129 lines
6.1 KiB
Markdown
129 lines
6.1 KiB
Markdown
|
---
|
|||
|
|
title: "#30 Ar marmouzed hag an ereadurezh"
|
|||
|
|
date: 2023-05-24T12:00:00+02:00
|
|||
|
|
draft: false
|
|||
|
|
image: "./marmouzedHagEreadurezh.jpg"
|
|||
|
|
slug: "30-marmouzed-ereadurezh"
|
|||
|
|
---
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< block_color blue >}}
|
|||
|
|
Setu treuzskrivadur ar gronikenn [**Ar marmouzed hag an ereadurezh**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-marmouzed-hag-an-ereadurezh).
|
|||
|
|
{{< /block_color >}}
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/ar-marmouzed-hag-an-ereadurezh/embed/light" >}}
|
|||
|
|
|
|||
|
|
---
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Eeus ar gerioù an hini eo vo kontet deoc'h hiziv.
|
|||
|
|
Ganto e c'hellomp sevel frazennoù ha lâret ar pezh a fell deomp lâret.
|
|||
|
|
Bammus eo, en ur mod :
|
|||
|
|
gall' reomp komz deus an amzer, deus an amzer da zont,
|
|||
|
|
deus traoù ha n'eus ket deuzouto memes, ha me oar me.
|
|||
|
|
Kemend-all a draoù evel zo moiaen d'ober gant ar gerioù !
|
|||
|
|
Ha padal n'eus ket miliardoù anezho.
|
|||
|
|
Un tammig muioc'h 'vit 20 mil ger zo war geriadur an Here evit ar brezhoneg.
|
|||
|
|
War ar pemdez, 'vez ket implijet muioc'h 'vit 8000.
|
|||
|
|
Pezh zo, ar gerioù a c'hell kaout meur a ster.
|
|||
|
|
Hervez ar gerioù all er frazenn vez komprenet pe choazet ster ur ger.
|
|||
|
|
Eus an dra-se vez graet "ereadurezh" pe "sintaks".
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Met eus pelec'h 'teu an ereadurezh ?
|
|||
|
|
Ijinet eo bet gant an Den ?
|
|||
|
|
Pe loened 'zo zo gouest sevel frazennoù ivez ?
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Diskouezet zo bet gant un nebeud studiadennoù e c'hell loened zo
|
|||
|
|
lakaat gerioù asambles evit sevel frazennoù.
|
|||
|
|
Pe lakaat sonioù asambles kentoc'h.
|
|||
|
|
Pezh 'vez anvet "unvezh mouezhel" (unité vocale e galleg).
|
|||
|
|
Ha pa gomzan eus loened eo kentoc'h deus marmoused zo kaoz, pe primated dre just.
|
|||
|
|
Da skouer zo ur spesad, anvet Cercopithecus nictitans
|
|||
|
|
(ur marmous gant ur fri gwenn), zo gouest da lâret 2 c'her
|
|||
|
|
pa vez un dra bennak dic'hortoz.
|
|||
|
|
An dra-se vez klevet dreist-holl pa vez ul loupard o tont.
|
|||
|
|
hag ar son-se a vez laosket kentoc'h pa vez un egl nepel.
|
|||
|
|
Gall' ra an huchadennoù-se reiñ un tammig aon d'al loupard pe d'an egl,
|
|||
|
|
met dreist-holl 'vez roet da c'hoût d'ar strollad zo ur preizher.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Pa vez huchet an 2 asambles 'at, da skouer ur "pyow" ha meur a "hack"
|
|||
|
|
vez splannoc'h respont ar strollad : mont a reont kuit diouzhtu war-lerc'h.
|
|||
|
|
Amañ neuze "Pyow" a dalv "loupard", "hack" a dalv "egl"
|
|||
|
|
ha "pyow hack hack" a dalv "mont a reomp kuit".
|
|||
|
|
Ur ster nevez zo gant ur sekañs gerioù.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Gant ar marmoused bras, 'giz ar bonoboed, zo traoù heñvel :
|
|||
|
|
komz a reont pa gavont boued, ha deus pegen mat,
|
|||
|
|
pegen dibar eo ar boued 'vez an huchadennoù
|
|||
|
|
Studiet eo bet an huchadennoù-se gant Zanna Clay ha Klaus Zuberbühler,
|
|||
|
|
hag embannet eo bet an disoc'hoù war ur pennad er journal skiantel PLoS One e 2011.
|
|||
|
|
Enrollet zo bet ganto bonoboed o doa kavet avaloù.
|
|||
|
|
Pe bonoboed o doa kavet kiwioù.
|
|||
|
|
Dav eo goût : kavout a reont kalz gwelloc'h ar c'hiwioù.
|
|||
|
|
Ne reont ket ar memes huchadennoù neuze : uheloc'h eo pa gavont kiwioù.
|
|||
|
|
Pezh zo bet graet gant an enrolladennoù-se, 'oa lakaat bonoboed all da glevet anezho.
|
|||
|
|
Boaziet 'oa bet ar bonoboed-se da gavout kiwioù en ul lec'h,
|
|||
|
|
hag avaloù en ul lec'h all.
|
|||
|
|
Ha petra a c'hoarveze gant enrolladenn ur bonobo o kavout kiwioù ?
|
|||
|
|
Ar bonoboed a glaske boued kentoc'h e lec'h ar c'hiwioù.
|
|||
|
|
Hag ar c'hontrol gant an enrolladenn all, enrolladenn an avaloù.
|
|||
|
|
Ar marmoused a glaske kentoc'h e lec'h an avaloù.
|
|||
|
|
Da lâret eo, ar sekañsoù huchadennoù a dalv un dra bennak resis evit ar bonoboed.
|
|||
|
|
Liammet eo sekañs-mañ-sekañs deus ur ster (kiwioù pe avaloù),
|
|||
|
|
pe da nebeutañ deus un emzalc'h (klask e lec'h-mañ-lec'h).
