114 lines
4.9 KiB
Markdown
114 lines
4.9 KiB
Markdown
|
---
|
||
|
|
title: "#9 An ADN (1/3)"
|
||
|
|
date: 2021-12-22T12:00:00+02:00
|
||
|
|
draft: false
|
||
|
|
image: "./anAdn1.jpg"
|
||
|
|
slug: "9-an-adn-1"
|
||
|
|
---
|
||
|
|
|
||
|
|
{{< block_color blue >}}
|
||
|
|
Transcription de l'épisode [**An ADN (1/3)**](https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-1/).
|
||
|
|
{{< /block_color >}}
|
||
|
|
|
||
|
|
|
||
|
|
{{< castopod playerUrl="https://podkast.fedi.bzh/@brav_ha_bev/episodes/an-adn-1/embed/light" >}}
|
||
|
|
|
||
|
|
---
|
||
|
|
|
||
|
|
Gant ar gronikenn "Brav ha bev" eo bet lakaet ar gaoz war ar boudoù bev.
|
||
|
|
Komzet em eus un tammig diwar-benn an istor ivez, istor ar bioloji/vevoniezh
|
||
|
|
gant Darwin hag e veaj war bourz ar Beagle.
|
||
|
|
Hiziv e vo komzet eus ur vrikenn a vez kavet gant an holl voudoù bev : an ADN.
|
||
|
|
Kalz traoù zo da lâret diwar-benn ar volekulenn-mañ,
|
||
|
|
hag an dra-se zo kaoz e vo graet un heuliad kronikennoù.
|
||
|
|
Hiziv vo komañset gant an diazez : ar gimiezh ha penaos eo bet lakaet war wel an ADN.
|
||
|
|
Deomp dezhi !
|
||
|
|
|
||
|
|
Kroget 'vo gant 'pezh a sell ouzh ar gimiezh.
|
||
|
|
N'eo ket ar pep pouezusañ, fin, evidon,
|
||
|
|
met reiñ a ra deomp un termenadur memestra.
|
||
|
|
|
||
|
|
E brezhoneg, ADN a vez anvet TDN, evit trenkenn dezoksiribonukleek.
|
||
|
|
Kement ger e-barzh an anv-se en deus talvoudegezh.
|
||
|
|
E kimiezh, un drenkenn (pe un asid m'ho peus c'hoant), a zo un doare molekul.
|
||
|
|
Dezoksiribo-Nukleek a c'hell bezañ troc'het :
|
||
|
|
dezoksiribo da gentañ ha nukleek da heul.
|
||
|
|
E gwirionez e vez aozet ar volekulenn-mañ gant kalz a dammoù heñvel.
|
||
|
|
Brik en eur mod.
|
||
|
|
Pep brikenn a zo enni ur sukr, da lâret eo, un doare molekul.
|
||
|
|
Dezoksiribose eo anv ar sukr-mañ.
|
||
|
|
Ha stag ouzh ar sukr ez eus ur vazenn (une base e galleg).
|
||
|
|
En ADN ez eus peder anezho.
|
||
|
|
Diouzh ar vazenn-mañ e cheñch anv ar vrikenn.
|
||
|
|
Ha peder brikenn zo neuze : A, T, C ha G.
|
||
|
|
Lizherennoù an ADN an hini eo, pe ar c'hod genetek.
|
||
|
|
Gwelet e vo diwezhatoc'h da betra 'servijont.
|
||
|
|
Dre vras neuze, asid dezoksiribonukleek a dalv
|
||
|
|
kement hag ur pezh molekulenn gant lizherennoù enni A, T, C ha G.
|
||
|
|
|
||
|
|
Evit echuiñ gant kimiezh an ADN, lakaomp ar gaoz war e stumm.
|
||
|
|
Dont a ra ur bern soñjoù deoc'h pa vez komzet eus an ADN marteze.
|
||
|
|
Stummet eo gant div neudenn (deux brins e galleg mar karit).
|
||
|
|
An div neudenn zo stag an eil ouzh eben.
|
||
|
|
Ha stumm ur viñs, pe un helis, o deus asambles.
|
||
|
|
|
||
|
|
Tra-walc'h gant ar gimiezh bremañ, komzomp eus traoù fentusoc'h !
|
||
|
|
|
||
|
|
Pelec'h 'vez kavet an ADN ?
|
||
|
|
Feiz, e-barzh tout an traoù bev war an Douar!
|
||
|
|
An holl organismoù zo ADN en enno.
|
||
|
|
Evit organismoù zo, evel ar bakteri, e vez kavet an ADN un tamm pep lec'h er gellig, er "cellule" mar karit.
