116 lines
6.1 KiB
Markdown
116 lines
6.1 KiB
Markdown
|
---
|
|||
|
|
title: "#32 Ar pollenañ er mor"
|
|||
|
|
date: 2023-09-27T12:00:00+02:00
|
|||
|
|
draft: false
|
|||
|
|
image: "./arPollenanErMor.jpg"
|
|||
|
|
slug: "32-pollenan-er-mor"
|
|||
|
|
---
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< block_color blue >}}
|
|||
|
|
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar pollenañ er mor**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-pollenan-er-mor).
|
|||
|
|
{{< /block_color >}}
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-pollenan-er-mor/embed/light" >}}
|
|||
|
|
|
|||
|
|
---
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Hiziv vo kontet eus plant.
|
|||
|
|
Eus ar plant vez kavet war an douar, ha eus ar re vez kavet er mor ivez, ar bezhin.
|
|||
|
|
Ha graet e vo un tamm beaj en amzer dremenet ivez, pell pell zo, evit klask orin ar pellenañ.
|
|||
|
|
Prest oc'h ? Deomp dezhi !
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Goût a rit petra eo ar pollen hag ar pollenañ moarvat, la pollinisation.
|
|||
|
|
Ur gwir dachenn enklask eo e gwirionez.
|
|||
|
|
E familh bras an Anjiosperm vez gwelet dreist-holl.
|
|||
|
|
Ar familh-mañ eo familh ar plant gant bleuñioù, 'giz ar roz,
|
|||
|
|
an avaloù douar, ar gwinizh memes pe an derv.
|
|||
|
|
Pal ar pollenañ eo lakaat ar gametoù par (les gamètes mâles), ar pollen amañ,
|
|||
|
|
e darempred gant ar gametoù parez (les gamètes femelles), da lâret eo, ar vielloù.
|
|||
|
|
Dre emdroadur ar spesadoù zo bet implijet tamm-ha-tamm meur a strategiezh :
|
|||
|
|
leuskel an avel da gas ar pollen da skouer.
|
|||
|
|
Met gwelet vez kalz muioc'h ur strategiezh all : ur c'henlabour gant loened zo,
|
|||
|
|
ha dreist-holl gant an amprevaned, 'giz ar gwenan.
|
|||
|
|
Ha mont a ra pelloc'h c'hoazh peogwir o deus ar plant hag amprevaned zo, ken-emdroed, "coévolué".
|
|||
|
|
Abaoe pell pell zo en em glevont mat-tre, hag en em azasaet int an eil re deus ar re all.
|
|||
|
|
Deuet eo da vezañ ur siñbioz hag un eskemm a zegas traoù mat d'an holl memes.
|
|||
|
|
Ar plant vez pollenet : gras d'an amprevanet e c'hellont strujañ hag ober greun.
|
|||
|
|
Eus an tu all e vez produet gant ar bleuñioù nektar da vagañ an amprevaned,
|
|||
|
|
lod anezho zo gouest d'ober mel war-lerc'h.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Er mare-mañ vez studiet kalz ar pollenañ, dreist-holl pollenañ ar plant a vez debret ganeomp evel-just. Komprenet ho peus eo ret ar pollenañ evit kaout legumaj pe frouezh.
|
|||
|
|
Siwazh gant cheñchamant an hin ha saotradur hon endro e teu da vezañ bresk ar simbioz-se.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
N'eo ket bet studiet kement-se ar pollenañ er mor avat.
|
|||
|
|
Meur a abeg 'oa :
|
|||
|
|
Da gentañ penn eo gouest ar gametoù, dre vras, da neuial, ha da gavout ar gametoù all.
|
|||
|
|
Hag ouzhpenn da se e vezont kaset dre red an dour.
|
|||
|
|
Neuze soñjet e veze n'eus ket a bollenañ dre al loened er mor.
|
|||
|
|
Ha koulskoude…
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Koulskoude zo bet kavet ur blantenn zo sikouret da strujañ gant loened, da laret eo : pollenañ er mor.
|
|||
|
|
Embannet oa bet ur studiadenn gant ur skipailh kaset gant Brigitta van Tussenbroek
|
|||
|
|
e 2016 er journal Nature Communications.
|
|||
|
|
Studiet o deus un angiosperme a zo en dour, Thalassia testudinum.
|
|||
|
|
Un doare geot eo, a zo e strad ar mor, er morioù trovanel, e mor Karib da skouer.
|
|||
|
|
N'eo ket ur spesad bezhin, met ur gwir blant,
|
|||
|
|
zo emdroet tamm-ha-tamm evit mont da vevañ en dour en-dro.
|
|||
|
|
Ha setu giz-se zo bleuñioù gwir ganto.
|
|||
|
|
Merzet zo bet zo kalzik a loened bihan a ya da welet ar bleuñioù.
|
|||
|
|
Al loened bihan-se zo divellkeinek (invertébrés),
|
|||
|
|
giz preñved pe larvennoù loened brasoc'h giz kranked, pe me oar me.