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Met e gwirionez gant an enklask-mañ eo diaes goût penaos 'vez komprenet an enrolladennoù gant ar marmoused.
|
|||
|
|
Hag ur ster zo d'ar sekañsoù huchadennoù ?
|
|||
|
|
Peotramant vez ket klevet gant ar bonoboed 'met an uhelder da skouer ?
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Ur studiadenn nevez embannet a ro respontoù.
|
|||
|
|
Gant marmoused all ar wech-mañ: gant chimpazeed.
|
|||
|
|
Embannet eo bet e miz Mae 2023 er journal Nature Communications gant ur skipailh eus bro Suis.
|
|||
|
|
Goût a ouzomp vez implijet gerioù ispisial gant ar chimpanzeed.
|
|||
|
|
Gerioù 'giz "huu" pa vezont souezhet pe p'o dez aon.
|
|||
|
|
Un alarm eo en ur mod.
|
|||
|
|
Ur galv all zo, "waa", a vez implijet e meur a zegouez.
|
|||
|
|
Da skouer e-kerzh ar chase pe pa vez gwelet ur preizher.
|
|||
|
|
Merzet 'zo bet ivez e vez bodet an daou c'her a-wechoù.
|
|||
|
|
Hag an dra-se a c'hoarvez pa vez gwelet un naer da skouer.
|
|||
|
|
Ar skipailh en deus divizet labourat war ar gerioù-se, oc'h unan pe lakaet asambles.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Un taol arnod kentañ zo bet graet.
|
|||
|
|
Lakaet zo bet un naer plouzet, ur serpant plouzet, e-kichen ur strollad chimpazeed.
|
|||
|
|
Un tamm spontet vezont dirak ar serpanted,
|
|||
|
|
ha dreist-holl e klaskont goût pelec'h emaint 'vit nompas kerzhout warno.
|
|||
|
|
Ganto zo bet huchet diouzhtu "huu" pe "huu-waa".
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Evit klask kompren an diforc'h etre ar gerioù-se lakaet asambles pe pas,
|
|||
|
|
zo bet graet un taol esae all.
|
|||
|
|
Un taol-esae gant un uhelgomzer.
|
|||
|
|
Lakaet zo bet da baseal ar gerioù, oc'h unan pe asambles.
|
|||
|
|
Dre vras, ne c'hoarveze ket kalz traoù gant ar gerioù oc'h unan.
|
|||
|
|
Er c'hontrol, gant "huu-waa", ar chimpazeed o deus sellet deus an uhelgomzer,
|
|||
|
|
hep gortoz, ha sellet o deus deuzoutañ e-pad pell.
|
|||
|
|
Da lâret eo e oant strafuilhet.
|
|||
|
|
Un nebeud chimpazeed o deus krapet er gwez memes,
|
|||
|
|
evit chom pell deus ar pezh a vefe ur serpant
|
|||
|
|
met 'vit gwelet anezhañ memes tra.
|
|||
|
|
O respont a oa kreñvoc'h neuze.
|
|||
|
|
Un trede ster a sav diwar an 2 c'her lakaet asambles.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
N'haller ket goût petra sifini dre-just ar galv.
|
|||
|
|
N'eus nemet martezeadennoù :
|
|||
|
|
marteze 'vez kreñvaet ar "huu" gant ar "waa",
|
|||
|
|
evit lâret "dañjer bras" e plas "dañjer" nemetken.
|
|||
|
|
Pe mod-all vez liammet an 2 evit lâret "dañjer", "deuit amañ diouzhtu"
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Ret 'vo sevel studiadennoù all evit kompren un tamm muioc'h yezh ar chimpazeed.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
Pezh zo sur : un doare ereadurezh pe sintaks, vez implijet gant ar chimpanzeed.
|
|||
|
|
Gouest int da implijout traoù heñvel deus hor gerioù deomp-ni.
|
|||
|
|
Gerioù zo dezho ur ster disheñvel pa vezont lakaet asambles gant gerioù all.
|
|||
|
|
An dra-se a dalv vez kavet ereadurezh gant hor c'hendirvi dostañ, ar chimpazeed. Sur a-walc'h e oa deuzouti ivez gant ar gourdad boutin deomp (notre ancêtre commun)
|
|||
|
|
a oa war an douar tro 10 milion a vloavezhioù zo.
|
|||
|
|
En ur genderc'hel da studiañ gerioù ar marmoused e vo komprenet gwelloc'h, a dra sur,
|
|||
|
|
orin an ereadurezh, a zo koshoc'h vit ar pezh a oa soñjet a-raok.
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
|
|||
|
|
{{< cc "by nc" >}}
|