97 lines
5.4 KiB
Markdown
97 lines
5.4 KiB
Markdown
---
|
|
title: "#2 Gwezenn ar vuhez"
|
|
date: 2021-09-15T12:00:00+02:00
|
|
description: "Petra eo gwezenn ar vuhez ? Penaos eo renket an holl organegoù, an holl bodoù bev? Dizoloet e vo er rann-mañ !"
|
|
draft: false
|
|
image: "./gwezennArVuhez.jpg"
|
|
slug: "2-gwezenn-ar-vuhez"
|
|
---
|
|
|
|
{{< block_color blue >}}
|
|
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Gwezenn ar vuhez**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/gwezenn-ar-vuhez/).
|
|
{{< /block_color >}}
|
|
|
|
|
|
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/gwezenn-ar-vuhez/embed/light" >}}
|
|
|
|
---
|
|
|
|
Hiziv e vo krapet gant ur wezenn ispisial : gwezenn ar vuhez.
|
|
|
|
Met da gentañ eo dav gouzout pelec'h vez kavet ar wezenn-mañ.
|
|
Implijet e vez gant bevoniourien, pe biologourien ma karit.
|
|
Da lavaret eo, ar skiantourien zo o studiañ ar vuhez dre vras, ar boudoù bev.
|
|
Ul lodenn eus ar re-se a glask renkañ ar boudoù bev.
|
|
Ha c'hwi welo, ur sapre labour eo an dra-se !
|
|
Filogeniezh vez graet eus al labour se, pe phylogénie e galleg.
|
|
Dont a ra eus "phylo" a dalv meuriad, familh; ha "genesis" a dalv krouidigezh.
|
|
|
|
Gallout a rit kompren gwezenn ar vuhez evel gwezenn lign ho familh,
|
|
ur wezenn jenealojik m'ho peus c'hoant. Kalz traoù zo heñvel !
|
|
Etre daou zen pe daou organeg bev ez eus liammoù.
|
|
Seul verroc'h eo al liamm, seul dostoc'h int an eil ouzh egile.
|
|
C'hwi zo tostoc'h ouzh ho tud eget ho tud-you da skouer.
|
|
Pe eo tostoc'h ur c'hazh ouzh ul leon eget ur c'hazh ouzh ul lapous, memes-mod.
|
|
Met ne za ket pelloc'h eget an dra-se, n'eus ket muioc'h a heñvelded evit gwir.
|
|
An anvioù a vez kavet er wezenn-mañ n'int ket Tintin Naig pe Tad-kozh Alan.
|
|
Kentoc'h "Homo sapiens" evit mab-den, pe "Canis lupus" evit ar c'hi,
|
|
pe c'hoazh "Escherichia coli" evit komz eus ur vakterienn vrudet.
|
|
Da lavaret eo, anvioù latin int evit menegiñ pe anviñ, kement spesad zo.
|
|
|
|
Mat. Just awalc'h, pet spesad a zo hiziv, gav deoc'h ?
|
|
Feiz, miser o deus ar skiantourien gouzout an dra-se dre just.
|
|
Milionoù ha milionoù d'an nebeutañ. 'Peus ket nemet teurel ur sell en-dro deoc'h da glask renkañ, urzhiañ ar spesadoù.
|
|
Marteze 'welit loened ha plantennoù. Togoù-touseg marteze ivez.
|
|
Ar rummadoù-se a zo gwir rummadoù ha gallout a rit gwelet pegen bras eo o liesseurted.
|
|
Evit lavarout ar wirionez deoc'h avat eo kalz kalz brasoc'h c'hoazh liesseurted ar vuhez en he fezh.
|
|
Ar vevliesseurted hollek, la biodiversité générale, en ur mod.
|
|
Evit kompren, meizañ ar braster-se, deuit war ma lerc'h da veajiñ e gwezenn ar vuhez…
|
|
Deomp dezhi !
|
|
|
|
Emaomp e penn ur brank en un tu bennak eus ar wezenn.
|
|
Sellomp ouzh anv ar spesad : "Homo sapiens". Mat, ni an hini eo.
|
|
Taolomp ur sell e penn ar brankoù all a zo en hor c'hichen. Hon amezeien eo ar re-mañ, hor c'hendirvi int !
