4.4 KiB
| title | date | description | tags | draft | image | slug | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| #1 Ar plankton | 2021-09-01T12:00:00+02:00 | Petra eo ar plankton? Deuit war va lec’h evit dizoleiñ ar bed-mañ. |
|
false | ./plankton.jpg | 1-ar-plankton |
{{< block_color blue >}} Setu treuzskrivadur ar gronikenn Ar plankton. {{< /block_color >}}
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-plankton/embed/light" >}}
Hiziv e vo splujet 'barzh ar mor ha klask a rimp gouzout petra eo ar plankton.
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija. « Ar plankton… » Ar ger-se a teu eus "planktós" e gresioneg kozh, pe e grec ancien. An dra-se sinifi kantreer, distabil. Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev, ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor. Peogwir int re vihan evel ar viruzoù hag ar bakteri, pe c'hoazh int re vlot evel ar morgaoul, ar méduses ma karit. Ya, gwir eo, ar morgaoul a vez renket e-touez ar plankton. Alies e vezont ankouaet peogwir peurvuiañ vez ket sellet ouzh ar plankton nemet evel traoù bihan tout. Brav hag interesant eo ar morgaoul, met bravoc'h c'hoazh eo ar re vihan !
Plankton a zo bep seurt ment e organegoù. Setu, penaos e c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ? Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt ment, bras ha bihan. Spontus eo an diforc'h a zo etre ar viruzoù hag ar bakteri. Spontus eo ivez an diforc'h etre ar bakteri e-kichenn an organegoù all a zo lieskelligek, pe multicellulaire. Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ, c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp. E-barzh ar plankton e vez kavet organegoù hag a zo anvet "dinoflagellés" e galleg. Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur, un ti 25 estaj dezhañ. Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ, ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed. Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh. En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest. Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn. Setu lieseurt kenañ eo bed ar plankton e-keñver ar mentoù.
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton : e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle" 'giz vez lavaret gant an ekologourien. Da lavaret eo, kavet 'vez organegoù a zo gouest d'ober kalzig a draoù. Kemeromp ar sianobacteri. Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg. Ha setu neuze e c'hellont implijout ar gouloù hag ar CO₂ (aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant) evit produiñ danvez organik (hag a zo sukr mui pe vui) asambles gant oksigen. Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel-just. An hanter eus an oksigen a vez analet ganeoc'h a vez produet 'barzh ar mor gant ar plankton. Ur galloud all hag a zo un tammig hud, un tammig majik evidon eo ar violuc'hañs, ar bioluminescence ma karit. Meur a organeg a c'hell produiñ gouloù, evel un dinoflagellé all anvet Noctiluca scintillans. Hemañ zo bihan a-walc'h : neubeutoc'h evit ur milimetr eo. Met a-benn vez mat ar jeu evito e teu al loenigoù-se da vezañ stankoc'h stankañ. Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer, o lugerniñ gant luskad ar mor. Pegen brav eo an dra-se !
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù. Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksigen ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ. Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO₂. Ezhomm o deus deus ar CO₂ evit sevel o c'hrogenn da skouer. Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor leun o c'hrogenn gant karbon. Pegen jentil ! Ouzhpenn-se e vez kavet kalz molekul er mor gant bioliesseurter ar plankton, la biodiversité du plancton. Koulskoude eo brek ar bed-se. Bresk an organegoù, ha bresk eo ar c'hempouez ekologel. Ar plankton a zo kizidik ouzh ar cheñchamantoù degaset gant mab-den. Cheñch a ra temperadur ar mor, hag ivez an drenkegezh pe an acidité. Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù. Setu ar bed a bezh a gemm. Ret eo d'ar boudoù bev en em brebariñ. Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel. Chañs vat dezho memestra ! :-)
{{< cc "by nc" >}}