100 lines
4.3 KiB
Markdown
100 lines
4.3 KiB
Markdown
|
---
|
|||
|
|
title: "#8 An tardigrad"
|
|||
|
|
date: 2021-12-08T12:00:00+02:00
|
|||
|
|
draft: false
|
|||
|
|
image: "./anTardigrad.jpg"
|
|||
|
|
slug: "8-an-tardigrad"
|
|||
|
|
---
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< block_color blue >}}
|
|||
|
|
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**An tardigrad**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-tardigrad/).
|
|||
|
|
{{< /block_color >}}
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-tardigrad/embed/light" >}}
|
|||
|
|
|
|||
|
|
---
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Hiziv 'vo graet anaoudegezh gant ul loen, un organism kreñv,
|
|||
|
|
ur superloen a c'hellfemp lavarout zoken : an tardigrad.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Petra eo al loen-se ?
|
|||
|
|
Arzhig dour 'vez graet anezhañ a-wechoù, rak sechañ a ra d'un arzhig.
|
|||
|
|
Met kalz bihanoc'h eo evit un arzh : bihanoc'h eget ur milimetr eo.
|
|||
|
|
E latin e vez anvet Tardigrada, hag evit lavaret ar wirionez,
|
|||
|
|
n'eo ket ul loen met kentoc'h ur familhad a loened.
|
|||
|
|
Ur phylum, evit ar re sot gant rummañ ar spesadoù.
|
|||
|
|
Liesseurt int aze : tro-dro 1000 spesad a zo bet deskrivet betek poent.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
A-raok lâret deoc'h perak eo ul loen ispisial,
|
|||
|
|
dav eo deomp klask gouzout petra eo an tardigrad da gentañ,
|
|||
|
|
pe kentoc'h pelec'h emañ an tartigraded war gwezenn ar vuhez.
|
|||
|
|
Ma 'peus disoñjet petra eo ar wezenn-mañ e c'hellit selaou pe adselaou
|
|||
|
|
an eil rann eus ar gronikenn Brav ha bev.
|
|||
|
|
Ul loen eo, setu eo renket e-touezh an Eukaryota.
|
|||
|
|
Heñvel a-walc'h eo ouzh an Arthropoda,
|
|||
|
|
da lâret eo, an amprevaned, asambles gant ar c'hresteneged/c'hrustaceed.
|
|||
|
|
Lakaet eo bet e-giz-se ablamour d'e neuz.
|
|||
|
|
Met a-benn vez sellet deus e jenom, deus e ADN ma karit,
|
|||
|
|
'vez gwelet eo heñvel a-walc'h deus an nematoded.
|
|||
|
|
An nematod zo ur seurt preñv.
|
|||
|
|
Met an dra-se n'eo ket sur, ha setu emañ ar skiantourien ha skiantourezed
|
|||
|
|
o klask kompren an dra-se c'hoazh.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Perak em eus bet c'hoant da gomz diwar o fenn neuze ?
|
|||
|
|
Un tamm ispisial int.
|
|||
|
|
Da gentañ penn e vezont kavet un tammig e pep lec'h war an Douar.
|
|||
|
|
Plijout a ra kalz dezho bezañ er c'hoadoù pe en toundra, e lec'hioù ma vez kavet enno kinvi pe man.
|
|||
|
|
Kinvi a vez debret ganto, ha liken ivez.
|
|||
|
|
Hag a-wechoù e tebront tardigraded all.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Kavet e vezont ivez e lec'hioù uhel-spontus, evel war menezioù Himalaya.
|
|||
|
|
Mat eo ar jeu ganto du-hont.
|
|||
|
|
Met lod vez kavet e-barzh ar mor ivez, don-don.
|
|||
|
|
Hag 'barzh an traezh ivez.
|
|||
|
|
Un tammig e pep lec'h, a lavaran deoc'h.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
E bourzh ar savlec'h egor etrebroadel (station spatiale internationale e galleg), zoken,
|
|||
|
|
peogwir int studiet kalz eno.
|
|||
|
|
Gouest int da vont da gousket, feiz, ur c'housk ispisial, a vez anvet 'kriptobiose'.
|
|||
|
|
Eus "crypto", a dalv kuzhet ha "biose", ar vuhez.
|
|||
|
|
An organismoù a zo gouest d'ober kemend-all a c'hell paouez da vevañ, pe dost.
|
|||
|
|
O metabolism, da lâret eo an holl reaktadennoù kimiek a c'hoarvezh en o c'helligoù,
|
|||
|
|
a teu da vezañ ral.
|
|||
|
|
Kreñv-bominabl int pa vezont e-giz-se.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Ne z'int ket war gozhaat da skouer :
|
|||
|
|
gal a reont bevañ e-pad bloavezhioù ha bloavezhioù pa vezont e kriptobios.
|
|||
|
|
Chom a reont bev memes gant temperadurioù a bep-seurt :
|
|||
|
|
ugent deres dindan zero da skouer,
|
|||
|
|
met a-wechoù 150 deres ivez.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Dav eo lavarout n'eo ket an holl spesadoù a dardigraded gouest d'ober pep tra,
|
|||
|
|
met bamus int memestra.
|
|||
|
|
Un nebeud spesadoù a c'hell añduriñ goullo an egor.
|
|||
|
|
Pe ar c'hontrol, ur gwask spontus evel mil gwech gwask an aer.
|
|||
|
|
Gallout a reont chom bev en egor.
|
|||
|
|
N'eo ket plijus bevañ du-se abalamour d'ar skinadoù.
|
|||
|
|
Ni 'vefe hanter varv gant ar skinoù, met gal a ra tardigraded so gouzañviñ anezho.
|
|||
|
|
Diskouezet ez eus bet eo gouest ur spesad bennak da zerc'hel ouzh ar skinoù ultraviolet pe ultravouk
|
|||
|
|
en ur dreiñ anezho da goulou glas.
|
|||
|
|
E lec'h lonkañ an energiezh, a rafe drouk d'an organeg, eo-hi adheñchet en ur mod.
|
|||
|
|
Un doare all, implijet gant ur spesad all, a zo mont da sec'hiñ.
|
|||
|
|
Bezañ sec'h-mat a lak an organegoù-se da c'houzañviñ ar skinoù X.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Memes-mod, e c'hellont ivez bevañ en un en-dro hag a zo sec'h-mat,
|
|||
|
|
evel dezerzhioù, pa vefent sec'h ha tomm pe sec'h ha yen-ki.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Hag evit echuiñ, memestra, int gouest d'ober traoù all c'hoazh.
|
|||
|
|
Gouzañviñ endroioù gant nebeut-tre a oksijen, pe bezañ en dour gant kalz a holen.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Graet hon eus anaoudegezh gant ur familhad a organegoù : an tardigraded.
|
|||
|
|
Liesseurt int, ha gouest int d'ober traoù dreistordinal.
|
|||
|
|
Lod a lavar, memes, eo tost dibosupl d'an douar bezañ difrouezh pe steril penn-da-benn,
|
|||
|
|
abalamour d'an tardigraded just a-walc'h.
|
|||
|
|
Int a c'hello gouzañviñ n'eus forzh peseurt gwallreuzioù.
|
|||
|
|
Met ni a vo aet kuit abaoe pell dija, moarvat.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< cc "by nc" >}}
|