|
|||
|
|
Dre daolioù arnod 'ba akwariomoù zo bet lakaet war wel e ya ar re-se da welet ar bleuñioù pared,
|
|||
|
|
hag ar re barezed, ha degas a reont ganto ar pollen.
|
|||
|
|
Gallout a rafent gwellaat ar pollenañ neuze.
|
|||
|
|
Hag e reont ! Lakaet zo bet war wel vez speriet pe fekoñdet kalz muioc'h ar bleuñioù
|
|||
|
|
pa vez al loened tro-dro !
|
|||
|
|
Pollenañ zo en dour neuze.
|
|||
|
|
En degouezh-mañ zo ur meskaj etre ar pollenañ gant an dour hag ar pollenañ gant al loened,
|
|||
|
|
'giz vez kavet war an douar a-wechoù e gwirionez.
|
|||
|
|
Gwir eo e c'hoarvez er mor met… feiz.
|
|||
|
|
C'hoarvezout a ra d'un diskennad eus ar plant gant bleuñioù, neuze n'eo ket ken souezhus-se…
|
|||
|
|
Er c'hontrol, bamus vije bet ma vije c'hoarvezet d'ur seurt bezhin da skouer…
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Ha just a-walc'h, ur skipailh eus Rosko e Penn ar Bed en deus kavet ur bezhin ispisial…
|
|||
|
|
Ar skipailh-mañ, kaset gant Emma Lavaut, 'neus embannet an disoc'hoù er journal brudet-tre Science e 2022.
|
|||
|
|
O studiañ ur spesad resis e oant : Gracilaria gracilis, ur bezhin ruz.
|
|||
|
|
M'ho peus c'hoant da c'hoût muioc'h diwar-benn ar bezhin e c'hallit selaou an heuliadenn "Ar bezhin"
|
|||
|
|
savet gant Tunvezh Glwagen-Grandjean, war radiobreizh.bzh pe radiokerne.bzh.
|
|||
|
|
Pezh zo un tamm dibar d'ar spesad-mañ eo n'eo ket gouest ar gametoù da neuial :
|
|||
|
|
n'o deus ket a lost.
|
|||
|
|
Ne vefe ket fall d'ar spesad-mañ bezañ sikoured evit strujañ neuze.
|
|||
|
|
Ar skipailh a ouie e vez kavet alies tro-dro d'ar bezhin-mañ loened bihan.
|
|||
|
|
Kesteneged, des crustacés, atav ar memes re : Idotea balthica.
|
|||
|
|
Pezh a ra ar re-se eo debriñ an tammoù bezhin bihan a gresk war-c'horre ar bezhin ruz.
|
|||
|
|
An tammoù bihan-se zo parazited e gwirionez.
|
|||
|
|
Graet o deus taolioù-arnod evit goût ha pollenet 'vez ar bezhin gant Idotea.
|
|||
|
|
Da gentañ o deus lakaet ar bezhin en akwariomoù, gant pe hep Idotea.
|
|||
|
|
Hag an disoc'h oa sklêr-tre.
|
|||
|
|
Hep idotea, oa nebeut tre a speriañ.
|
|||
|
|
Ha gant idotea e oa betek 20 gwech muioc'h a speriañ.
|
|||
|
|
Ouzhpenn da se zo bet gwiriet gant mikroskopoù eo peget ar gametoù par deus an idotea,
|
|||
|
|
evit diskouez n'eo ket blam d'ar red dour savet gant al loened o fiñval vez pollenet ar bezhin.
|
|||
|
|
Ha ne oa ket : ar gametoù par a zo peget-mat deus al loened.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Ar wech kentañ eo gwelet loened a sikour ur spesad bezhin, bezhin ruz amañ, da speriañ.
|
|||
|
|
Ouzhpenn sikour da speriañ a reont e gwirionez : debriñ a reont ar bezhin parazit.
|
|||
|
|
Ha deus an tu all e implijont ar bezhin evel goudor ivez.
|
|||
|
|
Ur gwir siñbioz eo.
|
|||
|
|
Tost-tre eo deus ar pezh vez kavet war an douar neuze !
|
|||
|
|
|
|||
|
|
An dra-se a lak ar skiantourien hag ar skiantourezed da soñjal.
|
|||
|
|
Chañs zo e vefe en em gavet ar pollenañ war an douar 140 milion a vloavezhioù zo,
|
|||
|
|
da vare ma oa emdroet ar plant gant bleuñioù.
|
|||
|
|
Bremañ e ouzomp zo pollenañ er mor ivez.
|
|||
|
|
Hag ar bezhin ruz zo kalz koshoc'h, en em gavet eo 900 milion a vloavezhioù zo !
|
|||
|
|
Hag al loened lieskelligek oa en em gavet tro 600 milion a vloavezhioù zo.
|
|||
|
|
Ar pollenañ kentañ en defe gellet c'hoarvezout adalek ar poent-se neuze.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Diaes eo goût pegoulz resis zo bet pollenet ur blantenn evit ar wech kentañ.
|
|||
|
|
Pezh zo sur 'vat, vo ket gwelet ar pollenañ memes mod ken
|
|||
|
|
gant ar skiantourien hag ar skiantourezed bremañ.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< cc "by nc" >}}
|