker goût : "petra eo ar vuhez ?".
|
||
|
||
Ur respont, e touez reoù all 'zo : un organism bev a c'hell strujañ ha kaout diskennidi.
|
||
|
||
Gwir eo e c'hell ar virusoù strujañ hag emdreiñ memes, 'giz ar spesadoù all,
|
||
peogwir 'zo dezho molekulennoù ADN pe ARN.
|
||
Met ezhomm o deus eus un ostiz, atav.
|
||
'Blam da se, e vez gwelet ar re-se gant tud zo, 'giz bernioù molekulennoù hep buhez en enno, tra ken.
|
||
|
||
Ha gwir eo, eus an tu all, n'hallont ober tra ebet oc'h unan.
|
||
Pa vezont lakaet en un endro gant sukr pe traoù all hag a c'hell bezañ debret gant an organismoù bev,
|
||
ar virusoù ne reont netra.
|
||
|
||
Ha setu 'giz-se hervez ar ster 'vez roet d'ar vuhez e c'hell ar virusoù bezañ bev pe pas.
|
||
|
||
Graet hon eus un droiad e bed bras ar virusoù bihan.
|
||
Safaret hon eus eus an doare int bet lakaet war wel.
|
||
Un dakenn prederouriezh, pe filozofi hon eus bet memes gant termenadur ar vuhez.
|
||
|
||
Kendalc'het e vo er rann a teu
|
||
rak ur bern traoù all a zo da lâret diwar o fenn.
|
||
|
||
|
||
{{< cc "by nc" >}} |