|
||
|
|
Hag evit organismoù all, e vez renket e-barzh an nukleus (le noyau) a zo e-barzh ar gellig.
|
||
|
|
Setu, e-barzh kelligoù hor c'hroc'hen ez eus ADN,
|
||
|
|
hag e-barzh kelligoù delioù ho plantenn muiañ karet ivez.
|
||
|
|
|
||
|
|
Ur volekulenn eo an ADN neuze, ha bihan-bihan eo.
|
||
|
|
Penaos eo bet diskoachet neuze?
|
||
|
|
|
||
|
|
Adalek an 19vet kantved e veze anavezet mui pe vui an herezh (l'hérédité e galleg).
|
||
|
|
Met ne oa tamm prouenn ebet evit displegañ penaos ez ae en-dro.
|
||
|
|
|
||
|
|
E 1927, un den eus bro Rusia, Nikolai Koltsov,
|
||
|
|
en doa soñjet en ur volekulenn hag a vefe bras a-walc'h.
|
||
|
|
Deskrivet en doa an ADN dre vras, met ne oa nemet ur santadur, ur soñj.
|
||
|
|
|
||
|
|
Ha bremañ vo safaret eus un degouezh a c'hoarvez alies e-barzh bed ar skiantoù.
|
||
|
|
Laeret eo bet labour ur vaouez.
|
||
|
|
Daou baotr o deus tapet ar gloar ha tost ankounac'het eo bet ar vaouez.
|
||
|
|
Selaouit an istor-mañ.
|
||
|
|
|
||
|
|
E 1952 emaomp, en un arnodva (ul laboratouer m'ho peus c'hoant) e Londrez, e King's College.
|
||
|
|
O paouez kemer ur foto emañ ur studier, Raymond Gosling.
|
||
|
|
Ur foto ispisial, graet gant skinoù X.
|
||
|
|
Ha labourat a ra evit ur skiantourez a-feson, Rosalind Franklin.
|
||
|
|
Emañ-hi o studiañ framm pe strukturenn an ADN, ha labour zo war an dachenn-se er mare-mañ.
|
||
|
|
Ar foto en deus kemeret Gosling a zo bet kaset da daou baotr :
|
||
|
|
Francis Crick ha James Watson.
|
||
|
|
Emañ int o-daou oc'h ober studioù war framm an ADN ivez.
|
||
|
|
Kavet o deus kalz traoù, hag evit lavarout ar wirionez, o deus furmekaet pe formaliset framm an ADN.
|
||
|
|
|
||
|
|
Met sikouret int bet gant ar foto, hep Rosalin Franklin da c'houzout.
|
||
|
|
|
||
|
|
Ha n'o deus lâret netra evit trugarekaat Franklin,
|
||
|
|
ar pezh n'eo ket mad er bed skiantel evel e lec'h all ivez a-benn ar fin.
|
||
|
|
Ger ebet c'hoazh pa 'z eo bet roet ar priz Nobel dezho evit o labour.
|
||
|
|
Siwazh kalz skouerioù mod-se zo, gant maouezed hag o defe ranket bezañ enoret, ha bezañ anavezet muioc'h.
|
||
|
|
|
||
|
|
Setu, abaoe e ouzomp eo an ADN ur volekulenn gant stumm un helis doubl.
|
||
|
|
|
||
|
|
Hag evit echuiñ, e 1957 en deus Francis Crick skrivet ur pennad skiantel
|
||
|
|
hag en deus graet al liamm etre ar jenoù (da lâret eo an ADN) hag ar proteinoù.
|
||
|
|
Met komzet e vo eus al liamm-se diwezatoc'h.
|
||
|
|
|
||
|
|
Evel-just ez eus bet kavet traoù all diwar-benn an ADN.
|
||
|
|
Ha kavet 'vez traoù hiziv an deiz c'hoazh.
|
||
|
|
Met trawalc'h 'peus bet e-giz-se gant ar gronikenn-mañ! :-)
|
||
|
|
|
||
|
|
Kroget omp hiziv gant ur veaj evit ober anaoudegezh gant ur bed diwel ha bihan : bed an ADN.
|
||
|
|
Gwelet hon eus petra eo, pelec'h 'vez kavet hag un nebeud traoù diwar-benn ar mod eo bet kavet.
|
||
|
|
Kalz traoù a zo da lâret c'hoazh, peogwir e c'hellomp sellet ouzh ar volekulenn-mañ gant meur a zoare,
|
||
|
|
evel ma vo gwelet er rann a zeu!
|
||
|
|
|
||
|
|
|
||
|
|
|
||
|
|
{{< cc "by nc" >}}
|