|
|
Ar spesadoù, an organegoù a zo tostoc'h ouzhomp a zo anvet "Pan paniscus" : ar bonobo ha "Pan troglodytes" : ar chimpanze.
|
|
Bremañ e kinnigan deoc'h diskenn un tamm evit en em gavout e-lec'h ma teu brank an den gant ha brankoù ar bonobo hag ar chimpanze.
|
|
Skrivet eo : "Hominidae" a dalv "marmouzed meur".
|
|
Emaomp en ur c'hroazhent neuze, ar pezh a dalvez n'eo ket "Hominidae" ur spesad met ur rummad spesadoù.
|
|
|
|
Diskennomp un tamm c'hoazh, un tamm mat zoken, evit kavout spesadoù all ha n'int ket marmouzed.
|
|
Gallout a rit lenn "Placentalia", da lavaret eo ar re vronnek o deus ur plakenta,
|
|
ar poch-dour e vez kavet ennañ ar grouell, pe an embrion ma karit.
|
|
Er rummad "Placentalia" e vez renket kalzig a organegoù evel-just : ar c'hrignerien evel al logod,
|
|
an heureusined, al logod dall, ar chas, ar bleizi, ar c'hizhier, al leoned, ar saout, ha kement zo.
|
|
Ur sapre liesseurted eo an dra-se dija. Met n'eo ket echu avat !
|
|
|
|
Hon arsav kentañ eo "Metazoa" : an holl loened a zo lieskelligek o c'horf (multicellulaire).
|
|
Ar rummad-se a zo kalz kalz brasoc'h. Soñjit 'ta : bez vez kavet an holl vronneged e-barzh.
|
|
Ouzhpennet e vez c'hoazh ar rummad "Amphibia" gant ar raned. Rummadoù all a zo ar pesked enno.
|
|
Ha dreist-holl e vez ouzhpennet ar rummad "Insecta". An amprevaned, gant o liesseurted bras spontus.
|
|
|
|
En ur ziskenn e vodomp ar Fungi, an togoù-touseg.
|
|
Ha goude, an holl blantennoù gant an derv, an ognon, al linad, ha me oar me.
|
|
|
|
Hag a-benn ar fin e vez bodet an holl "Eukaryota". Da lavaret eo
|
|
an organegoù a zo ur gwir kraoñell gant o c'hellig.
|
|
Gallout a reont bezañ lieskelligek evel an organegoù am eus komzet diwar o fenn bremaik pe unkelligek, unicellulaire.
|
|
Evel ul lod eus… ar plankton da skouer, m'ho peus soñj eus ar gronikenn ziwezhañ.
|
|
|
|
Ul lodenn eus gwezenn ar vuhez a zo an Eukaryota neuze.
|
|
Unan eus an tri brank dre just. Bez' eus ivez ur brank anvet "Archaea".
|
|
Ar reoù-se a zo liesseurt-kenañ ivez met n'int ket ken studiet hag ar brankoù all.
|
|
Ar brank diwezhañ eo ar bakteri just a-walc'h, evel "Escherichia coli" : an hini vrudetañ moarvat.
|
|
Gallout a reont degas kleñvedoù deomp e-giz an tetanoz ar c'holera… A-bouez bras int memestra !
|
|
Met an dra-se vo gwelet en ur gronikenn all.
|
|
|
|
Ur vrav a veaj hon eus graet o krapat gant gwezenn ar vuhez.
|
|
Graet hon eus anaoudegezh gant kalz organegoù ha dreist-holl hon eus gwelet peseurt mod int renket.
|
|
Emichañs ho peus komprenet pegen liesseurt, pegen disheñvel eo ar vuhez.
|
|
Ha pegen bihan omp-ni en he c'heñver ivez.
|
|
Daoust ma vez kavet diforc'hioù etre ar boudoù bev
|
|
e vez atav kavet heñvelidigezhioù, traoù boutin.
|
|
An dra-se zo gwir gant forzh peseurt brank e-barzh ar wezenn.
|
|
Setu e lec'h klask diforc'hioù,
|
|
gwelloc'h vefe marteze klask traoù boutin, ne gav ket deoc'h ?
|
|
|
|
|
|
{{< cc "by nc" >}} |